Ρωξάνδρα Στούρτζα: Η ανεκπλήρωτη αγάπη του Ιωάννη Καποδίστρια

Στην επανάσταση έλαβαν μέρος και ορισμένες γυναίκες, πραγματικές ηρωίδες. Για μερικές απ’ αυτές στη συνέχεια το θεωρούμε πρέπον να δώσουμε κάποια στοιχεία, αρχής γενομένης από τη Ρωξάνδρα Στούρτζα (1978-1844), τη μοναδική γυναίκα που συγκίνησε

τον Ι. Καποδίστρια, και η οποία έβαλε τη σφραγίδα της ανεξίτηλη, τόσο στην καρδιά, όσο και στην πολιτική σταδιοδρομία του μεγάλου αυτού Έλληνα Διπλωμάτη.
Ελληνίδα της διασποράς από αριστοκρατική οικογένεια, κόρη του Σκαρλάτου Στούρτζα και αδελφή του Αλέξανδρου, ο οποίος διετέλεσε ιδιαίτερος και έμπιστος γραμματέας του Καποδίστρια στο Υπουργείο Εξωτερικών. Η Ρωξάνδρα ήταν γυναίκα με τεράστια μόρφωση και εξαιρετικά ψυχικά χαρίσματα. Μυαλό ανοιχτό, με ικανότητα διεισδυτική στα πολιτικά και διπλωματικά θέματα μπορούσε να προβαίνει σε σωστή και βαθειά ανάλυση των χαρακτήρων του περιβάλλοντός της. Την οξύνοια και την ευαισθησία της την εμπιστευόταν ακόμη και ο Τσάρος Αλέξανδρος, γι’ αυτό και σε αρκετές περιπτώσεις συζητούσε μαζί της προσωπικά του προβλήματα, αλλά και ζητούσε τη γνώμη της σε σοβαρές πολιτικές του αποφάσεις. Η οικογένειά της διέθετε ένα λαμπρότατο μέγαρο στην Οδησσό, το οποίο περιστοιχιζόταν από ένα τεράστιο αγρόκτημα, που της παραχώρησε ο Τσάρος.
Η ευγενική και ευαίσθητη προσωπικότητα της Ρωξάνδρας εντυπωσίασε τους αριστοκρατικούς κύκλους της Πετρούπολης και η Αυτοκράτειρα Ελισάβετ, σύζυγος του Αλέξανδρου, την έκαμε κυρία επί των τιμών στην Αυλή της, παρά το νεαρό της ηλικίας της. Από τη θέση αυτή, μέσω του αδελφού της, ήρθε η γνωριμία της με τον Ι. Καποδίστρια. Ο έρωτας που αναπτύχτηκε ανάμεσά τους άφησε εποχή. Ήταν κάτι το φοβερό και ασύλληπτο για τα κοινά μέτρα.
Έμελλε όμως να μείνει ανεκπλήρωτος! Κι αυτό γιατί μέσα στις καρδιές και των δυο τους υπήρχε η Ελλάδα! Όσο κι αν ακούγεται παράταιρο ή οξύμωρο. Λες και η μοίρα τους αντάμωσε, για να μη σμίξουν ποτέ στη ζωή τους. Ωστόσο, η αφοσίωση του ενός προς τον άλλο είναι εύγλωττη και διάχυτη μέσα απ’ τις επιστολές που αντάλλασσαν.
Το στίγμα της σχέσης αυτής μας το δίνει ο ίδιος ο Καποδίστριας μέσα από τη συναισθηματική του έκρηξη στις επιστολές του. Και αυτό το στίγμα θα μπορούσε να συμπυκνωθεί μέσα στη φράση: «... γνωριστήκαμε, Ρωξάνδρα, σε θυελλώδεις καιρούς... προέχει όμως η αποκατάσταση της πατρίδος».
Η Ρωξάνδρα ήταν μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας για την ενίσχυση της εκπαίδευσης των Ελληνοπαίδων. Και ενίσχυσε αρκετούς, όπως βεβαίως και ο Καποδίστριας, ειδικά όταν αργότερα θα εγκατασταθεί στην Ελβετία. Επίσης η Ρωξάνδρα κατά τα χρόνια της Επανάστασης βοήθησε αποφασιστικά στο ζήτημα της περίθαλψης των Ελλήνων προσφύγων της Οδησσού, ενώ δεν σταματούσε να ενισχύει τον αγώνα στην Ελλάδα μέσω των υψηλών επαφών της στην Ευρώπη.
