Μια «πονεμένη ιστορία» που τη λένε αξιολόγηση…

Από τον Χάρη Ανδρεόπουλο*

Οι θέσεις και οι απόψεις μου για την αξιολόγηση των σχολικών μονάδων (εσωτερική αξιολόγηση/αυτοαξιολόγηση) και των εκπαιδευτικών (ατομική αξιολόγηση) είναι γνωστές. Τις έχω επανειλημμένως παραθέσει σε άρθρα μου από των στηλών της «Ε» σε καιρούς που το θέμα ερχόταν

στην επικαιρότητα, στον δημόσιο διάλογο ως πρόθεση της Πολιτείας να ψηφίσει ένα σχετικό νομοθετικό πλαίσιο που θα άρει την ακινησία στο κρίσιμο αυτό ζήτημα της πονεμένης ιστορίας που λέγεται «αξιολόγηση στην Εκπαίδευση» (βλ., όλως ενδεικτικώς, τα άρθρα μου «Μέχρι πότε θα συζητάμε για την αξιολόγηση;..», 09.12.2012, «Η αξιολόγηση και οι εκπαιδευτικοί», 21.03.2014, «Ναι ή όχι στην αξιολόγηση;», 13.07.2020, «Η Εκπαίδευση σε ρυθμούς “5G”», 12.07.2021, κ.ά.).
Πρόκειται, ασφαλώς, για ένα μείζονος σημασίας ζήτημα για το οποίο -ενώ στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι λελυμένο εδώ και δεκαετίες- στη χώρα μας το ρολόι είναι σταματημένο σαράντα σχεδόν χρόνια πίσω και συγκεκριμένα στο 1982 όταν με τον Ν. 1304/1982 (επί πασοκικής «Αλλαγής») καταργήθηκε ο θεσμός του Επιθεωρητή στην ελληνική εκπαίδευση. Ωστόσο, τότε, δεν είχε καταργηθεί μόνο ο Επιθεωρητής, υπό την έννοια ενός θεσμικού ρόλου, αλλά σταμάτησε, συλλήβδην, και η αξιολόγηση των σχολείων και των εκπαιδευτικών. Οι χιλιάδες εκπαιδευτικοί που διορίσθηκαν μετά το 1982 -δηλαδή μία ολόκληρη γενιά δασκάλων και καθηγητών- αξιολόγησαν δεκάδες χιλιάδες μαθητές, αυτοί όμως, μέχρι και τη συνταξιοδότησή τους (2015 και εντεύθεν - «χονδρικώς» με τη συμπλήρωση 30/35ετίας) δεν αξιολογήθηκαν ποτέ και από κανέναν! Όδευσαν στην αφυπηρέτηση και ουδείς ποτέ τους ζήτησε τον λόγο για το πώς κάνουν τη δουλειά τους.
