Νεοελληνικού Διαφωτισμού από Λαρισαίους συγγραφείς, εκδότες και χορηγούς. Στο σημερινό μας σημείωμα θα παρουσιάσουμε την εκδοτική δραστηριότητα του «τιμιωτάτου εν πραγματευταίς κυρίου κυρίου Κωνσταντίνου Κουσκουρούλη του εκ Λαρίσσης».
Ο Κωνσταντίνος Κουσκουρούλης (Κ. Κ.) είναι ένας από τους αρκετούς εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού που έλκουν την καταγωγή τους από την περιοχή της Λάρισας και έγινε γνωστός, καθώς συνέβαλε κυρίως οικονομικά για την έκδοση επιστημονικών συγγραμμάτων και μεταφράσεων Ευρωπαίων στοχαστών και επιστημόνων κατά το διάστημα 1780-1809. Ήταν Λαρισαίος στην καταγωγή, αλλά περισσότερα βιογραφικά του στοιχεία δε γνωρίζουμε. Με βάση τις χρονολογίες των εκδόσεων που είχε χρηματοδοτήσει, υπολογίζεται ότι γεννήθηκε περί τα μέσα του 18ου αι. και πέθανε σε προχωρημένη ηλικία κατά το τέλος της δεύτερης δεκαετίες του 19ου αι. Τη μόνη υπόνοια πληροφορίας για την ηλικία του έχουμε από τον ίδιο στον πρόλογο του βιβλίου «Έρωτος αποτελέσματα», έκδοση του 1809, όπου γράφει: «… αν όμως μοι χαρισθή η ζωή, διότι η ηλικία μου είναι πλήρης εκείνων των Δαυϊτικών ημερών», που σημαίνει ότι το έτος αυτό ήταν ήδη σε μεγάλη ηλικία.
Περισσότερες πληροφορίες για τις δραστηριότητες, τον χαρακτήρα και τα ποικίλα ενδιαφέροντά του, βρίσκουμε στο έργο του Ιώση που Μοισιόδακα «Απολογία», το οποίο εκδόθηκε στη Βιέννη το 1780 [1]. Άγνωστο πότε ο Κ. Κ. είχε εγκατασταθεί στη Βιέννη και η κύρια ασχολία του ήταν το εμπόριο (πραγματευτής όπως αυτοαποκαλείται). Ήταν γνωστός για τη φιλανθρωπία του προς τους φτωχούς και καθώς φημιζόταν για την καλλιφωνία του, υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν ψάλτης στην εκκλησία της Αγ. Τριάδας της Βιέννης, εκεί όπου εκκλησιάζονταν οι ορθόδοξοι Έλληνες που είχαν αποκτήσει την αυστριακή υπηκοότητα [2].
-Το 1780 Ο Μοισιόδαξ βρίσκεται στη Βιέννη. Στο διάστημα της διετούς σχεδόν παρουσίας του στην αυστριακή πρωτεύουσα μελετά, ενώ παράλληλα αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με Έλληνες εμπόρους με σκοπό την ευόδωση της εκδοτικής του δράσης. Με ορισμένους μάλιστα από αυτούς προβαίνει στη σύναψη εμπορικών συμφωνιών για τη χρηματοδότηση του έργου του. Η προσφορά του Κουσκουρούλη στον Μοισιόδακα υπήρξε ασφαλώς δαψιλής (πλουσιοπάροχη) κατά την εκτύπωση του έργου του τελευταίου «Απολογία», που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1780. Ο σπουδαίος αυτός λόγιος γράφει επιγραμματικά για τον Λαρισαίο: «...ανήρ, τη φιλοτίμω εγγυήσει του οποίου ήρξατο και επεραιώθη τέλος και η τύπωσις του παρόντος βιβλίου».
-Τον επόμενο χρόνο (1781) σκοπεύει ο Μοισιόδαξ να κυκλοφορήσει εκεί και το γεωγραφικό του σύγγραμμα «Θεωρία της Γεωγραφίας» που εκδόθηκε στη Βιέννη. Μεταξύ εκείνων που τον βοήθησαν αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και ο Κωνσταντίνος Κουσκουρούλης.
-Το 1791 ο Κ. Κ. προεγγράφεται ως συνδρομητής στην έκδοση του βιβλίου «Αληθής Ευδαιμονία». Είναι ένα φιλοσοφικό έργο το οποίο εκδόθηκε από τον Αθανάσιο Ψαλλίδα ανώνυμα με τον Ιωάννη Καρατζά από την Κύπρο. Στο έργο αυτό εκθειάζεται η γνώση και η μόρφωση και εξορκίζεται η άγνοια, η οποία χαρακτηρίζει ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας των παθών πάνω στον νου. O Κ. Κ. είναι μεταξύ των 114 Ελλήνων και ξένων συνδρομητών, οι οποίοι είχαν προεγγραφεί για την έκδοση του βιβλίου, το οποίο εκδόθηκε στο Τυπογραφείο Ιωσήπου του Βαουμαϊστέρου στη Βιέννη.
-Το 1793 ο Κ. Κ. εκδίδει στη Βιέννη το έργο «Ψαλτήριον του Δαβίδ» [3]. Ήταν από τα περισσότερο διαδεδομένα βιβλία, αφού άλλωστε το χρησιμοποιούσαν και στις Ιερές Ακολουθίες. Εξάλλου ο Λαρισαίος χορηγός, καλλίφωνος ψάλτης καθώς ήταν, φαίνεται ότι το συμπαθούσε ιδιαίτερα. Το βιβλίο αυτό έχει πολλές πρωτοτυπίες. Είναι από τα ελάχιστα λειτουργικά βιβλία που τυπώθηκαν στη Βιέννη, η ο οποία ως γνωστόν ήταν το κέντρο του Ελληνικού Διαφωτισμού. Είναι επίσης το πρώτο βιβλίο τυπωμένο στη Βιέννη που παρουσιάζει μεγάλη κοκκινοτυπία. Δηλαδή όλες οι σελίδες του στολίζονται με πρωτογράμματα, τίτλους, επικεφαλίδες και διάφορα κοσμήματα σε κόκκινο χρώμα. Επίσης στις αρχικές σελίδες του το βιβλίο αυτό κοσμείται με ένα θαυμάσιο χαρακτικό του προφητάνακτος Δαβίδ. Αυτό το βιβλίο ο χορηγός Κ. Κ. το αφιέρωσε «Τω Ελλογιμωτάτω και Σεβασμιωτάτω Κυρίω Κυρίω Διονυσίω, τη Θεοφιλεστάτω Επισκόπω Πλαταμώνος». Ο επίσκοπος Διονύσιος Μιχαήλ καταγόταν από τη Ραψάνη και μπορούμε να πούμε ότι είχαν κοινή πατρίδα, όπως λέμε σήμερα «κοντοχωριανοί». Δε γνωρίζουμε αν είχαν κάποια προσωπική γνωριμία. Το πιο πιθανόν είναι ο Κ. Κ. να γνώριζε τους αδελφούς του Ελευθέριο και Νικόλαο Μιχαήλ γιατί ήταν και αυτοί έμποροι, όπως και ο ίδιος, με έδρα τη Λειψία.
Την ίδια χρονιά ο Κ. Κ. χρηματοδότησε την έκδοση του βιβλίου: «Γραμματική της γαλλικής διαλέκτου … τύποις εκδοθείσα δαπάνη του τιμιωτάτου εν πραγματευταίς Κυρίου Κυρίου Κωνσταντίνου Κουσκουρούλη. Εν Βιέννη 1793». Το βιβλίο αυτό απευθυνόταν στο ελληνόφωνο κοινό που επιθυμούσε να ομιλήσει τη διεθνή γλώσσα της εποχής.
Ένα άλλο βιβλίο που χορηγός του ήταν ο Κ. Κ. έχει τον τίτλο «Χειραγωγός έμπειρος της πραγματείας … διά δαπάνης του Τιμιωτάτου εν Πραγματευταίς κυρίου κυρίου Κωνσταντίνου Κουσκουρούλη του εκ Λαρίσσης». Εν Βιέννη της Αούστριας. 1809. Συγγραφέας ήταν ο λόγιος Θωμάς Δημητρίου από τη Σιάτιστα. Όπως αναγράφεται και στη σελίδα τίτλου του βιβλίου, περιέχει όλες τι αναγκαίες λογιστικές πράξεις και μεθόδους των εμπορικών συναλλαγών, τις αντιστοιχίες των μονάδων μέτρησης των εμπορευμάτων που ίσχυαν σε όλα τα κράτη της Ευρώπης την περίοδο εκείνη και πολλά άλλα. Ήταν ένα πρακτικό βιβλίο, απαραίτητο εφόδιο για κάθε Έλληνα έμπορο ταξιδευτή. Εξηγεί ότι προέβη στην εκτύπωσή του, επειδή ήταν χρήσιμο, αλλά σπάνιο και πολλοί έμποροι ήθελαν να το αποκτήσουν.
Ένα άλλο βιβλίο, λογοτεχνικό αυτήν τη φορά, είναι το «Έρωτος αποτελέσματα…» [4]. Το βιβλίο αυτό είναι σύνθεση τριών αφηγημάτων που με ισχυρά τεκμήρια αποδίδεται στον I. Καρατζά ή στη συνεργασία Καρατζά-Ψαλίδα. Στην πλοκή του συνταιριάζονται προσλήψεις της ηθικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού και νεοφανείς νοοτροπίες των αστικών κέντρων για τις ερωτικές σχέσεις των δύο φύλων, με τα ενσωματωμένα στο αφηγηματικό υλικό προφορικά ή έντεχνα λαϊκά ερωτικά τραγούδια της Κύπρου, της Κωνσταντινούπολης και των Παραδουνάβιων περιοχών. Ο Κ. Κ. το 1809, έντεκα χρόνια μετά τη δολοφονία του Ιω. Καρατζά, επανεκδίδει το έργο αυτό διατηρώντας στον πρόλογο την αφιέρωση με τα αρχικά «Ι.Κ.» (Ιωάννης Καρατζάς). Η επανέκδοση αυτή έχει μια ευρύτερη ιστορικοφιλολογική και πνευματική σημασία και δεν αποσκοπεί μόνο στην εκδοτική και οικονομική επιτυχία, αφού ο Λαρισαίος εκδότης γνωρίζει πρόσωπα και λεπτομέρειες του δράματος. Συνεπώς, η επανέκδοση δεν αποκλείεται να αποτελούσε μια ανάμνηση και ίσως την απότιση φόρου τιμής προς τον «Ι.Κ.», που ως γνωστόν θυσιάστηκε υπέρ της ελεύθερης ζωής μαζί με τον Ρήγα Βελεστινλή.
[1]. Ιώσηπος Μοισιόδαξ (1725 - 1800), γνωστός λόγιος, δάσκαλος, συγγραφέας και γενικά διακεκριμένος εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Το επώνυμο Μοισιόδαξ δεν ήταν οικογενειακό, αλλά δηλωτικό της εθνικής του προέλευσης. Η λέξη προσδιόριζε τους Ρουμανόφωνους κατοίκους της βορείου Βουλγαρίας. Τον χαρακτηρίζει πλούσιο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο.
[2]. Μιχαήλ Λαφαζάνης. Λαρισαίοι χορηγοί εκδόσεων στα χρόνια του Ελληνικού Διαφωτισμού. Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 51 (2007), σελ. 113-126. Ευχαριστώ και από τη θέση αυτήν τον Μιχάλη Λαφαζάνη για την προθυμία του να μου παράσχει σημαντικές πληροφορίες για τον εν λόγω πραγματευτή.
[3]. Οι τίτλοι των παλιών βιβλίων είναι ως επί το πλείστον σχοινοτενείς. Ο πλήρης τίτλος εδώ είναι: «Ψαλτήριον Δαβίδ του Προφήτου και Βασιλέως, νυν πρώτον τύποι εκδοθέν μετά των κατανυκτικών τροπαρίων και ευχών εν τω τέλει των Καθισμάτων και μετά των ετησίων Πολυελαίων, φιλοτίμω δαπάνη του τιμιωτάτου εν πραγματευταίς Κυρίου Κυρίου Κωνσταντίνου Κουσκουρούλη, παρ’ ού και αφιερώθη τω Θεοφιλεστάτω Επισκόπω Πλαταμώνος Κυρίω Κυρίω Διονυσίω. Εν Βιέννη 1793. Εκ της Ελληνικής Τυπογραφίας Γεωργίου Βεντότη».
[4]. Ο πλήρης τίτλος της πρώτης έκδοσης του βιβλίου (1792) είναι ο εξής: «Έρωτος Αποτελέσματα, ήτοι ιστορία ηθικοερωτική με πολιτικά τραγούδια. Συντεθείσα μεν εις την απλήν ημών διάλεκτον προς ευθυμίαν και εγλετζέν των ευγενών νέων. Αφιερωθείσα δε τω ευγενεστάτω άρχοντι Μαγιόρω Κυρίω κυρίω Στεφάνω Ιωαννοβίκη. Εν Βιέννη της Αουστρίας, εκ της Ελληνικής Τυπογραφίας Γεωργίου Βεντόττη. 1792.
