Μάνατζερς στη διοίκηση των σχολικών μονάδων

Από τη δρ. Αναστασία-Νατάσσα Πιπεροπούλου, ψυχολόγο στη Σ.Μ.Ε.Α.Ε.

Το Εκπαιδευτικό Σύστημα ήταν και συνεχίζει να είναι ένας από τους θεμελιώδεις θεσμούς σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Ο Αριστοτέλης διατύπωσε την άποψη ότι οι διανοητικές αρετές, σε αντίθεση με τις ηθικές, γεννιούνται, καλλιεργούνται και αυξάνονται μέσα από τη διδασκαλία και συνεπώς στη διαδικασία αυτή η ευθύνη ανήκει στο σύστημα της Παιδείας, στο οποίο κρίσιμο ρόλο διαδραματίζει ο «Δάσκαλος» (Ηθικά Νικομάχεια). Οι δάσκαλοι στην Πρωτοβάθμια και οι καθηγητές στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, στην εποχή μας, όπως και ανέκαθεν, ενσαρκώνουν και διαδραματίζουν τον πιο κεντρικό ρόλο σε κάθε εκπαιδευτικό σύστημα διεθνώς. Σύμφωνα με τον Παπανούτσο, «Δάσκαλος είναι εκείνος που εισχωρεί στην ψυχή, μας πλάθει, διαμορφώνει προσωπικότητες: το πνεύμα, το ήθος, τον χαρακτήρα μας» (Παπανούτσος, Ε.Π., Οι δρόμοι της ζωής, εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2003).
Προχωρώντας από τους εκπαιδευτικούς ως άτομα στον δυναμικό οργανισμό, δηλαδή στη σχολική μονάδα, γίνεται ευδιάκριτη η πραγματικότητα ότι τα σύγχρονα σχολεία, σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια επίπεδα, συνιστούν δυναμικές οντότητες που απαιτούν ορθή διαχείριση (μάνατζμεντ) για να εκπληρώσουν με επιτυχία τον καθορισμένο ρόλο και τους καθορισμένους στόχους τους.
Σε αυτήν τη δυναμική δομή τα ικανά, καλά καταρτισμένα κορυφαία στην ιεραρχική δομή στελέχη που επιλέγονται από ειδικές Επιτροπές κρίσεων εξυπακούεται ότι οφείλουν και «αρμόζει», κατά την ταπεινή προσωπική μου άποψη, να λειτουργούν ως «διευθυντές-μάνατζερ» ικανοί να συντονίζουν δημιουργικά το έργο και τις δραστηριότητες όλου του παιδαγωγικού, του ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού και του βοηθητικού προσωπικού, να συνεργάζονται με τους γονείς των μαθητών/-τριών για ατομικές περιπτώσεις και παραγωγικά με τον Σύλλογο Γονέων και άλλους εξωσχολικούς παράγοντες. Στη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα έγινε δεκτό σε μεγάλο βαθμό και με ελάχιστες εξαιρέσεις και αντιρρήσεις ότι οι ρόλοι του διευθυντή ή υποδιευθυντή μιας σχολικής μονάδας είναι ουσιαστικά ρόλοι «μάνατζερ». Στην Ελλάδα τη «μεταμόρφωση» των στελεχών Εκπαίδευσης σε «μάνατζερ» της Παιδείας εισήγαγε ο Νόμος 4823/2021 που ψηφίστηκε στη Βουλή στις 28/7/2021 και δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 3 Αυγούστου, 2021 (Ν. 4823/2021 - ΦΕΚ 136/Α/03-08-2021).
Ο συγκεκριμένος Νόμος, στα 245 άρθρα του περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και σαφείς διατάξεις για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, τις επιλογές στελεχών εκπαίδευσης, τις νέες δομές υποστήριξης εκπαιδευτικού έργου και την Εκκλησιαστική Εκπαίδευση.
Πρακτικά ο Νόμος 4823/2021 αφορά στην επιλογή και τοποθέτηση διευθυντών σε 7,962 σχολικές μονάδες του Δημοσίου. οι οποίες. σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το σχολικό έτος 2017/2018. ήταν αναλυτικά:
* Στην τυπική εκπαίδευση: 4.560 Δημοτικά Σχολεία, 1.724 Δημόσια Γυμνάσια (και 91 Γυμνάσια Δεύτερης Ευκαιρίας) και 1.253 Λύκεια (ΕΛΣΤΑΤ, 2020 (https://www.statistics.gr/documents/20181/f3989a6d-b913-33c6-0bcd-6629a9a01884).
* Στην Ειδική Αγωγή: 202 Δημοτικά Σχολεία Ειδικής Αγωγής και ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία Ειδικής Αγωγής, 43 Ενιαία Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια και Λύκεια (ΕΝΕΕΓΥΛ) Ειδικής Αγωγής και 89 Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.ΕΚ.) (https://www.especial.gr/katalogos-sxoleiwn-eidikhs-agwghs/).
