Ο Μ. Κωνσταντίνος και η τιμή των Μαρτύρων

Από τον Σταύρο Γουλούλη

Την Πεντηκοστή του έτους 337, 22 Μαΐου, ο Κωνσταντίνος είχε τα δικά του «χριστιανά τέλη».

Απεβίωσε σε ηλικία περ. 62 ετών, μετά από μία αγωνιστική ζωή, όπου ίσχυαν πλέον νέα δεδομένα στο ρωμαϊκό κράτος. Το γεγονός ότι βαπτίστηκε λίγο πριν το τέλος του δεν είναι κάτι παράξενο. Το βασιλικό αξίωμα έχει δόξα και τιμή, αλλά και πόνο βαθύ, ίσως αθεράπευτο, αφού ο φορέας του κάνει την καρδιά του πέτρα, φαινομενικά, αναγκασμένος να εφαρμόζει σκληρούς νόμους. Ένας βασιλέας ή αξιωματούχος δεχόταν το βάπτισμα, όταν έκλεινε ο κύκλος του, με σκοπό να μην επιστρέψει στον φθαρτό κόσμο που διαφέντευε, κάθε άλλο παρά κοινωνία αγγέλων. Ο Κωνσταντίνος πρόσφερε τα πάντα για το κλυδωνιζόμενο ρωμαϊκό κράτος (από πανδημίες και εισβολές βαρβάρων τον 3ο αι.), πέτυχε να ισορροπήσει πολιτικά, διοικητικά και νομοθετικά, μετά από ένα τεράστιο ανανεωτικό πρόγραμμα που είχε αρχίσει ήδη ο Διοκλητιανός από τα τέλη του 3ου αι. κ.ε. Πρώτα από όλα είχε τερματισθεί με τη συνδρομή του Κωνσταντίνου ένας αδήλωτος Εμφύλιος, ο μεγάλος Διωγμός (303-311), που κόστισε σε αμέτρητα θύματα, χριστιανούς μάρτυρες, σε όλο το κράτος, εκτός από τη Δυτική Ευρώπη, την επικράτεια του πατέρα του Κωνσταντίου Χλωρού. Ως παράβαση εθεωρείτο ότι οι Χριστιανοί δε θυσίαζαν στον αυτοκράτορα και τους θεούς. Όταν ένας οργανισμός τρώει τα μέλη του, σημαίνει ότι πάσχει αυτοάνοσο.
Τη θεραπεία έδωσε ο Κωνσταντίνος με τον γαμπρό του Λικίνιο στο Μεδιόλανο (Μιλάνο) το 313, αρχάς Φεβρουαρίου. Επέβαλαν μαζί ανεξιθρησκία. Το ρωμαϊκό κράτος δε θα είχε πια θεούς, πολυθεϊσμό, αφού στο μεταξύ η κοινωνία ποθούσε την ενότητα κι όχι τον πολυμερισμό των θεοτήτων κατά έθνη. Η αυτοκρατορική λατρεία απέτυχε να γίνει ενοποιητικό στοιχείο. Στο Μεδιόλανο ορίστηκε μία φόρμουλα, η τιμή της Divinitas (Θειότητας), αυτό που λεγόταν «ο ίδιος θεός στα παρακάλια μας». Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος, αφού είχε καταργήσει τις ρωμαϊκές εθνικές μαγικοθρησκευτικές τελετές, θυσίες, ακόμη και τη θυσία στη ρωμαϊκή θεά Victoria (Νίκη), που ήταν ο φόβος των εθνών, είχε επιλέξει τη χριστιανική πίστη, όπως είχαν προσωπική θρησκεία όλοι οι αυτοκράτορες στην αυλή τους. Ήθελε έναν νέο κόσμο να έχει ως συνδετικό του στοιχείο τη Συμπάθεια, και ως θρησκεία, τη χριστιανική Αγάπη και Φιλανθρωπία. Μεγάλος στόχος, σε σημείο που όπως δέχονται οι ειδικοί πολιτισμολόγοι η διοχέτευση των αρχών της διδασκαλίας του Ιησού Χριστού σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας σταδιακά άλλαξε για πάντα την ανθρωπότητα. Αυτό έγινε μέσω του (ελληνο)ρωμαϊκού κράτους.
Νέο όραμα στην κοινωνία, νέες δυνάμεις! Αλλά ποιοι ήταν οι φορείς των κεντρομόλων αρχών που επιβλήθηκαν; Ποιοι θυσιάζονταν για το καλό της κοινωνίας; Και ποιοι έδιναν και τη ζωή τους υπερασπιζόμενοι την αλήθεια που πρέσβευαν; Οι Χριστιανοί, με πρώτους τους λεγόμενους μάρτυρες. Τι σήμαινε, όμως, η λέξη μάρτυρας; Τον κατά τεκμήριο εκφραστή του ηρωισμού, της αυτοθυσίας για την αλήθεια, τώρα της παρουσίας του ενσαρκωμένου Θεού στον άνθρωπο, που το ρωμαϊκό κράτος ήθελε να περιορίσει. Ο πρώτος μάρτυρας (Πρωτομάρτυς) ήταν ο ίδιος ο Χριστός που ομολόγησε την αλήθεια στο δικαστήριο, ο δε τάφος που θάφτηκε, εθεωρείτο το πρώτο μαρτύριο-τεκμήριο.
Η ρωμαϊκή κοινωνία έτσι όπως είχε μεταλλαχτεί τον 3ο αι. ήθελε νέα πρότυπα. Και τα βρήκε ο Κωνσταντίνος μέσω της Εκκλησίας στα πρόσωπα των μαρτύρων, των κατά τεκμήριο αγίων της εποχής. Παντού στο κράτος, πρώτα στη Ρώμη, χρηματοδότησε την κατασκευή μαρτυρίων. Ακόμη και την ίδια την πόλη του, την Κωνσταντινούπολη (11-5-330), την αφιέρωσε όπως λέγει ο σύμβουλός του Ευσέβιος «στον Θεό των Μαρτύρων» και έκτισε πολλά μαρτύρια-ναούς. Έδωσε νέα διάσταση στην παραδοσιακή τιμή των πατέρων του κράτους, αυτών που είχε αφιερωθεί δίνοντας και τη ζωή τους (η πράξη της αφιέρωσης, devotio), για να φτιαχτεί το οικουμενικό κράτος της Ρώμης. Όλοι οι μάρτυρες με το αίμα τους έδωσαν την ευκαιρία στη Ρώμη και στην ανθρωπότητα να πιστεύει ενωμένη σε κάτι ανώτερο από τα ανθρώπινα δημιουργήματα που έρχονται και παρέρχονται και μαζί και η ιδεολογία που εκφράζουν. Συνετέλεσαν στο να μεταλλαχτεί το ρωμαϊκό κράτος, και μέσω αυτού ολόκληρος ο κόσμος. Όφειλε, επομένως, ο άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του να κρατήσει ενωμένο και αλώβητο το οικουμενικό ρωμαϊκό ιμπέριουμ, καταφύγιο ειρήνης, πολιτισμού και ανώτερης τιμής προς το θείον, να τιμήσει αυτούς που αγωνίστηκαν έως θανάτου για την Αλήθεια.