Διογένης: Ο κυνικός Φιλόσοφος

Ιστορικά

«Το πιθάρι τού Διογένους»

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

Ο Διογένης ο Κύων ήταν κυνικός φιλόσοφος, ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος τής κυνικής φιλοσοφίας. Γεννήθηκε στη Σινώπη. Ο πατέρας του ήταν πλούσιος τραπεζίτης. Μαζί είχαν παραχαράξει το νόμισμα τής πόλης και εξορίστηκαν. Ήρθε στην Αθήνα, γνώρισε τον κυνικό φιλόσοφο Αντισθένη (μαθητής τού Σωκράτη), έλκεται από τον τρόπο ζωής του και τον ακολουθεί.
-Τι ήταν οι Κυνικοί Φιλόσοφοι: Αποκαλούνταν έτσι γιατί είχαν ως έμβλημά τους τον «κύνα» (κύων=σκύλος), αλλά και από τον σκληρό και γεμάτο στερήσεις τρόπο ζωής τους. Δήλωναν: «Εμείς διαφέρουμε από τους άλλους σκύλους διότι δεν δαγκάνουμε τους εχθρούς αλλά τους φίλους, για να τους διορθώσουμε». Οι σκύλοι ζουν απλά, δεν έχουν ανάγκη πολυτέλειας, αρκούνται με τα λίγα...
-Τι δίδασκε ο Διογένης: Έθιγε κοινωνικά και ηθικά προβλήματα. Η διδασκαλία του ήταν επαναστατική και ανατρεπτική για την τότε τάξη. Επεδίωκε ριζική μεταβολή της κοινωνίας και της διεφθαρμένης ανθρώπινης φύσης. Πίστευε πως η ευτυχία βρίσκεται στη φυσική ζωή και πως μόνο με λιτότητα, αυτάρκεια, αυτογνωσία και άσκηση μπορεί να εξασφαλιστεί. Ικανοποίηση μόνο των στοιχειωδών αναγκών, απόλυτη εγκράτεια και αδιαφορία για πλούτο, δόξα, ομορφιά, ευγένεια, καταγωγή. Η φύση εφοδίασε τον άνθρωπο με όλα τα προς το ζην, αλλά αυτός δημιούργησε τεχνητές και ανύπαρκτες ανάγκες και επιθυμίες. Ο φυσικός και λιτός βίος είναι ασύγκριτα πιο ηδονικός. Ήταν απλή η βασική διδαχή του Διογένη: Για να πραγματώσει κανείς την αρετή, έπρεπε να περιφρονήσει τις φυσικές απολαύσεις.
-Το πιθάρι και το φανάρι του Διογένους: Είχε μόνιμη κατοικία του ένα πιθάρι. Γελούσαν μαζί του επειδή κοιμόταν σ’ αυτό κι εκείνος γελούσε μαζί τους γιατί ήταν χοντροί και δεν χωρούσαν... «Η φιλοσοφία δεν έχει σπίτι», έλεγε. «Μπορεί να έχει σαν στέγη της μόνο τον ουρανό»... Γύριζε στους δρόμους με ένα φανάρι. Συχνά το είχε αναμμένο. «Γιατί κρατάς φανό την ημέρα; «Ανθρωπον ζητώ»... Έψαχνε να βρει ένα ανθρώπινο ον, αλλά έλεγε πως έβρισκε μόνο κατεργάρηδες και αχρείους... Είχε απαρνηθεί κάθε πολυτέλεια ζώντας με κουρελιασμένα ρούχα. Οι Αθηναίοι τον αγαπούσαν κι όταν ένας νέος τού έσπασε το πιθάρι, τον ξυλοκόπησαν και τού πρόσφεραν ένα καινούργιο.
-Αστεϊσμοί – Λογοπαίγνια, ως μέσο για τα διδάγματά του: 1) Ένας οφθαλμίατρος εξετάζει το μάτι μιας κοπέλας. Ο Διογένης γνωρίζει ότι ήταν τύπος ερωτύλος. Του λέει: «Πρόσεξε, μήπως εξετάζοντας τον οφθαλμό, φθείρεις την κόρην»... 2) Είναι καλεσμένος σε γεύμα, πηγαίνει στο λουτρό να πλυθεί πρώτα, αλλά είναι βρώμικο. Δεν παραπονιέται, ώστε να μην τους προσβάλει, αλλά ρωτά: «Οι εδώ λουόμενοι, πού πλένονται μετά;»... 3) Είδε τον γιο μιας εταίρας να ρίχνει πέτρες προς το πλήθος. Τού είπε: «Πρόσεχε μην πετύχεις τον πατέρα σου»... 4) Ζητιάνευε μια μέρα από ένα άγαλμα. Τον ρώτησαν γιατί το κάνει. «Μελετώ αποτυγχάνειν»... 5) Πάνω από την είσοδο του σπιτιού του ένας μοχθηρός άνδρας είχε βάλει το εξής ρητό: «Μηδέν εισείτω κακόν»= να μην μπει κανένα κακό. Ο Διογένης κτύπησε την πόρτα και ρώτησε: «Ο οικοδεσπότης από πού μπαίνει;»...
