«Αγιασμένα» δέντρα κατά επιδημιών

Από τον Σωτήρη Απ. Παπαποστόλου, συνταξιούχο δασοπόνο
Στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν, δεν υπήρχαν ούτε φάρμακα, ούτε εμβόλια για την αντιμετώπιση μεταδοτικών ασθενειών. Τότε, για την εξάλειψη του κακού, έκαναν πράγματα που πίστευαν ότι μπορεί να τους βοηθήσουν, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Υπ’

όψιν ότι οι επιδημίες και πανδημίες τις εποχές εκείνες, ήταν πολύ συχνές, διότι, εκτός από την έλλειψη φαρμάκων και εμβολίων, οι συνθήκες υγιεινής και αποχέτευσης ήταν άθλιες.
Τον μεσαίωνα, ανάβαν φωτιές μέσα στους χώρους που εκδηλώνονταν οι επιδημίες, για να καούν τα μικρόβια.
Στην Ελλάδα, ήταν ευρύτατα διαδεδομένη η αφιέρωση ενός δάσους που περιέβαλε κάποιο χωριό, σε κάποιον Άγιο. Για να γίνει αυτό, ο παπάς του χωριού με ολόκληρο το εκκλησίασμα τελούσε ιεροτελεστία την Κυριακή ή κάποια γιορτή, μετά την απόλυση της θείας λειτουργίας. Πολλές φορές η ιεροτελεστία γινόταν διά της υψώσεως, ήτοι, διανοίγονταν μία οπή στον κορμό ενός επιβλητικού δέντρου, όπου ο παπάς τοποθετούσε προηγιασμένο άρτο, τον οποίο στη συνέχεια έκλεινε με κερί. Με την αύξηση του πάχους του δέντρου, ο άρτος και το κερί περικλείονταν μέσα στον κορμό και κανένας δεν τολμούσε να πειράξει το αγιασμένο ή υψωμένο (όπως ονομαζόταν) δέντρο, το οποίο ήταν σεβαστό από όλους, ακόμα και από τους Τούρκους. Το υψωμένο ή αγιασμένο δέντρο, πίστευαν ότι προστάτευε όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και ολόκληρο το δάσος που περιέβαλε το χωριό, προστάτευε επίσης το χωριό αλλά και τα γειτονικά χωριά, από τον κίνδυνο επιδημιών λοιμωδών νόσων.
Το έθιμο της υψώσεως, το οποίο σήμερα βρίσκεται σε παρακμή, ήταν πολύ διαδεδομένο σε ολόκληρη την Ελλάδα, επί τουρκοκρατίας.
Ιδού πώς περιγράφει τα περιστατικά της υψώσεως ο ιερέας Γεώργιος Στάθης από τη Στεφανιάδα Αγράφων: «Γύρω από το χωριό μου, εσώζοντο μέχρι των παιδικών μου χρόνων πανύψηλα δένδρα, σωστοί γίγαντες, τα οποία δεν ετόλμα κανείς να κόψει ή και να προβεί εις αποκλάδωσίν των. Τα δένδρα αυτά, ήταν γνωστά ως υψωμένα δένδρα».
Όπως προανέφερα, την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν φάρμακα ή εμβόλια για την καταπολέμηση λοιμωδών νόσων, οι οποίες σημειωτέον ήταν πολύ συχνές. Έτσι, επικαλούνταν τη Θεία Πρόνοια για να προστατευτούν. Η πίστη στον Θεό ήταν έντονη την εποχή εκείνη και έδινε κουράγιο και καρτερία για να αντέξουν οι άνθρωποι τις κακουχίες που αντιμετώπιζαν. Η ύπαρξη, πάντως, του περιαστικού δάσους, το οποίο προστατεύονταν χάρις στα υψωμένα ή αγιασμένα δέντρα, είχε κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Τα δέντρα, λειτουργούσαν ως φίλτρα και κατακρατούσαν τους ρύπους, απελευθερώνοντας οξυγόνο που ήταν καθαρό για τους ανθρώπους.
Μεγάλες επιδημίες ευλογιάς, ιλαράς, πανώλης κ.λπ. οι οποίες συλλήβδην ονομάζονταν «θανατικά», εμφανίστηκαν πέντε φορές στην Αθήνα, κατά τα έτη 1712, 1759, 1778, 1789 και 1792. Στις περιπτώσεις αυτές τι έκαναν; Άνοιγαν λάκκο και μέσα σ’ αυτόν τοποθετούσαν μία γραφή με τα ονόματα των επιδημιών από τις οποίες ήθελαν να προστατευτούν. Στη συνέχεια σκέπαζαν τον λάκκο με χώμα και πάνω τοποθετούσαν μία μικρή κολώνα, ώστε να εμποδιστούν οι επιδημικές λοιμώξεις να περάσουν στον κατοικημένο χώρο. Αυτό βέβαια, δεν εμπόδιζε τις επιδημίες να περάσουν. Τότε, οι μεν φτωχότεροι κατέφευγαν στον Ελαιώνα, οι δε ευπορότεροι στην ορεινή ύπαιθρο. Πολλοί κατέφευγαν στη Μονή Πεντέλης οπότε οι μοναχοί πήγαιναν σε μετόχια, παραχωρώντας τα κελιά της Μονής στους προσφεύγοντες Αθηναίους. Ο καθαρός αέρας του δασοσκεπούς περιβάλλοντος, διέσωζε τους ανθρώπους από τις επιδημίες. Για τον λόγο αυτόν, η Πεντέλη έγινε περιώνυμη ως αντιπανωλικό μέρος.
Γνωστό είναι επίσης, ότι οι φυματικοί της εποχής εκείνης, επειδή δεν υπήρχαν φάρμακα ή εμβόλια για την αντιμετώπιση της θανατηφόρας νόσου, πήγαιναν σε ορεινά χωριά για να γίνουν καλά.
Να αναφέρω εν παρόδω, ότι στη θέση Βαθύρεμα περιφέρειας του χωριού Ανατολής και Νερόμυλων, υπήρχε μεγάλο ομώνυμο χωριό, όπου κατά το 1100 εκδηλώθηκε μεγάλη επιδημία και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν, μετοικίζοντας στα γύρω χωριά και κυρίως στην Ανατολή (Σελίτσανη τότε). Στο χωριό αυτό, γεννήθηκε ο όσιος Συμεών ο ανυπόδητος, στη χάρη του οποίου κτίστηκε ναός κοντά στο χωριό Γερακάρι, δίπλα στον δρόμο Λάρισα – Αγιά. Υπάρχει επίσης, ο ναός της Παναγίας του Βαθυρέματος, ο οποίος κτίστηκε από τους κατοίκους του χωριού που εγκαταλείφθηκε.
Αυτή ήταν η κατάσταση της παλαιότερες εποχές. Σήμερα η επιστήμη διαθέτει πολλά όπλα για την καταπολέμηση των επιδημιών και πανδημιών, όπως αυτή που ταλαιπωρεί σήμερα τον κόσμο. Η ανάπτυξη αρκετών εμβολίων είναι το ισχυρότερο όπλο που μας έδωσε η επιστήμη για τον COVID-19 και όμως πολλοί από μας δεν θέλουμε να το κάνουμε.