Παρόλα αυτά, υπάρχουν και οι εμβληματικές εξαιρέσεις που φωτίζουν την εποχή μας. Γνωστή είναι η ζωή, το ήθος του Χοσέ Μουχίκα. Νέος φυλακίστηκε (12 χρόνια) απ' τη δικτατορία στα 1970-1980. Διετέλεσε υπουργός Κτηνοτροφίας, Γεωργίας και Αλιείας (2005 - 2008), γερουσιαστής και προέδρος της Ουρουγουάης (2010 - 2015).
Σ’ αυτόν «ζουμάρει» η κάμερα του Εμίρ Κουστουρίτσα σε ένα ντοκιμαντέρ που αξίζει να δούμε: «Ελ Πέπε. Μια Ανώτερη Ζωή» (Netflix). Ο 86χρονος Ελ Πέπε μιλά για όσα έμαθε στη φυλακή, για τα ιδανικά του, την καραντίνα, τον καπιταλισμό, την παγκοσμιοποίηση, το μέλλον, τον εγωισμό που πρέπει όλοι να καταπολεμήσουμε και μας φέρνει μια αχτίδα αισιοδοξίας μέσ' την πολιτική απαξίωση της εποχής.
Ο Μουχίκα ήταν ηγέτης αντάρτικου κινήματος (Τουπαμάρος) που μαχόταν κατά της Ουρουγουανής χούντας τη δεκαετία του '70. Διώχθηκε, φυλακίστηκε, βασανίσθηκε κι έμελλε να γίνει το ζωντανό σύμβολο της χώρας του. Χαρακτηρίστηκε δίκαια «ο φτωχότερος αρχηγός κράτους στον κόσμο». Δώριζε το 90% του μισθού των 12.000 δολαρίων, σε απόρους και ζούσε με 767$.
«Είναι μοναδική περίπτωση, εμπλουτίζει τα συναισθήματά μας, τις εμπειρίες μας. Είμαι πεπεισμένος ότι μια μέρα θα αποτελέσει έμπνευση για όσους πιστεύουν στον σοσιαλισμό» (Κουστουρίτσα). Ο Μουχίκα κατάφερε με τις πράξεις του να εκμηδενίσει την απόσταση ανάμεσα στον πολίτη και τους «από πάνω». Ανάμεσα στη βάση και το απομονωμένο ρετιρέ (Χρήστος Δεμέτης).
Στα πολύπαθα, απ' τις παρεμβάσεις των ΗΠΑ, κράτη της Λατινικής Αμερικής, ο Jose Mujica (Πέπε για τον λαό) προσγείωσε την εξουσία στα «κελεύσματα» του μέσου πολίτη, πράγμα σπάνιο, μοναδικό. Ο αρχηγός, άφησε στην άκρη τον ιδεαλισμό για να βρεθούν πρακτικές λύσεις. Έκανε πράξη, όσα φαντάζουν αδιανόητα για τους πολιτικούς της «Δύσης». Αρνήθηκε να 'χει φρουρά. Προτίμησε το αγρόκτημα, το τρακτέρ, παρά το προεδρικό μέγαρο.
Στην ταινία του, ο Kusturica φαντάζει, δικαίως, απόλυτα γοητευμένος από τον συνομιλητή του. Ο Μουχίκα αυτο-χαρακτηρίζει τον τρόπο του «στωικό». «Όταν σε εκλέγει η πλειοψηφία για ένα αξίωμα, τότε πρέπει να ζεις σαν την πλειοψηφία, όχι σαν τη μειοψηφία». «Η Ουρουγουάη είναι μικρή χώρα. Δεν χρειαζόμουνα και δεν είχα προεδρικό τζετ. Αντ’ αυτού, αγοράσαμε ένα πολύ ακριβό ελικόπτερο διάσωσης, με χειρουργικές εγκαταστάσεις, που διέσωζε ανθρώπους. Προεδρικό τζετ ή ελικόπτερο διάσωσης; Να μια ερώτηση νηφαλιότητας».
Η σύζυγός του LuciaTopolansky (αντιπρόεδρος της χώρας), θεωρεί ως μέγιστο χάρισμά του «την ικανότητά του να επικοινωνεί απλά, για τα πιο σύνθετα θέματα». «Δεν θα γινόμασταν αυτό που είμαστε σήμερα χωρίς τη φυλάκισή μας. Μαθαίνεις περισσότερα, απ’ τον πόνο, τις αντιξοότητες, παρά απ’ τους εύκολους θριάμβους στη ζωή» (συναγωνιστής του). Αυτήν τη φιλοσοφία ο Μουχίκα κατάφερε να την κρατήσει και κατά τη διάρκεια των χρόνων του, στο τιμόνι της πατρίδας.
