Η 1η Σεπτέμβρη ήταν κι αυτή για τους Ρωμαίους ένα είδος πρωτοχρονιάς. Την ονόμαζαν indictio (ινδικτιώνα), που σημαίνει κατανομή φόρων («επινέμηση»). Τον Σεπτέμβριο, είχαν συγκεντρωθεί όλα τα εισοδήματα, και το κράτος όριζε τότε στον κάθε νοικοκύρη, τι φόρο πρέπει να πληρώσει απ’ την παραγωγή του. ‘Ηταν σαν ένα είδος αρχής του οικονομικού έτους.
Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε και στους Βυζαντινούς, που το 313 μ.Χ. καθιέρωσαν την 1η Σεπτεμβρίου, ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους. Για τον αγροτικό πληθυσμό, την 1η Σεπτεμβρίου, άρχιζε το γεωργικό έτος, αφού τότε ξεκινούσαν όλες οι προετοιμασίες για το όργωμα και τη σπορά. Η αριθμητική σειρά του μήνα δεν παίζει, όπως δείχνουν τα πράγματα, κανένα σπουδαίο ρόλο στην ψυχολογία του λαού μας.
Αυτό ταίριαζε περισσότερο στους Ρωμαίους, που αγαπούσαν υπερβολικά την τάξη και τη σειρά. Ακόμη και στα παιδιά τους, έδιναν αριθμητικά ονόματα, όπως, Οκτάβιος (απ’ το οκτώ), Σεπτέμβριος (απ’ το επτά), Σίξτος (απ’ το έξι). Ο λαός μας τον ονομάζει, Τρυγητή ή Τρυγομηνά ή Πετμεζά, του Σταυρού ή Σταυρίτη.
Την πρώτη ημέρα, του Τρύγου, αχολογούσε ο τόπος απ’ τα τραγούδια και τις φωνές των παιδιών, όπου ήταν σωστό πανηγύρι. Μερικούς αιώνες πιο πίσω, στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο τρυγητός, ο τρύγος, εκτός απ’ τις λαϊκές εκδηλώσεις, έπαιρνε κι ένα επίσημο χαρακτήρα.
Στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη Αυγούστου, γινόταν τελετή όπου έπαιρνε μέρος ο αυτοκράτορας με την αυλή κι ο πατριάρχης.
Ο τελευταίος ευλογούσε πρώτα τα σταφύλια, ύστερα τα δοκίμαζε, ο αυτοκράτορας και μοίραζε με τη σειρά σ’ όλους τους αυλικούς από ένα τσαμπί, ενώ ο λαός τριγύρω ζητωκραύγαζε και φώναζε διάφορες ευχές.
Την Πρωτοσεπτεμπριά, οι αγρότες «καλούσαν» με διάφορους τρόπους και τεχνικές που θυμίζουν αρχαία θεσμοφόρια, το «πνεύμα της βλαστήσεως». Ο σπόρος που ήταν προορισμένος για τη σπορά «στέλλεται εις την εκκλησίαν διά να ευλογηθεί».
Σε ορισμένες περιοχές, της Μακεδονίας, οι αμπελουργοί κρεμούσαν στο εικονοστάσι, το σύμβολο της «Αρκιχρονιάς»: μια αρμαθιά από ρόδι, σταφύλι, κυδώνι, σκόρδο και φύλλο από τον πλάτανο του Ιπποκράτη.
Στη Θράκη, την πρώτη ημέρα του Σεπτέμβρη, του Τρυγητή, οι κάτοικοι, τη γιόρταζαν με μουσικά όργανα και με άσματα. Οι ληνοί συνοδεύονταν δι’ ομάδων ορχουμένων και αδόντων… Τη νύχτα παρέες προσωπιδοφόρων εν τυμπάνοις και αλαλαγμοίς τρέχουν στους δρόμους…».
Τα δρώμενα αυτά θυμίζουν αρχαία Οσχοφόρια στα οποία νέοι φορώντας στεφάνια από κλαδιά αμπέλου (όσχους) ξεκινούσαν από τον ναό του Διονύσου πηγαίνοντας προς τους αμπελώνες και τα πατητήρια.
Ένα παλιό έθιμο μου διηγήθηκαν μαθητές μου από τη Θράκη, το 1982, όπου, υπηρετούσα σε σχολείο, έχει σχέση με το δάσκαλο, το σχολείο και τους μαθητές.
Οι κάτοικοι, το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου, ράντιζαν με αγιασμό το σπίτι τους, τα αμπέλια και τα δίχτυα τους, για να ευλογηθούν και να δώσουν πολλά σταφύλια και πολλά ψάρια αντίστοιχα.
Τον Σεπτέμβριο, ως γνωστόν, ανοίγουν τα σχολεία. Οι μαθητές πήγαιναν στο σχολείο και φιλούσαν το χέρι του δασκάλου, φέρνοντας από το σπίτι τους μια πίτα, ένα ψωμί και κάποιο δώρο.
Όταν όμως θα αλλάξουν τα βιβλία ή τις τάξεις, τότε ο κάθε μαθητής θα παρουσιάσει τα νέα βιβλία του στον δάσκαλο να τα ράψει κι ο δάσκαλος τα ράφτει όλα τα βιβλία και τα φυλάγει επάνω στον πάγκο. Οι μαθητές φέρνουν τότε ένα δώρο στον διδάσκαλο, μαντίλι ή τσιράπια ή κότα ή αρνί ή ό,τι άλλο.
Τότε οι μαθητές σηκώνονται όρθιοι, έρχονται στην παράδοση, στρώνουν μια βελέντζα ή παλτό καταγής. Σηκώνεται ο δάσκαλος, παίρνει το βιβλίο ενός και λέγει: «να αξιώσετε τον μαθητή αυτό στη Β ή Γ ή Δ τάξη».
Όλοι τότε οι μαθητές σήκωναν εκείνον τον μαθητή με τη βελέντζα καθισμένο μέσα και τον έσυραν, άνω κάτω και φώναζαν «άξιος».
Κατόπιν εκείνος φιλούσε το χέρι του δασκάλου και έπαιρνε τα νέα σχολικά βιβλία, όπως και οι άλλοι μαθητές. Ο δάσκαλος ευχόταν στους μαθητές Καλή Πρόοδο και μοίραζε στα παιδιά τις πίτες και ό, τι άλλο είχε.
δάσκαλο, φιλόλογο, θεολόγο Πολιτικών Επιστημών
