συνείδηση ολοκληρώνεται ως χαρακτήρας και προσωπικότητα, υπηρετεί τις διάφορες αξίες, γνωσιολογικές, ηθικές, κ.λπ. και γίνεται ο ίδιος μία πνευματική αξία, μία ανταξία, που συντελεί στην πρόοδο και στον πολιτισμό. Ό,τι προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, επιστρέφει πάλι σ’ αυτόν με τη μορφή κοινωνικών αγαθών. Εύλογο, λοιπόν, είναι ότι ο κάθε νουνεχής πολίτης οφείλει να πορεύεται προς την υλοποίηση του ανθρωπιστικού πνεύματος. Ο ανθρωπισμός αγκαλιάζει με κατανόηση και αγάπη, τόσο τον άνθρωπο όσο και τους ανθρώπους γενικότερα και διαχέει ένα πνεύμα αλτρουιστικό, με το να υψώνει στο αληθινό της βάθρο την έννοια άνθρωπος. Πίστη στον άνθρωπο, σεβασμός στην ιδιαίτερη υπόσταση και αξία του, καθώς και έμπρακτο ενδιαφέρον γι' αυτόν καθώς και ό,τι δημιούργησε και δημιουργεί. Στηρίζεται σε αρχές όπως η ευαισθησία, η αγάπη και η κατανόηση, οι οποίες καθώς γίνονται πράξη, ανοίγει ο δρόμος για την προσέγγιση όλων εκείνων των ιδανικών, που ενσαρκώνουν το υπεύθυνο και ουσιαστικό ενδιαφέρον του ανθρώπου για τον άνθρωπο, όπως είναι η ειρήνη, η παιδεία, η Δημοκρατία και άλλα παρεμφερή.
Ο ανθρωπισμός ως υπέρτατη αξία, είναι ένα σύνολο επιμέρους αξιών με κέντρο και άξονα τον άνθρωπο. «Ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος η», πόσο χαριτωμένος είναι ο άνθρωπος, αν είναι άνθρωπος, έλεγε ο Μένανδρος. Ο Πρωταγόρας έλεγε «Πάντων χρημάτων μέτρον ο άνθρωπος», δηλαδή πάνω από όλα και από χρήματα είναι ο άνθρωπος. Ο δε Διογένης, ο Λαέρτιος, έλεγε «καλλίτερα να είμαι φτωχός, παρά να είμαι απάνθρωπος», γιατί όταν είμαι φτωχός έχω ανάγκη από χρήματα, όταν δε είμαι απάνθρωπος, έχω ανάγκη από ανθρωπισμό. Ο ανθρωπισμός, τελικά, σημαίνει σεβασμό στον άνθρωπο, αλλά και σε ό,τι τον υπηρετεί ή απορρέει απ’ αυτόν, σημαίνει σεβασμό και εκτίμηση για τα δημιουργήματα του ανθρώπου, για τον ίδιο τον πολιτισμό.
Ο ανθρωπιστής γνωρίζει να μάχεται και να προσφέρει. Δεν αγωνίζεται με εξασφαλισμένη τη νίκη. Ριψοκινδυνεύει το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του και εκείνο που τον γεμίζει ικανοποίηση είναι να τοποθετήσει το λιθαράκι του στην ευτυχία του συνόλου. Οι ιδέες με υψηλό εκθέτη διακρίνουν τον ανθρωπιστή. Το χρέος απέναντι στον συνάνθρωπο και η ανάληψη της ευθύνης για την πράξη, ακόμη και για την κάθε σκέψη, είναι χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Όταν τα άτομα συνειδητοποιήσουν τα καθήκοντά τους, τότε τα δικαιώματά τους είναι αυτομάτως εξασφαλισμένα. «Η αληθινή πηγή των δικαιωμάτων είναι το καθήκον. Αν εκπληρώσουμε τα καθήκοντα, τότε ο σεβασμός των δικαιωμάτων μας εύκολα κερδίζεται», έλεγε ο Γκάντι. Όταν λοιπόν, μια κοινωνία απαρτίζεται από ανθρωπιστές, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις ισορροπούν αρμονικά και όλοι γνωρίζουν τη δέουσα στάση τους, στο πλαίσιο της συμβιωτικής ομάδας. Αν κάνουμε μια αναδρομή ιστορική, μπορούμε να πούμε, ότι από τότε που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνίες, παρουσιάστηκε έντονη η ανάγκη ύπαρξης ηθικών κανόνων, ώστε να εξασφαλίζονται ο αλληλοσεβασμός και η αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Αλλά και αργότερα, όταν οι κοινωνίες μετατράπηκαν σε πολιτείες και διαμορφώθηκαν γραπτοί νόμοι, εξακολούθησε να υπάρχει η ανάγκη για άγραφους ηθικούς κανόνες, αφού πολλά είναι εκείνα τα στοιχεία και οι τρόποι συμπεριφοράς, που υπαγορεύονται μόνο από το ήθος και τη συνείδηση του καθενός. Ο ανθρωπισμός άπτεται της ηθικής, γι’ αυτό και το αίτημα για την ύπαρξή του είναι διαχρονικό. Από τότε που συνειδητοποιείται ο ανθρωπισμός ως αξία, αναδεικνύεται σε αξία διαχρονική και απόλυτη. Το πρώτο βασικό ανθρωπιστικό κίνημα εμφανίζεται στην κλασική αρχαιότητα, στην Ελλάδα. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά διαμορφώθηκε τότε το ελληνικό ιδανικό της παιδείας που στόχευε στην ολόπλευρη καλλιέργεια του ατόμου, δηλαδή στη διαμόρφωση του «καλού» και «αγαθού» ανθρώπου, αυτού που συνδυάζει αρμονικά την ανάπτυξη των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του. Αυτόν τον θησαυρό, τη φροντίδα για τον άνθρωπο κληροδότησε η Αρχαία Ελλάδα στον Χριστιανισμό με τον οποίο πραγματοποιείται ιστορικά το δεύτερο μεγάλο ρεύμα υπέρ των αξιών του ανθρωπισμού και σύμφωνα με τον οποίο κυρίαρχη θέση έχουν ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου και οι δυνατότητές του, για ηθική τελείωση.
Από τον Γεώργιο Ξενόφο, λογοτέχνη