Πολλοί εξ αυτών -αυτοί που δεν καμώνονται τους αλαθήτους, δίκην Πάπα Ρώμης- το ‘χουν παράπονο, γιατί, όπως και να το κάνεις, έστω και για λόγους ψυχολογικούς μια (αξιολογική) επιβεβαίωση ότι κάνεις καλά τη δουλειά σου, ή μια (αξιολογική) παρατήρηση ότι σε τούτο και σ’ εκείνο το σημείο δεν την κάνεις και τόσο καλά και πρέπει να βελτιωθείς, αυτήν την επιβράβευση ή και την παρατήρηση, όλοι την έχουμε ανάγκη. Αντιθέτως, άλλοι θεωρούσαν την ανυπαρξία αξιολόγησης και την πορεία με «αυτόματο πιλότο» ως «κατάχτηση» του κλάδου – και, δυστυχώς, συνεχίζουν στο ίδιο βιολί, στο ίδιο μοτίβο και με τη ίδια την αριστερίζουσα ρομποτική γλώσσα και φρασεολογία που χρησιμοποιείται εδώ και σαράντα χρόνια. Θεωρούν και σήμερα οι αντιδρώντες -με προεξάρχουσες τις συνδικαλιστικές Ομοσπονδίες ΟΛΜΕ και ΔΟΕ- ότι και η νέα νομοθεσία για την αξιολόγηση (Ν. 4692/2020, αρθ. 33, 34 και 35, για την εσωτερική αξιολόγηση/αυτοαξιολόγηση των σχολικών μονάδων και Ν. 4823/2021, Κεφ. Γ’, αρθ. 57-67, για την ατομική αξιολόγηση) είναι «αντιδραστική», «προωθεί την «ιδιωτικοποίηση», «επιδιώκει τον απόλυτο έλεγχο και τη χειραγώγηση των εκπαιδευτικών», κ.λπ., κ.λπ. Τα «ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου»…
Προσωπικά πάντα υποστήριζα ότι η σωστή στάση είναι ο κλάδος μας να συζητήσει τους όρους, να προτείνει/αντιπροτείνει υλοποιήσιμες και ρεαλιστικές προτάσεις, να αναδείξει με σαφήνεια τις πολλές και διαχρονικές αδυναμίες της κεντρικής διοίκησης (ΥΠΑΙΘ) που δυσκολεύουν το έργο μας στα σχολεία, αλλά στο πλαίσιο της αποδοχής της πραγματικότητας ότι το σύγχρονο ελληνικό δημόσιο σχολείο θα πρέπει να θέσει νέους στόχους, καθώς τo τέλος της Εκπαίδευσης όπως την ξέραμε δεν πλησιάζει, ήλθε! H Eκπαίδευση στις άλλες χώρες της ανεπτυγμένης Δύσης κινείται ήδη (για διδάσκοντες και διδασκομένους) στους ιλιγγιώδεις ρυθμούς του «5G» που ανοίγουν τoύς δρόµους για την 4η βιοµηχανική επανάσταση. Στο δε τελευταίο, σχετικό με το θέμα, άρθρο μας στην «ΕτΔ» (της 12ης.07.2021, σελ. 3) τονίσαμε αφενός μεν ότι «η Κυβέρνηση καλείται να πείσει την εκπαιδευτική κοινότητα για την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων, να κάνει διάλογο (και εξαντλητικό, άμα χρειαστεί), να παρουσιάσει εχέγγυα καλής εφαρμογής», αφ’ ετέρου δε πως «κι απ’ την άλλη πλευρά, δηλ. απ’ τις συνδικαλιστικές μας οργανώσεις (ΟΛΜΕ/ΔΟΕ), περιμένουμε όχι στείρο αρνητισμό, αλλά δημιουργικές αντιπροτάσεις» - αλλά αυτές τις αντιπροτάσεις, για ένα πλαίσιο κοινής αποδοχής στην αξιολόγηση σχολείου/εκπαιδευτικών, δεν τις είδαμε. Αντίθετα στις ανακοινώσεις των ΟΛΜΕ/ΔΟΕ (ξανα-)διαβάσαμε τις γνωστές και πανομοιότυπες θέσεις - κλισέ «δεν είμαστε αντίθετοι με την αξιολόγηση, αλλά όχι σ’ αυτήν της αξιολόγησης-χειραγώγησης του Νόμου Κεραμέως…», «Ποιοι θα μας αξιολογήσουν; Υπάρχουν εγγυήσεις αντικειμενικότητας μ’ αυτούς του Διευθυντές Εκπαίδευσης, μ’ αυτούς τους Συντονιστές / Συμβούλους Εκπαίδευσης, μ’ αυτούς του Διευθυντές των σχολείων;...», έως και το περίφημο «Μας αξιολογούν οι μαθητές μας…» -παραβλέποντας, εν προκειμένω, ότι εκτός απ’ τις επευφημίες για τους όντως άξιους και πράγματι χαρισματικούς εκπαιδευτικούς υπάρχουν και (συλλογικές - σ’ επίπεδο σχολείων και ατομικές - σ’ επίπεδο εκπαιδευτικών) δυσλειτουργίες για τις οποίες η κοινωνία (μας) ασκεί δριμεία κριτική και οι οποίες για να διορθωθούν θα πρέπει να αξιολογηθούν- εννοώντας, εν προκειμένω, μια αξιολόγηση, η οποία, όπως ρητώς προβλέπουν οι προαναφερθέντες νόμοι Κεραμέως/ΝΔ, θα έχει όχι τιμωρητικό, αλλά σαφέστατα βελτιωτικό χαρακτήρα. Όπως -mutatis mutandis- ίσχυε και προβλεπόταν με τον αντίστοιχο Νόμο Γαβρόγλου / ΣΥΡΙΖΑ (Ν. 4547/2018) που είχε ψηφισθεί υπό την πίεση των Θεσμών για την αξιολόγηση των στελεχών της Εκπαίδευσης (αρθ. 37- 47), με στόχο (όχι την όποια τιμωρία, αλλά) τη βελτίωση της αποδόσεώς τους.
