Από τον Δημήτρη Νεοφώτιστο
Το μήνυμα του σμηναγού που μεταδόθηκε από το πιλοτήριο παρουσία των αρχών του τόπου στην παρέλαση της Θεσσαλονίκης κουβαλά κάτι το ανατριχιαστικό: «Κρατήστε το κεφάλι ψηλά». Η ευχή και παράλληλα παράκληση που ενέχει συγκίνησαν πολλούς και τόνωσαν για άλλη μια φορά το εθνικό αίσθημα. Το οποίο, παρεμπιπτόντως, το θυμόμαστε συχνά σε εθνικές εορτές και άλλες επετείους. Το πρόβλημα γεννάται όταν η εθνικόφρονη διάθεσή μας αποκοιμιέται στων ...καρεκλών την ολόμαυρη ράχη, αν μου επιτρέπεται να παραφράσω τόσο ανερυθρίαστα τον Σολωμό.
Τι συμβαίνει και η εθνική μας συνείδηση ανδρώνεται μόνο σε στιγμές συλλογικές; Σε στιγμές εθνικής μνήμης; Ο τίτλος του κειμένου φαίνεται μακριά από το εναρκτήριο περιεχόμενό του. Ωστόσο, δεν θα μπορούσαμε να διαγράψουμε από τη συλλογική μνήμη δύο πολύ σημαντικές αρχές που γεννήθηκαν σε αυτό τον τόπο και συμπεριφέρθηκαν τόσο γλωσσικά όσο και νοηματικά στο διηνεκές της ιστορίας ποικιλοτρόπως, θετικά και αρνητικά. Η έννοια του πολίτη, γνωστή σε όλους μας από τη λέξη πόλη, συμβαδίζει άνετα και αυτόβουλα με την υποχρέωση του ανθρώπου να ασχολείται με τα της πόλης πρωτίστως, με τα του οίκου του δευτερευόντως. Τυχαίο καθόλου το γεγονός πως ο ιδιώτης πολίτης θεωρούταν αβέλτερος και παρίας της κοινωνίας (εξού και οι θυμόσοφοι άγγλοι ονόμασαν idiot τον ανόητο από την ελληνική λέξη). Από την άλλη η δημοκρατία δεν είναι άλλο παρά η έμπρακτη απόδειξη της κοινωνικότητας του ανθρώπου, η νομοθετική ανάπτυξη της συλλογικότητάς του, η συμμετοχή του δήμου (λαού – ανεξαιρέτως τάξης και καταγωγής) στη διακυβέρνηση του τόπου του και επομένως και η κυριαρχία του (ανεξαιρέτως πολιτικής ή άλλης διαφωνίας). Μέχρι εδώ όλα γνωστά. Τι γίνεται όμως όταν ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η δημοκρατία διευρύνεται χωροταξικά και πολιτικά;
Σημαντικό στοίχημα που είχε να επιτύχει η δημοκρατία ήταν να καταφέρει την οργάνωση κοινωνιών που είναι πολυπληθέστερες από τις πρώτες δημοκρατικές κοινωνίες της αρχαιότητας αλλά και των αρχών του 20ου αιώνα (όταν άρχισε να κερδίζει έδαφος στις ευνομούμενες χώρες) κάτω από τις ίδιες δογματικά αρχές αλλά με ανανεωτικές συνιστώσες ώστε η δημοκρατία, ως διαχρονικό πολίτευμα, να καταφέρει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα των κοινωνιών. Ναι! Διαχρονικό και όχι πρωτεϊκό. Και εδώ έρχεται η έννοια της νεοφιλελευθετικότητας. Στην επιλεκτική προσαρμοστικότητα των αρχών της δημοκρατίας στις απαιτήσεις μίας, αναπόφευκτα κατά τα άλλα, παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας υφέρπει ένας κίνδυνος που είναι ορατός και καθόλα ισχύων: η δραστική επέμβαση εξωκοινοβουλευτικών παραγόντων στη διοίκηση του κράτους ώστε να ικανοποιηθούν τα αιτήματα και τα συμφέροντά τους. Και αν αυτό είναι γνωστό σε συνωμοσιολογικές ή μη τάξεις, δεν έχει συνεξεταστεί η όλη κατάσταση με το ρόλο που έχει ο πολίτης σε μια τέτοια νεοφιλελεύθερη δημοκρατία, η οποία λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές της διαρκούς παρεμβατικότητας ξένων προς την νομοθετική εξουσία παραγόντων στο νομοθετικό έργο. Και για να προλάβω συνωμοσιολάγνους ή συνωμοσιομάχους – τον καθένα για τον προσωπικό του λόγο – αρκεί η αναγνώριση πως οι δανεισμοί των κρατών από ιδιωτικούς φορείς να αντιταχθεί ως βασικό επιχείρημα για το κατά πόσο τα της χώρας είναι τα του οίκου ή τα του... δήμου. Στην περίπτωση αυτή ο δήμος κάθε άλλο παρά την ομαλή λειτουργία της χώρας θέλει.
Και εδώ μπαίνει ξανά, σε νέα βάση ο ρόλος του πολίτη. Επανατοποθετώντας τη δημοκρατία στο σύγχρονο πλαίσιο της διάτρητης ως προς την αυτονομία εξουσίας (και επιμένω πως αυτό δεν αφορά τις επιλογές τις πολιτικής εξουσίας αλλά μία αναπόδραστη κατάσταση που διαμορφώνεται από εκείνη την παγκοσμιοποίηση που επιθυμεί η εξουσία να ασκείται από τους λίγους παγκόσμια, γιατί ο συγκεντρωτισμός είναι το δόγμα της αδηφαγίας στην άσκηση της εξουσίας σήμερα) αναδύεται ένας νέος ρόλος που δεν ξέρω αν λειτουργεί συγκρουσιακά, παράλληλα ή ενδιαμέσως της δημοκρατίας. Κοινώς, ο ρόλος του πολίτη σε μία τέτοια κατάσταση είναι ενάντι στη δημοκρατία που δημιουργείται, επειδή δεν μπορεί να βοηθήσει στην εξυπηρέτηση των εκάτοστε συμφερόντων∙ είναι παράλληλα με τη δημοκρατία, επειδή απέχει από τη λήψη αποφάσεων και δεν λειτουργεί ως υποκείμενο αλλά ως παρατηρητής των γεγονότων∙ ή ενδιαμέσως, αφού ακολουθεί απλά τις αποφάσεις μιας δημοκρατίας χωρίς να αντιδρά απέναντι σε περιστατικά εξόφθαμλης διαφθοράς, αντίδραση της τακτικής «πέρασε και δεν ακούμπησε»;
Στις παραπάνω σκέψεις η φράση του σμηναγού ηχεί ως ξυπνητήρι. Ένα ξυπνητήρι, όμως, το οποίο ή δεν είχε ρυθμίσει σωστά την ώρα αφύπνισης ή αργεί ακόμη να τη βάλει. Σε τελική ανάλυση φαίνεται πως ο πολίτης στη νεοφιλελεύθερη δημοκρατία λειτουργεί ατομικά, επιλέγοντας ο καθένας να βάλει...την ώρα αφύπνισής του.
Ο Δημήτρης Νεοφώτιστος είναι Φιλόλογος
