Και το σκηνικό ολοκληρώνεται από αρκετούς αυτοδιοικητικούς παράγοντες, οι οποίοι επιλέγουν τον ρόλο του «Πόντιου Πιλάτου», εφόσον ναι μεν τάσσονται στα λόγια υπέρ των διεκδικήσεων για έργα και δράσεις ορθής διαχείρισης του νερού, χωρίς όμως να τα διεκδικούν, ασκώντας ισχυρή πίεση στις «δικές» τους κυβερνήσεις, τις οποίες προστατεύουν με κάθε τρόπο από το πολιτικό κόστος για την απραξία τους, ιδιαίτερα όταν πλησιάζουμε σε περίοδο εκλογών! Και όλοι αυτοί -και ο καθένας με τον τρόπο του- συμβάλλουν στη συνέχιση της καταστροφικής πορείας των υδροφορέων και οικοσυστημάτων. Αυτό επισημαίνει η Ε.Δ.Υ.ΘΕ., με αφορμή έναν γενικότερο προβληματισμό που αναπτύσσεται όσον αφορά την αντιμετώπιση του οξύτατου και διαρκούς διογκούμενου υδατικού προβλήματος στη Θεσσαλία. Πιο συγκεκριμένα:
ΕΡΩΤΗΣΗ: Υπάρχει ένας γενικότερος προβληματισμός για το πώς φθάσαμε και ποιοι ευθύνονται για τη δραματική κατάσταση, στην οποία έχουμε οδηγηθεί όσον αφορά το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας, στα τεράστια συσσωρευμένα ελλείμματα, στην καταστροφή των υδροφορέων και των αντίστοιχων οικοσυστημάτων.
Άραγε υπήρχε τρόπος να αποφευχθεί η καταστροφική αυτή πορεία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ένας απλός και παράλληλα καθοριστικής σημασίας κανόνας για την ορθολογική διαχείριση του νερού σε ένα Υδατικό Διαμέρισμα (ΥΔ), όπως αυτό της Θεσσαλίας, είναι να διατηρείται ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ισοσκελισμένο το ισοζύγιο ανάμεσα στη συνολική ΖΗΤΗΣΗ (δηλαδή τις ανάγκες κατανάλωσης για όλες τις χρήσεις, π.χ. υδρεύσεις, αρδεύσεις κ.λπ.) και την ΠΡΟΣΦΟΡΑ, δηλαδή τις διαθέσιμες πηγές νερού που είναι επαρκείς και που είναι περιβαλλοντικά βιώσιμο να τις αξιοποιήσουμε.
Η βασική λοιπόν αιτία για τη σημερινή πραγματικότητα είναι η πλήρης και ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ (από τους ιθύνοντες) αγνόηση του βασικού αυτού κανόνα.
Κάποιο ισχυρίζονται πως με δεδομένο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της κατανάλωσης νερού κάθε χρόνο στη Θεσσαλία (90-95%) οφείλεται στις αρδεύσεις, τη βασική ευθύνη για την όλη κατάσταση φέρουν οι αγρότες – καλλιεργητές!
Η άποψη αυτή ορισμένες φορές εκπορεύεται και από ανεύθυνους πολιτικούς, οι οποίοι, προσπαθώντας να «απαλλαγούν» από τις ευθύνες, λαϊκίζουν και αναζητούν τον «αποδιοπομπαίο τράγο» για τις συνέπειες της δικής τους εγκληματικής αμέλειας και αδιαφορίας.
Έτσι, με τέτοιες απλουστευτικές «ρετσέτες», φορτώνουν τις ευθύνες στους αγρότες που υπερκαταναλώνουν το νερό, που καταστρέφουν τη φύση κ.ο.κ.
Από κοντά με τους πολιτικούς, διάφοροι ημιμαθείς ψευτοοικολόγοι, με το γνωστό μένος κατά των έργων ταμίευσης (φράγματα, τεχνητές λίμνες), καθώς και κατά των έργων μεταφοράς νερού από όμορες υδρολογικές λεκάνες (δες Αχελώος), σιγοντάρουν στα παραπάνω, δημιουργώντας έτσι την εικόνα που αποκομίζει η μη πληροφορημένη κοινή γνώμη για τους «κακούς» αγρότες, που έχουν και το θράσος να διεκδικούν έργα και επιδοτήσεις κλείνοντας τους δρόμους!
Και το σκηνικό ολοκληρώνεται από αρκετούς αυτοδιοικητικούς παράγοντες, οι οποίοι επιλέγουν τον ρόλο του «Πόντιου Πιλάτου», εφόσον ναι μεν τάσσονται στα λόγια υπέρ των διεκδικήσεων για έργα και δράσεις ορθής διαχείρισης του νερού, χωρίς όμως να τα διεκδικούν, ασκώντας ισχυρή πίεση στις «δικές» τους κυβερνήσεις, τις οποίες προστατεύουν με κάθε τρόπο από το πολιτικό κόστος για την απραξία τους, ιδιαίτερα όταν πλησιάζουμε σε περίοδο εκλογών!
