Υπέρ της πρότασης ψήφισαν οι Σοσιαλιστές, οι Πράσινοι, η Αριστερά και η Renew Europe (το κόμμα του Μακρόν) και μερικοί βουλευτές του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) και κατά το ΕΛΚ και τα ακροδεξιά κόμματα. Τα επιχειρήματα όσων ψήφισαν θετικά στην πρόταση είναι ότι η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, στην οποία στοχεύει ο νόμος, είναι αποφασιστικής σημασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της απώλειας βιοποικιλότητας και ότι με την εφαρμογή του θα μειωθούν οι κίνδυνοι για την επισιτιστική ασφάλεια. Παράλληλα, τονίζουν ότι ο νόμος δεν προβλέπει τη δημιουργία νέων προστατευόμενων περιοχών, που θα δημιουργούσαν κινδύνους μείωσης της παραγωγής, ούτε εμποδίζει τη δημιουργία νέων υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), που σήμερα είναι κομβικό ζήτημα και ότι υποστηρίζεται το δημόσιο συμφέρον. Οι αντίθετοι με την ψήφιση του νόμου και ιδιαίτερα το ΕΛΚ ισχυρίζονται ότι εάν τεθούν νομικά δεσμευτικοί στόχοι, θα μειωθεί η γεωργική παραγωγή (γεωργία, αλιεία, δάση), θα διαταραχθούν οι αλυσίδες τροφοδοσίας και θα αυξηθούν οι τιμές για τους καταναλωτές. Για τα ζητήματα αυτά υπήρξε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με αλληλοκατηγορίες εκατέρωθεν, στοιχείο ενδεικτικό των συμφερόντων που στοιχίζονται σε κάθε μία από τις αντιτιθέμενες απόψεις.
Επειδή, όμως, καλό και δημοκρατικό είναι οι όποιες αποφάσεις των θεσμικών οργάνων, πέρα από την υποχρέωση να είναι σεβαστές και να εφαρμόζονται, ταυτόχρονα να κρίνονται κιόλας, θα θέταμε το ερώτημα για το ποια πλευρά έχει δίκαιο; Μία τέτοια απάντηση απαιτεί την πληρέστερη δυνατή πληροφόρηση για το ζήτημα. Και πρώτα-πρώτα σε βάθος ενημέρωση για το περιεχόμενο του νομοθετήματος και τις αιτίες που δημιούργησαν την ανάγκη να προταθεί. Μία συνοπτική παρουσίαση των σχετικών πληροφοριών είναι το αντικείμενο αυτού του άρθρου.
Σύμφωνα με το κείμενο που ψηφίστηκε, ο στόχος είναι η συμβολή του στη βιώσιμη ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και της ανθεκτικότητας της φύσης σε όλες τις χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές της Ε.Ε. μέσω της αποκατάστασης των οικοσυστημάτων και στην επίτευξη του μετριασμού και της προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (Κ.Α.). Για τον σκοπό αυτόν θα πρέπει μέχρι το 2030 να αποκατασταθούν τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα σε ποσοστό 20%, στο 60% μέχρι το 2040 και τουλάχιστον στο 90% όλων των οικοσυστημάτων που χρειάζονται αποκατάσταση μέχρι το 2050. Οι στόχοι αυτοί θα υλοποιηθούν με την εκτέλεση εθνικών σχεδίων αποκατάστασης που πρέπει να εκπονηθούν το συντομότερο. Ο λόγος της αδήριτης ανάγκης αποκατάστασης των οικοσυστημάτων είναι ότι αυτά παρέχουν τροφή και επισιτιστική ασφάλεια, καθαρό νερό και χώρους αποθήκευσης του άνθρακα που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου και ότι προστατεύουν από τις φυσικές καταστροφές που προκαλεί η Κ.Α. Εξάλλου, αυτό είναι σε υψηλή προτεραιότητα στη διεθνή ατζέντα, όπως αναφέρονται στη σύμβαση για τη βιοποικιλότητα, στη σύμβαση του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, στην υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης και στη Συμφωνία του Παρισιού. Ο νόμος αυτός συμπληρώνει όλη την περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε. Ένα σημαντικό στοιχείο του προτεινόμενου νόμου είναι η δεσμευτικότητα στην εφαρμογή, κάτι που έλειπε από πολλές προηγούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις, στις οποίες οι στόχοι ήταν εθελοντικοί και όχι δεσμευτικοί, ενώ δεν πραγματοποιούνταν επαρκείς παρακολουθήσεις στην εφαρμογή των στόχων.
Οι ισχυρισμοί της άποψης όσων δεν ψήφισαν την πρόταση νόμου συνοψίζονται στα ακόλουθα: α) Από τη δεσμευτική εφαρμογή του νόμου και άλλων σχετικών κανονισμών θα μειωθούν οι αποδόσεις και η συνολική παραγωγή με κίνδυνο για την επισιτιστική ασφάλεια, β) οι προβλεπόμενες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές θα βλάψουν την αλιεία, γ) θα αυξηθεί η ανεργία, δ) θα επιβαρυνθεί η κοινωνία, ε) η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να θρέψει τον κόσμο και στ) ο νόμος και οι σχετικοί κανονισμοί θα δημιουργήσουν κινδύνους στη σημερινή περίοδο με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Έναντι αυτών των ισχυρισμών, ομάδα 3.000 επιστημόνων από πολλά κορυφαία ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, συμπεριλαμβανομένων του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, απορρίπτουν με ισχυρά επιστημονικά επιχειρήματα τους ισχυρισμούς αυτούς, συμπεραίνοντας ότι για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της εποχής η αποτελεσματικότερη αποκατάσταση της φύσης είναι τελείως απαραίτητη (αναφορά 2).
Οι τομείς που έχουν στενή εξάρτηση από τα οικοσυστήματα είναι η γεωργία, η δασοκομία και η αλιεία, μέσω των οποίων εξασφαλίζεται η παραγωγή τροφίμων, δεσμεύοντας ταυτόχρονα άνθρακα και διατηρώντας παράλληλα τη βιοποικιλότητα.
Σταχυολογώντας δύο θέματα που θα δημιουργήσουν αναταράξεις στα ελληνικά και ιδιαίτερα στα θεσσαλικά δεδομένα αναφέρονται τα ακόλουθα: α) Ένα σημαντικό σημείο του νόμου που αφορά τις πόλεις και κωμοπόλεις είναι ότι ορίζεται πως μέχρι το 2030 δεν θα υπάρξει καθόλου απώλεια αστικού πρασίνου σε σύγκριση με το 2021 και ότι μέχρι το 2040 θα αυξηθεί ο χώρος αστικού πρασίνου κατά 3% της συνολικής έκτασης των πόλεων και κωμοπόλεων και 5% μέχρι το 2050 (άρθρο 4). β) Ένα ακόμα πολύ ενδιαφέρον για τα ελληνικά, κυρίως, δεδομένα, είναι η αποκατάσταση της φυσικής συνδεσιμότητας των ποταμών (άρθρο 7). Αυτή η δέσμευση ίσως ανοίξει (και πάλι) τη συζήτηση για το φράγμα της Συκιάς.
Η κάθε χώρα οφείλει να καταρτίσει Εθνικό Σχέδιο Αποκατάστασης (ΕΣΑ) στα επόμενα δύο χρόνια περίπου, η εφαρμογή του οποίου θα παρακολουθείται με βάση σειρά δεικτών που θα οριστούν για όλα τα οικοσυστήματα και τις λειτουργίες τους. Στο ΕΣΑ πρέπει να προσδιορίζονται οι περιοχές και τα συγκεκριμένα μέτρα αποκατάστασης. Για την πορεία των σχετικών δράσεων θα υποβάλλονται εκθέσεις, η πρώτη των οποίων ορίζεται για το 2031, που θα περιγράφει την πορεία επίτευξης των στόχων μέχρι το 2030.