Μιλάμε για πολιτικό που αρνιόταν να ταξιδέψει στο εξωτερικό. Το έκανε πρώτη φορά πηγαίνοντας στη Γερμανία, για επενδύσεις, προς μείωση του δείκτη ανεργίας: «Ευπρόσδεκτες οι επενδύσεις σας, δήλωσε, βάζετε τα λεφτά σας για να κερδίσετε. Θα έχετε φορολογικές διευκολύνσεις, αλλά θα δεσμευτείτε ότι το μεροκάματο των εργαζομένων στις επιχειρήσεις που θα στήσετε, θα είναι αξιοπρεπές, όπως και οι συνθήκες εργασίας».
Άλλοτε θα πει: «Κυβερνούμε τον κόσμο ή μας κυβερνά η παγκοσμιοποίηση; Είναι δυνατόν να μιλάμε για αλληλεγγύη, να λέμε «όλοι μαζί» σε οικονομίες βασισμένες, στον αδίστακτο ανταγωνισμό»;
«Η αντιδραστικότητα είναι γνώρισμα του συντηρητικού. Μια δογματική και κλειστή νοοτροπία τον σπρώχνει, προς τα πίσω. Η παθολογία του αριστερού είναι η νηπιοπρέπεια. Μόνιμα συγχέει την ψευδαίσθηση με την πραγματικότητα».
«Αν δεν έχετε πολλά υλικά αγαθά, δεν χρειάζεται να εργάζεστε όλη σας τη ζωή, σαν σκλάβος για να τα διατηρήσετε. Έτσι θα 'χετε χρόνο για τον εαυτό σας».
Και σήμερα: «Όχι, δεν θα είναι ο ιός που θα αποφασίσει το τέλος του καπιταλισμού. Αυτό πρέπει να προέλθει απ' την οργανωμένη βούληση των ανθρώπων, που τον δημιούργησαν. Ο θεός της αγοράς είναι η φανατική θρησκεία της εποχής μας, κυβερνά τα πάντα, αλλά δεν νομίζω ότι ο κορονοϊός θα τον σταματήσει». Τελευταία απέρριψε «απαίτηση» προσωπικοτήτων της Αριστεράς να επιστρέψει στην προεδρία.
Ο ήρωας του Κουστουρίτσα παραδέχεται και το μεγάλο του λάθος: «Επικεντρωθήκαμε στο ν' αλλάξουμε την κοινωνία και δεν κάναμε παιδιά, λυπάμαι γι' αυτό». Η ταινία αποτελεί φόρο τιμής στον αριστερό ηγέτη, από έναν σκηνοθέτη που τάσσεται ψυχή τε και σώματι στον πολιτικό ακτιβισμό, έχοντας χρόνια τώρα διαλέξει πλευρά.
«Φανταστείτε να 'χαμε στην Ελλάδα αρχηγό κράτους, να αρνείται την αποζημίωσή του, έναντι πράξεων αλληλεγγύης, να οδηγεί έναν ταπεινό «σκαραβαίο», να τάσσεται υπέρ της πραγματικής δημοκρατίας, να δέχεται «εξωγενείς» επενδύσεις στη βάση του εργατικού Δικαίου, με γνώμονα το κέρδος του Έλληνα εργαζομένου. Για πολλούς αυτά είναι ρομαντικά, γι’ άλλους είναι η πλευρά του σοσιαλισμού που έγινε υπαρκτός επί της ουσίας, έστω και για κάποια χρόνια» (Χρήστος Δεμέτης).
Σ’ έναν κόσμο που τίποτα δεν φαντάζει πια «αυτονόητο» και δεδομένο, το μόνο σίγουρο είναι πως χρειαζόμαστε πολιτικούς σαν τον Μουχίκα και κινηματογραφιστές σαν τον Κουστουρίτσα για να αναδείξουν την αθέατη πλευρά, μιας ρεαλιστικής και εντελώς ουμανιστικής «ουτοπίας».
Τη σκληρότητα, της καθεστωτική βίας, τα ειδεχθή εγκλήματά της, έναντι των πολιτικών κρατουμένων, θα έχετε την ευκαιρία να ζήσετε, αν δείτε και τη «δωδεκάχρονη νύχτα - La noche de 12 anos» του Αlvaro Brechner (2018).
Από τον Πέτρο Ιωάννου*
* Ο Πέτρος Ιωάννου είναι απόμαχος της εκπαίδευσης.