Για να πιάσουμε την άκρη του νήματος, μετά τη δεκαετία του 1970, παρατηρήθηκε στη Θεσσαλία μια έξαρση αρδευόμενων καλλιεργειών, οι οποίες δυνητικά θα προσέφεραν κάποιο αυξημένο εισόδημα και θα δημιουργούσαν προϋποθέσεις βιωσιμότητας σε μεγάλο αριθμό αγροτικών νοικοκυριών.
Οι κυβερνήσεις, σύμφωνα με τον βασικό κανόνα που περιγράψαμε, όφειλαν να σχεδιάσουν μεσοπρόθεσμα ένα κατάλληλο μείγμα καλλιεργειών και να προσαρμόσουν τις αντίστοιχες απαιτήσεις σε νερό στα διαθέσιμα αποθέματα του ΥΔΘ.
Τίποτε από τα δύο δεν συνέβη. Ο αναγκαίος προγραμματισμός των καλλιεργειών αφέθηκε στις επιλογές των Ευρωπαίων εταίρων μας (ΚΑΠ, επιδοτήσεις κ.λπ.), οι οποίοι όμως ούτε ήταν σε θέση ούτε καν είχαν την υποχρέωση να σχεδιάσουν την υδατική πολιτική στο κάθε ΥΔ της χώρας μας.
Όσον αφορά τα διαθέσιμα υδατικά αποθέματα, από πολύ νωρίς φάνηκε ότι εφόσον στο ΥΔΘ δεν υπήρχε κανείς ταμιευτήρας νερού για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών, οι ανάγκες αυτές θα εξυπηρετούνταν από τα υπόγεια νερά και από τα ποτάμια (Πηνειός και παραπόταμοι).
Από την αρχή σχεδόν αυτών των εξελίξεων, οι επιστήμονες (επιμελητήρια, στελέχη υπηρεσιών, σύλλογοι, πανεπιστημιακοί κ.λπ.), σε συνέδρια (ΤΕΕ-1978, ΓΕΩΤΕΕ-αρχές δεκ. 1980 κ.ά.), σε ημερίδες «ων ουκ έστιν αριθμός», σε άπειρα υπομνήματα και παραστάσεις στους αρμόδιους, σε κοινή δράση (επιτροπές) με ΤΑ, αγρότες, συνεταιρισμούς κ.λπ.., πρότειναν περίπου αυτά τα οποία σήμερα, μετά από δεκαετίες απραξίας, συμπεριλαμβάνονται στις Υπουργικές Αποφάσεις των κυβερνήσεων Σαμαρά και Τσίπρα, στα θεσμοθετημένα πλέον Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΥ), στο πλαίσιο της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2000/60.
Αναφερόμαστε φυσικά στις αυτονόητες κατευθύνσεις και συγκεκριμένα στα παρακάτω:
* Λελογισμένη κατανάλωση και συστηματική εξοικονόμηση νερού, κυρίως με τη δημιουργία σύγχρονων/ κλειστών αρδευτικών έργων μεταφοράς και διανομής του νερού.
* Δημιουργία φορέα διαχείρισης υδάτων (πρόταση διατυπωμένη από το 1982, η οποία, παρότι δεν επιφέρει οικονομική επιβάρυνση στις δημόσιες δαπάνες, αγνοήθηκε από «φιλελεύθερες», «προοδευτικές», «αριστερές» κ.ο.κ. κυβερνήσεις), στο πλαίσιο πολλών άλλων, ευρωπαϊκών και μη, επιτυχημένων μοντέλων - υποδειγμάτων διοίκησης νερού.
* Δημιουργία ταμιευτήρων αξιόλογου όγκου υδάτων εντός της λεκάνης Πηνειού, όπως στο Σμόκοβο (σημ. υλοποιήθηκε τη δεκαετία 1990) στον Ενιπέα Σκοπιά Φαρσάλων / Παληοδερλί (σημ. πριν λίγες ημέρες (!) ανακοινώθηκε, μετά από τόσα χρόνια προτάσεων και πιέσεων από τις θεσσαλικές οργανώσεις, η ένταξή του σε πρόγραμμα υλοποίησης), στην Κάρλα (εγκαινιάστηκε το 2018), στο Μουζάκι, στο Νεοχώρι, στην Ελασσόνα, στην Πύλη κ.λπ.
* Βιώσιμη χρήση των υδάτων από τους ποταμούς, χωρίς υπέρβαση της «φέρουσας ικανότητας» του κάθε οικοσυστήματος.
* Βιώσιμη, περιορισμένη και μόνο από ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΑ αποθέματα χρήση υπόγειων υδάτων, τηρώντας τους περιορισμούς εγκεκριμένων από τις κυβερνήσεις επιστημονικών μελετών (SOGREAH κ.λπ.).
* Σε περίπτωση που τα όρια των αρδευόμενων καλλιεργειών υπερβαίνουν τις δυνατότητες του διαθέσιμου υδατικού δυναμικού εντός της λεκάνης Πηνειού, καθώς και εκείνου που από το 1960 προσφέρεται ενισχυτικά από τη λεκάνη Αχελώου μέσω του ταμιευτήρα Ν. Πλαστήρα (σημ. η κατάσταση της μη επάρκειας νερού φάνηκε από την πρώτη περίοδο ένταξης της χώρας στην ΕΟΚ), τότε να αξιοποιηθούν με μεταφορά πρόσθετες ποσότητες νερού, από εκείνες που θα ταμίευε η ΔΕΗ για ηλεκτροπαραγωγή στις θέσεις Μεσοχώρα και Συκιά επί του Άνω Αχελώου, τα γνωστά σε όλους έργα «εκτροπής Αχελώου», με προοπτική αφενός τη σταδιακή υποκατάσταση χιλιάδων ενεργοβόρων και καταστροφικών γεωτρήσεων, αφετέρου την κατακόρυφη μείωση του κόστους αγροτικής παραγωγής.
Το τι υλοποιήθηκε από αυτά κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν είναι πλέον σε όλους γνωστό.
Οι διαδοχικές κυβερνήσεις επέτρεψαν τη χωρίς όρια επέκταση των αρδεύσεων, παρότι έγκαιρα είχαν προειδοποιηθεί για τους κινδύνους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, παρά την εμφάνιση των επιπτώσεων από την ελλειμματική υδατική πολιτική και παρά τη διακοπή των έργων ενίσχυσης από τον Αχελώο, οι Κυβερνήσεις Σαμαρά, Τσίπρα και Κυρ. Μητσοτάκη, οι οποίες λόγω της εκπόνησης των ΣΔΥ είχαν πλέον θεσμική υποχρέωση να αποφασίσουν για το κρίσιμο θέμα των ορίων αρδευόμενων καλλιεργειών, ανέχθηκαν ή/και ενθάρρυναν την επέκτασή τους, αγνοώντας την παραγωγή ελλειμμάτων, την οικονομική επιβάρυνση των χρηστών νερού, την τεράστια οικολογική καταστροφή σε υπόγειους (κυρίως), αλλά και επιφανειακούς υδροφορείς.
Έτσι, κατά την εκπόνηση του πρώτου ΣΔΥ (2014), ο αρμόδιος υπουργός (κ. Ταγαράς), από τα σενάρια που του υπέδειξαν οι μελετητές, επέλεξε εκείνο με αρδεύσεις 2,5 εκατ. στρεμμάτων, με την προοπτική βεβαίως ότι θα υλοποιηθούν όλα όσα προαναφέραμε, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς νερού από τον Αχελώο.
Αντίστοιχα κατά την αναθεώρηση των ΣΔΥ (2017), ο τότε υπουργός (κ. Φάμελλος) διατήρησε την επιλογή αυτή.
Μάλιστα, σε σχετικό ερώτημα που δέχθηκε σε συνέντευξή του στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας (11 Οκτωβρίου 2017) και δεδομένου ότι είχε ήδη «απαγορεύσει» τα έργα Αχελώου να συνεισφέρουν την ενίσχυση των 250 εκατ. κ.μ. νερού για κάλυψη των ελλειμμάτων, υπερθεμάτιζε στην επιλογή των διευρυμένων ορίων στις αρδεύσεις, δηλώνοντας ότι «…Βασική μας επιλογή είναι να μη μειωθούν οι αρδευόμενες εκτάσεις στην περιοχή και να διατηρηθεί η γεωργική παραγωγή στις εκτάσεις που ήδη αρδεύονται. Απορρίπτουμε τις προτάσεις για ξερικές καλλιέργειες και για περιορισμό της άρδευσης σε επίπεδο εκτάσεων στη Θεσσαλία, κάτι που είναι το βασικό αναπτυξιακό ερώτημα που τίθεται σήμερα στη Θεσσαλία ...».
Μετά από όλα αυτά, θεωρούμε πως εύκολα ο αναγνώστης θα αντιληφθεί το «πώς φθάσαμε ως εδώ».
Παράλληλα όμως ελπίζουμε ότι θα σχηματίσει και τη γνώμη για τις περαιτέρω ενέργειες, δράσεις και έργα που είναι αναγκαία για την υπέρβαση αυτής της ασφυκτικής και άκρως επικίνδυνης πραγματικότητας, η οποία εξάλλου καθορίζει και τις προοπτικές της οικονομίας και της οικολογικής ισορροπίας στον τόπο μας, αλλά και την αντιμετώπιση της διαφαινόμενης επισιτιστικής κρίσης.
Ο λόγος πλέον στις νεότερες γενιές…
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος Δ.Σ. ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