Οι μάνατζερ (στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται οι όροι «προϊστάμενοι» ή «διοικητικά στελέχη») είναι τα άτομα που έχουν επωμισθεί, με διαδικασίες επιλογής και ανάθεσης έργου από αρμόδιες Επιτροπές, τις ευθύνες και τα δικαιώματα αποτελεσματικής αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού και όλων των άλλων «πόρων» μιας σχολικής δομής για την επιτυχία των προκαθορισμένων στόχων. Διεθνώς η επιλογή διευθυντών και υποδιευθυντών σε σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας Και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης γίνεται με αυστηρά, αντικειμενικά και αξιοκρατικά κριτήρια, διασφαλίζοντας τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της σύγχρονης Παιδείας. Ο καθηγητής Ouchi και η ερευνητική του ομάδα, αφού εξέτασαν το στυλ διοίκησης διευθυντικών στελεχών σε 223 σχολικές μονάδες 6 διαφορετικών πόλεων των ΗΠΑ και του Καναδά, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «η εκπαιδευτική επίδοση ενός σχολείου, αφήνοντας κατά μέρος τις άλλες παραμέτρους, μπορεί να επηρεαστεί πιο άμεσα από τον τρόπο διεύθυνσης του σχολείου ή, εκφραζόμενο από μια άλλη οπτική γωνία, η φιλοσοφία και το στυλ διεύθυνσης είναι αυτά που σχετίζεται άμεσα με την επιτυχημένη απόδοση ενός σχολείου» (Ouchi, W.G., 2003, Making Schools Work. NewYork: Simon & Schuster).
Σημαντικές είναι, επίσης, οι 5 επισημάνσεις που έκανε η ειδική «έκθεση» του Wallace Foundation, η οποία δημοσιεύθηκε το 2013 με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Οι Διευθυντές Σχολικών Μονάδων ως Ηγέτες» (The School Principleasa Leader):
1. Διαμόρφωση ενός οράματος ακαδημαϊκής επιτυχίας για όλους τους μαθητές, ένα όραμα που βασίζεται σε υψηλά πρότυπα.
2. Δημιουργία κλίματος φιλόξενου για την εκπαίδευση, ώστε να επικρατεί ασφάλεια, πνεύμα συνεργασίας και άλλα θεμέλια γόνιμης αλληλεπίδρασης.
3. Καλλιέργεια ηγεσίας σε άλλους, έτσι ώστε οι δάσκαλοι, οι καθηγητές και άλλα μέλη του προσωπικού να αναλαμβάνουν τον ρόλο τους στην υλοποίηση του σχολικού οράματος.
4. Βελτίωση της διδασκαλίας για να δοθεί η δυνατότητα στους δασκάλους να διδάξουν όσο το δυνατόν καλύτερα και στους μαθητές να μάθουν όσο το δυνατόν περισσότερα.
5. Διαχείριση ανθρώπων, δεδομένων και διαδικασιών για τη βελτίωση του σχολείου.
Η «ΠΡΟΚΛΗΣΗ» ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Είναι γνωστό ότι η θεώρηση και εκτίμηση των στελεχών της Ελληνικής Εκπαίδευσης ως μάνατζερ εμφανίσθηκε στην Ελλάδα με μεγάλη καθυστέρηση συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης που είχαν υιοθετήσει αυτήν την εκτίμηση πριν αρκετές δεκαετίες. Καθυστέρηση σημειώθηκε, επίσης, συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης στην αναγνώριση παιδιών και εφήβων, που εντάσσονται μετά από σχετικές διαγνώσεις στην κατηγορία ατόμων με «αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (διεθνώς χρησιμοποιείται ο όρος «Individuals with Special Educational Needs and Disability» – SEND).
Άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται τα άτομα που έχουν σημαντική δυσκολία μάθησης και προσαρμογής εξαιτίας σωματικών, διανοητικών, ψυχολογικών, συναισθηματικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων, όπως νοητική ανεπάρκεια ή ανωριμότητα, ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες) ή ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), σοβαρά νευρολογικά ή ορθοπεδικά ελαττώματα, προβλήματα λόγου και ομιλίας, ειδικές δυσκολίες στη μάθηση, όπως δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες και όσοι παρουσιάζουν αυτισμό και άλλες διαταραχές ανάπτυξης. Η επιλογή στελεχών από τις Αρμόδιες Επιτροπές σε θέσεις Διευθυντών Σχολικών Μονάδων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ειδική Αγωγή απαιτεί αυξημένη προσοχή, καθώς αυτές οι σχολικές μονάδες επωμίζονται την ευθύνη μεταλαμπάδευσης γνώσεων σε ΑμεΑ και έτσι αφορούν σε μια διαδικασία που πρέπει να χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες ευαισθησίες.