Μέχρι τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια αντάλλαξαν πάμπολλες επιστολές. Στην τελευταία που της έστειλε, μεταξύ άλλων, θα της πει:
Καποδίστριας: «...Κανένας ποτέ δε θα πάρει τη θέση που κατέχεις μέσα στη μνήμη και μέσα στην καρδιά μου...».
Καποδίστριας: «...Σε χαιρετώ αγαπητή μου φίλη. Άραγε πότε θα ξανασυναντηθούμε;...».
Κι είναι η τελευταία του φράση στο τελευταίο γράμμα που της έστειλε... Πίστευε πως θα της ξανάγραφε. Πως θα τη συναντούσε ξανά, όπως ήταν και η βαθύτερη επιθυμία του. Δυστυχώς, τον πρόλαβε ο θάνατος.
Η Ε. Κούκου, στο βιβλίο της «Ιωάννης Καποδίστριας Ρωξάνδρα Στούρτζα 1998», μας διέσωσε αρκετά περιστατικά σχετικά με τον έρωτα των δύο αυτών σημαντικών προσώπων. Στις σελ. 586, 587 χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός ότι ο Καποδίστριας πλησίασε έναν γέρο μάντη και τον ρώτησε: «Παππού θέλω να μου πεις αν θα ξαναϊδώ ένα πρόσωπο που πολύ το επιθυμώ, πριν απ’ τον θάνατό μου...».
Ο γέρος τον κοίταξε για μερικά δευτερόλεπτα, περίλυπος, σκεπτικός: «Όχι, Κυβερνήτη μου, γιατί θα πεθάνεις...».
Σε λίγες μέρες οι Μαυρομιχάληδες του έκοψαν το νήμα της ζωής. Μέρες αργότερα έφτασε και το τελευταίο της γράμμα, που δεν διαβάστηκε ποτέ απ’ τον παραλήπτη του. Ίσως αν τον προλάβαινε στη ζωή, να τον άλλαζε κάπως και τις σκέψεις, ώστε να προφυλαχτεί. Ίσως... Μεταξύ άλλων γράφει:
«...Η σκέψη ότι μπορεί κάποιος να σας κάνει κακό με αναστατώνει, με γεμίζει με μαύρα σύννεφα αγωνίας, μου βουρκώνει τα μάτια, μου συνθλίβει την ψυχή...».
Ωστόσο: Απ’ την είδηση του θανάτου του και εξής, κρατούσε ένα ημερολόγιο-θρήνο. Μέσα σ’ αυτό βρίσκει κανείς στοιχεία συγκλονιστικά σχετικά με την ανεκπλήρωτη αυτή Αγάπη. Η Ιστορία τής οφείλει ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, όπως σημειώνει η κα Κούκκου.
Και θα σημειώσει η κυρία Κούκκου, επειδή την εποχή εκείνη τα νέα δεν ταξίδευαν γρήγορα, «στις ευρωπαϊκές χώρες η τραγική είδηση της δολοφονίας του Καποδίστρια έφτασε μετά από 28 – 30 μέρες με τα τότε ταχυδρομικά μέσα». Στην Οδησσό, όπου διέμενε η Στούρτζα, η πληροφορία έφτασε μετά από δύο μήνες. Και θα σημειώσει ο αδερφός της Αλέξανδρος: «Μόλις η αγαπητή μου αδερφή έμαθε την τραγική είδηση, έπεσε κάτω αναίσθητη! Ουσιαστικά, από εκείνη την ώρα ήταν και εκείνη νεκρή!». Ας σημειωθεί ότι στην κατάσταση αυτήν η Ρωξάνδρα βρισκόταν επί 13 συνεχή χρόνια. Πέθανε το 1844.
Λίγα χρόνια πριν τον θάνατό της, ενώ κρατούσε αδιάλειπτα ένα ημερολόγιο θρήνο, μέσα σε φοβερή συναισθηματική και ψυχική καταρράκωση περιηγήθηκε στις διάφορες πρωτεύουσες της Ευρώπης, όπου έδρασε ο Καποδίστριας. Στην Ελλάδα δεν ήρθε ποτέ της, παρά τον διακαή πόθο της και την επιθυμία Εκείνου να σμίξουν.
Για την Ομάδα Ιστορικής Έρευνας Αγιάς «Δημ. Αγραφιώτης»
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος