* Από την Πηνελόπη Αβδελίδη
Ο καθένας μας κρύβει βαθιά στο υποσυνείδητό του επιρροές από διάφορες εράσμιες παιδικές διδαχές οι οποίες έμμεσα καθοδηγούσαν τις επιλογές του ως παιδί και κατ’ επέκταση τον μετέπειτα ενήλικο βίο του. Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες ενός παραμυθιού, ανακαλούμε στη μνήμη μας ευτυχισμένες και αθώες στιγμές των παιδικών μας χρόνων. Αναπολούμε εικόνες του παρελθόντος με τους κλασικούς μύθους του Αισώπου, ιπποτικά παραμύθια παρμένα από το ρομαντικό κόσμο της εποχής του Χορτάτση καθώς και λατρεμένα αυτοσχέδια μυθεύματα.
Η αφήγηση του παραμυθιού μπορεί με αριστοτεχνικό τρόπο να μεταδώσει μηνύματα και αξίες ζωής που ο κηδεμόνας ή ο εκπαιδευτικός χρειάζεται ώρες κηρύγματος και διδασκαλίας. Δεν είναι τυχαίο ότι για την αφήγηση ενός παραμυθιού χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα παρελθοντικός χρόνος και κυρίως ο αόριστος. Επίσης αόριστος είναι και ο χωροχρόνος της πλοκής. Η δράση των παραμυθιών εκτυλίσσεται στην ανωνυμία των ηρώων. Σαφώς η αοριστολογία αυτή δεν δηλώνει έλλειψη έμπνευσης ή διάθεση έντασης της αγωνίας του αναγνώστη, αλλά μέσω αυτής της μεθόδου επιτυγχάνεται η καθολικότητα καθώς και η διαχρονικότητα των παραμυθιών.
Η γραφή ενός παραμυθιού αποτελεί «τελετουργία». Το παραμύθι ποτέ δεν ξεκινά με το σημαντικότερο σημείο της δράσης. Η εισαγωγή στο παραμύθι γίνεται πάντα με την αφηγηματική τεχνική «ab ovo» δηλαδή από την αρχή της πλοκής και ποτέ με τη μέθοδο «in medias res» δηλαδή από τη μέση. Προηγείται λοιπόν μια ήρεμη εισαγωγή ούτως ώστε ο δέκτης να μυηθεί σταδιακά στην ιστορία. Μετά την κορύφωση της πλοκής έπεται ένα εξίσου ήρεμο και αρμονικό τέλος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο ακροατής ενστερνίζεται έμμεσα την άποψη ότι τα πάντα συμβαίνουν για ένα μοναδικό στόχο: το θρίαμβο του καλού και δικαίου και την κατατρόπωση του κακού.
Τα παραμύθια βρίθουν συμβολισμών οι οποίοι μέσω της επανειλημμένης ακρόασης, αποτυπώνονται υποσυνείδητα από το νεαρό ακροατή. Οι συμβολισμοί αυτοί δεν είναι τίποτα περισσότερο παρά καθιερωμένες αρχές και παραδόσεις μεταμφιεσμένες σε κλασικά εικονογραφημένους χαρακτήρες, π.χ ο λύκος από το πασίγνωστο παραμύθι «Κοκκινοσκουφίτσα» συμβολίζει τους πολυδιάστατους κινδύνους της κοινωνίας που δύναται να αντιμετωπίσει ο οποιοσδήποτε. Ο ρόλος της Κοκκινοσκουφίτσας συμβολίζει το μέσο αντιδραστικό έφηβο που αντίκειται στις εντολές των γονιών του και διψάει για γνώση και εμπειρίες. Μέσα από τη σκιαγράφηση καθημερινών χαρακτήρων, το παιδί ταυτίζεται με τους ήρωες των παραμυθιών. Η ταύτιση αυτή παίζει ηθικοπλαστικό ρόλο.
Στο σύγχρονο λαβυρινθώδη ψηφιακό κόσμο, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει σαν αποτέλεσμα τη συμμετοχή ανήλικων παιδιών στον κυβερνοχώρο, ένα χώρο πολύπλοκο, που ενέχει πολλούς κινδύνους για τους μικρούς επίδοξους- αδαείς χρήστες.
Το ερώτημα είναι: Πώς δύνανται τα παραμύθια να συμβάλλουν στην υγιή στάση και χρήση απέναντι στις νέες τεχνολογίες και στην αντιμετώπιση του φαινομένου της θυματοποίησης των νέων στο χώρο αυτόν; Με τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού που βασίζεται στη χρήση των παραμυθιών, το παιδί τοποθετεί νοητά τον εαυτό του στη θέση του ήρωα, οξύνει την κριτική του σκέψη, παραδειγματίζεται μέσω των παθημάτων των φανταστικών χαρακτήρων. Μαθαίνει να είναι επιφυλακτικό και υπεύθυνο άτομο, αρκετά ικανό ώστε να μη θυματοποιείται από ενδεχόμενους εκφοβιστές, αλλά και από την ίδια την τεχνολογία και να την αξιοποιεί δημιουργικά.
Η παραπάνω θεωρία έλαβε σάρκα και οστά μέσα στο 2014 από την ομάδα Αγωγής Υγείας του 5ου Λυκείου Λάρισας. Τα μέλη της ομάδας δημιούργησαν ένα πρωτοποριακό video για το καλό και δημιουργικό διαδίκτυο-το οποίο προκαλεί με νέα δεδομένα την εκπαίδευση και την κοινωνία-αξιοποιώντας πολλά ψηφιακά εργαλεία και δημιουργώντας σενάριο το οποίο βασίζεται στην ανάμειξη κλασικών παραμυθιών. Έτσι το παραμύθι του Χάνσελ και της Γκρέτελ εκφράζει τον εθισμό στο διαδίκτυο και κυρίως στα παιχνίδια. Η Χιονάτη με την παιδική επιπολαιότητα και αφέλεια έναντι των κινδύνων στο διαδίκτυο, δαγκώνει το μήλο και πέφτει σε παγίδες επιτήδειων, που τη στοιχειώνουν στο διαδικτυακό χώρο, επηρεάζοντας όμως και την πραγματική ζωή. Η Κοιμωμένη παρόλη την υπερπροστατευτικότητα των γονιών της κάνει Fb με τους φίλους της, όμως πέφτει θύμα απάτης, και τότε έρχεται ο Inter-Knight και τη σώζει. O Inter-Knight αντιπροσωπεύει όλους τους επίσημους φορείς που ενημερώνουν, βοηθούν και κατευθύνουν, στην υγιή και ορθή χρήση του διαδικτύου, όπως το Saferinternet.
Μέσω της δημοσιότητας και της διάκρισης που έλαβε το video, έγινε αντιληπτό ότι τα παραμύθια έχουν αντίκτυπο, τόσο στους μεγάλους όσο και στους νέους, οπότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενημέρωση και κατανόηση θεμάτων του διαδικτύου πολύ πιο εύκολα, βοηθώντας μάλιστα στο να γεφυρωθεί το χάσμα στην αντίληψη του κόσμου του διαδικτύου μεταξύ μαθητών από τη μια και των γονέων κι εκπαιδευτικών από την άλλη. Αποδεικνύεται σημαντική η θέση τους στην πολύπλοκη νεότευκτη ψηφιακή εποχή.
* Η Πηνελόπη Αβδελίδη είναι μέλος της Ομάδας Αγωγής Υγείας του 5ου Λυκείου Λάρισας για τη θυματοποίηση στο σχολείο και το διαδίκτυο.