Θα αναρωτηθεί, όμως, κανείς γιατί ήταν ανάγκη τώρα να ληφθούν αυτά τα νομοθετικά μέτρα. Η απάντηση είναι ότι η έκταση της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων είναι πλέον τεράστια. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των υπηρεσιών της Ε.Ε., το 71% των ψαριών και το 60% των αμφίβιων έχουν μειωθεί, ενώ το 1/3 των μελισσών και πεταλούδων έχουν μειωθεί. 80% αυτών βρίσκονται σε κακή κατάσταση μέχρι το 2030, στο 70% των εδαφών έχει μειωθεί σημαντικά η ποιότητά τους, εκτιμώντας ότι εξαιτίας αυτού χάνονται κάθε χρόνο περί τα 1.2 δισ. ευρώ. Με την εφαρμογή του νόμου αυτού εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 τα οικοσυστήματα θα επανέλθουν σε μεγάλο βαθμό. Ο ισχυρισμός της αντίθετης άποψης ότι θα μειωθούν οι αποδόσεις και η συνολική παραγωγή ανταπαντάται από τους επιστήμονες ότι, αντίθετα, θα αυξηθεί σημαντικά η παραγωγικότητά τους και ότι για κάθε 8 ευρώ που θα δαπανάται για την εφαρμογή των μέτρων, θα επιστρέφονται ως οικονομικό όφελος 38 ευρώ.
Δυστυχώς, στην πρόσφατη προεκλογική περίοδο δεν αναδείχθηκαν τέτοια ζητήματα, αφού στον μικρόκοσμο της χώρας μας άλλα είναι τα σημαντικά θέματα. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα γίνει το ίδιο και στις ερχόμενες Ευρωεκλογές και ότι θα ακούσουμε καθαρά τις απόψεις όλων των κομμάτων για τα ζητήματα αυτά. Πριν, όμως, από αυτές, καλό θα ήταν να ανοίξει η συζήτηση και από τους υποψήφιους για τις εκλογές της αυτοδιοίκησης (δημοτικές και περιφερειακές), γιατί η εν λόγω νομοθεσία αφορά άμεσα ή έμμεσα το αστικό πράσινο, την πρωτογενή παραγωγή, τη δασική διαχείριση, την αλιεία, τον τουρισμό, για να αναφερθούν ορισμένοι τομείς. Ιδιαίτερα για την πρωτογενή παραγωγή της γεωργίας, το ερώτημα για τη χώρα μας είναι τώρα πώς θα την επηρεάσει η δεσμευτική, πλέον, νομοθεσία που ετοιμάζει η Ε.Ε. Ενδεικτικά αναφέρονται:
• Το θέμα της παρακολούθησης της ρύπανσης των νερών σε συνδυασμό με τον κανονισμό 305/2022 για τη βιώσιμη διαχείριση των φυτοπροστατευτικών ουσιών (φυτοφαρμάκων), ο οποίος επιβάλλει τη μείωση των φυτοφαρμάκων μέχρι το 2030 κατά 50%, είναι έτοιμη η ελληνική Γεωργία να το εφαρμόσει χωρίς να προκληθούν σοβαρές επιπτώσεις στις αποδόσεις;
• Διαθέτει η χώρα τις διοικητικές υποδομές να παρακολουθήσει αποτελεσματικά την εφαρμογή τέτοιων δεσμευτικών αποφάσεων;
• Χρησιμοποιήθηκαν οι δυνατότητες της αγροτικής έρευνας για τη δημιουργία πιο προσαρμοσμένων ποικιλιών ή στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών (Γεωργία ακριβείας) για την ανταπόκριση στους νέους στόχους για την προστασία του περιβάλλοντος;
Και πάλι, δυστυχώς, στον δημόσιο διάλογο προεκλογικά δεν ακούσθηκαν και πολλά πάνω σε αυτά τα ζητήματα, αν και το σύνολο του πολιτικού συστήματος ομνύει στη σημασία του πρωτογενούς τομέα. Οι επιφυλάξεις για κάποια θετική αλλαγή είναι πολλές, βάσιμες και τεκμηριωμένες από τη μέχρι τώρα εμπειρία μας. Φαίνεται και από αυτήν την περίπτωση ότι η ενεργοποίηση του κοινωνικού παράγοντα, των άμεσα ενδιαφερόμενων, των επιστημόνων, των πολιτών, είναι αναγκαία και ίσως από μόνη της ικανή να δημιουργήσει θετικές εξελίξεις. Ιδίως την περίοδο αυτήν που βιώνουμε τόσο έντονα τις συνέπειες της κλιματικής κρίσεις (καύσωνες, πυρκαγιές).
Αναφορές: 1. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την αποκατάσταση της φύσης. COM (2022) 304 final. 2. Κατή, Β. H ώρα της αλήθειας: Ποια η θέση των κομμάτων της Ελλάδας για την αποκατάσταση της φύσης; https://dasarxeio.com/2023/06/17/126107/
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