-Αλλα καλαμπούρια του: α) Κάποτε επισκέφτηκε το σπίτι τού Πλάτωνος και πατώντας ξυπόλητος και βρώμικος τα χαλιά, είπε: «Πατώ τη ματαιοδοξία τού Πλάτωνος». β) Χλεύασε τον ορισμό τού Πλάτωνος για τον άνθρωπο, ως «ζώον δίπουν άπτερον» (ζώο με δύο πόδια και χωρίς φτερά). Μάδησε έναν κόκορα και του τον πήγε λέγοντας: «Ορίστε! Σου έφερα έναν άνθρωπο». γ) Στην αγορά τον έβρισε ένας φαλακρός. Του είπε: «Εγώ δεν θα σε βρίσω, αλλά θα παινέψω τις τρίχες που εγκατέλειψαν ένα τέτοιο κεφάλι». δ) Είδε ένα παιδί να πίνει νερό με τα χέρια. Πέταξε το κύπελλό του λέγοντας: «Ένα παιδί με έχει νικήσει στην απλότητα»...
-Οι ακρότητες του Διογένη: Η συμπεριφορά του στην αγορά ήταν άσεμνη. Έκανε την ανάγκη του μπροστά στον κόσμο λέγοντας ότι καμία σωματική επιθυμία δεν θα έπρεπε να θεωρείται ανήθικη και πρόστυχη, αφού η φύση τη δημιουργεί. Αυνανιζόταν δημόσια και σε παρατήρηση, απάντησε: «Μακάρι να ανακουφίζαμε και την πείνα τρίβοντας το άδειο στομάχι, όπως με τον αυνανισμό»... Το επιχείρημά του όταν ζητιάνευε: «Αν έδωσες, δώσε και σε μένα. Αν δεν έδωσες, ξεκίνα από μένα»... Όταν ένας Αθηναίος του ζήτησε το πανωφόρι που του δάνεισε, είπε: «Αν μου το χάρισες, το έχω. Αν μου το δάνεισες, το χρειάζομαι ακόμη».
-Η συνάντηση με τον Μ. Αλέξανδρο: Όταν ο Μ. Αλέξανδρος βρέθηκε στην Κόρινθο, λόγω τού Πανελλήνιου Συνεδρίου, θέλησε να γνωρίσει τον Διογένη (τότε ζούσε εκεί, μετά από περιπέτειες που πέρασε με πειρατές). «Σε ζητεί ο βασιλεύς Αλέξανδρος να σε δει». Απάντησε: «Εγώ δεν θέλω να τον δω. Αν αυτός θέλει, ας έρθει να με δει»... Πράγματι, ο Αλέξανδρος πήγε... Τον ρώτησε αν χρειάζεται κάτι κι ο Διογένης τού έδωσε την αδιανόητη απάντηση: «Παραμέρισε λίγο, γιατί μου κρύβεις τον ήλιο.... Μη μου στερείς αυτό που δεν μπορείς να μού δώσεις!». Ο Αλέξανδρος: «Δεν με φοβάσαι;». «Είσαι καλός βασιλιάς ή κακός;». Σκέφτηκε λίγο.... «Καλός είμαι!». «Ε! Γιατί να φοβηθώ κάτι καλό;». Φεύγοντας ο Αλέξανδρος, είπε στην ακολουθία του: «Εάν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διογένης»....
-Επίλογος: Υπήρξαν μορφές που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους. Υπήρξαν άνθρωποι που μας κληροδότησαν μεγάλες αξίες τις οποίες δυστυχώς δεν τις εκμεταλλευτήκαμε. Ο Διογένης έλεγε: 1) «Η φιλαργυρία είναι η μητρόπολη όλων των κακών»... 2) «Μήτε σε πλούσια πόλη, μήτε σε πλούσιο σπίτι μπορεί να κατοικήσει η αρετή»... 3) «Οι καλοί, άνθρωποι είναι ομοιώματα θεών»... 4) «Οι δούλοι είναι υποταγμένοι στους αφέντες τους και οι αισχροί στις επιθυμίες τους»... 5) «Και ο ήλιος ρίχνει μια ματιά στους βόθρους, αλλά δεν μολύνεται»... 6) «Αυτό που είσαι, θα φανεί σ’ αυτό που κάνεις»... 7) «Ο αθλητισμός ωφελεί ως το κοκκίνισμα των μάγουλων. Μετά είναι βλαβερός και καταστρέφει το μυαλό»... 8) «Λύχνου σβεσθέντος, πάσα γυνή Λαΐς» = άμα έσβησε το λυχνάρι, η κάθε γυναίκα είναι σαν τη Λαΐδα (η όμορφη εταίρα τής Κορίνθου)...
Ο Διογένης υπήρξε μια πραγματική ιστορική φιγούρα και η ζωή του έγινε θρύλος που εξελίχθηκε σ’ έναν μύθο. Υπήρξε ένα «δαιμόνιο» πνεύμα που με τη ζωή του μας έδειξε τον δρόμο προς την αληθινή ευδαιμονία. «Γέρασες, κοίτα να ξεκουραστείς» τού είπαν. «Αν έπαιρνα μέρος σε αγώνα δρόμου, στο τέλος, θα έπρεπε να χαλαρώσω ή να επιταχύνω;». Έφυγε πλήρης ημερών, στα 89 του... «Οταν πεθάνω, να με θάψετε μπρούμυτα». Τον ρώτησαν, γιατί. «Γιατί κάποτε θα ’ρθουν τα πάνω κάτω!.....». Οι Κορίνθιοι έστησαν στη μνήμη του μια κολώνα, πάνω στην οποία τοποθέτησαν έναν σκύλο από μάρμαρο τής Πάρου.....