Το σχολείο είναι ένας θεσμός, στον οποίο διαρκώς, κάθε ώρα και λεπτό, εμείς οι εκπαιδευτικοί αξιολογούμε τους μαθητές μας. Θεωρούμε τους εαυτούς μας ικανούς να το κάνουμε. Την ίδια στιγμή, όμως, υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι πέραν και υπεράνω πάσης αξιολογήσεως, ότι δεν υπάρχει κανείς που να έχει τη δική τους αντικειμενικότητα και δικαιοκρισία για να τους κρίνει. Οι περισσότερες από τις αντιρρήσεις τους είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ως συνειδητοί λειτουργοί και συνεπείς επαγγελματίες εκτελούν με υπευθυνότητα τα καθήκοντά τους δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Αντιθέτως, πιστοποιώντας την ποιότητα του έργου και της προσφοράς τους μέσω της διαδικασίας της αξιολογήσεως, μπορούν από άλλη βάση, με ισχυρότερα και πειστικότερα επιχειρήματα, να διεκδικήσουν τη μισθολογική τους αναβάθμιση, αλλά και σε επίπεδο γοήτρου να αποκτήσουν το χαμένο -εξαιτίας της προϊούσης ισοπεδώσεως- κύρος τους στην κοινωνία. Μετά από σαράντα ολόκληρα χρόνια απουσίας κάθε ελέγχου στο σύστημα παροχής εκπαιδευτικού έργου στο δημόσιο σχολείο επείγει ένα «νοικοκύρεμα». Σαράντα χρόνια στον «αυτόματο πιλότο» είναι πολλά. Αυτήν τη στιγμή το θέμα δεν είναι οι τεχνικές λεπτομέρειες της αξιολόγησης, αλλά η αφετηριακή αποδοχή από τους συνδικαλιστικούς μας φορείς της σημασίας και της αναγκαιότητάς της για να γίνουμε καλύτεροι οι ίδιοι, τα σχολεία μας και, άρα, οι μαθητές μας. Και για να συμβεί αυτό βασική ανάγκη είναι να υπάρξει ένας καλοπροαίρετος διάλογος, μέσα σ’ ένα κλίμα εμπιστοσύνης. Γιατί χωρίς αυτήν -την εμπιστοσύνη- η ουσιαστική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου δεν είναι εφικτή - διότι η όποια βελτίωση προϋποθέτει, ως συνθήκη sine qua non, την ειλικρίνεια απάντων των εμπλεκομένων.
Οι κραυγές και οι αφορισμοί δεν ωφελούν κανέναν και ιδιαιτέρως την εικόνα για το σινάφι μας. Δεν λειτουργούμε εν κενώ, κρινόμαστε από την κοινωνία και θα πρέπει να μας ενδιαφέρει η εικόνα που έχει η κοινωνία για τον κλάδο μας - ή δεν θα πρέπει;
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/βάθμιας (ΠΕ01), δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Α.Π.Θ. ([e-mail]).