Από τον Δημήτρη Νούλα
Θα συνιστούσε τόλμημα το εγχείρημα να αποτυπώσει κάποιος στο χαρτί την ρευστότατη σημερινή πλανητική κατάσταση. Διότι θα ήταν σαν να ήθελε να δώσει, με ένα τυχαίο φωτογραφικό στιγμιότυπο, το σύνολο των εναλλαγών στο ρυθμό ή την τελική κατάταξη των αθλητών ενός Μαραθωνίου αγώνα. Ιδίως, μάλιστα, όταν το σημαντικότερο τμήμα του παγκόσμιου παιγνίου επικράτησης λαμβάνει χώρα με «υπόγειες» διεργασίες που πολλές φορές ακόμη και η Ιστορία αδυνατεί να τις φωτίσει πλήρως.
Ούτε καν οι παρακαταθήκες του μεγάλου Αθηναίου Ιστορικού ότι τα πάντα κινεί το συμφέρον και η τάση για κυριαρχία και ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει αναλλοίωτη ή οι απόψεις έγκυρων σύγχρονων ερευνητών δεν αρκούν να βοηθήσουν κάποιον να ψηλαφίσει αποτελεσματικά και να παρουσιάσει ένα αδρό περίγραμμα των παγκοσμίως τεκταινομένων.
Εξαιτίας μάλιστα της πολυπλοκότητας των θεμάτων και όχι μόνο γιατί μπορεί να υπηρετούνται σκοπιμότητες, ακόμη και οι απόψεις ειδικών αναλυτών είναι αλληλ-συγκρουόμενες. Για παράδειγμα ο διάσημος αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον, στο έργο του «Η σύγκρουση των πολιτισμών, 1996», υπεραμύνεται της υπεροχής του Δυτικού Πολιτισμού και θεωρεί ότι αποτελεί ευθύνη των ηγεσιών της Δύσης (Ευρώπης και κυρίως των ΗΠΑ) να διατηρήσουν αυτή την υπεροχή. Κεντρική δε ιδέα του βιβλίου του είναι η «πρόβλεψή» του περί διαμόρφωσης της παγκόσμιας πολιτικής κατά μήκος των πολιτισμικών συνόρων της υφηλίου που θα γίνουν εφεξής το επίκεντρο των μεγάλων συγκρούσεων στη διεθνή πολιτική.
Αντιθέτως, ο Γάλλος δημοσιολόγος και ερευνητής Εμμάνουελ Τόντ (πρόβλεψε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης) στο έργο του «Μετά την αυτοκρατορία», διατυπώνει την άποψη ότι ο κόσμος είναι αρκετά μεγάλος, αρκετά ποικίλος και αρκετά δυναμικός για να δεχθεί την κυριαρχία μιας μόνο δύναμης (ΗΠΑ). Θεωρεί δε ότι οι ΗΠΑ θα χάσουν την τελευταία παρτίδα στο παιχνίδι για την κυριαρχία του κόσμου και θα ξαναγίνουν μια μεγάλη δύναμη ανάμεσα σε άλλες. Είναι φανερό ότι ο Τόντ θεωρεί την Ευρώπη, σε αντίθεση με τον Χάντινγκτον, σε πορεία αυτονόμησης από την υπερδύναμη.
Ο Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του «Από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Τομές στην πλανητική πολιτική» θεωρεί παραπλανητικό τέχνασμα την επίκληση των πολιτισμικών διαφορών για να συγκαλυφθεί ο ευρύτερος στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν είναι άλλος από την υπερίσχυσή τους στον πλανητικών διαστάσεων αγώνα κατανομής. Σημειώνει δε χαρακτηριστικά πως θα ήταν ανόητο να υποθέσουμε ότι οι Κινέζοι της Ταϊβάν θα ρυθμίσουν τις σχέσεις τους στο προσεχές μέλλον με τις ΗΠΑ, από τη μια, και την Κίνα, από την άλλη, με κριτήριο την πολιτισμική συγγένεια. «Αν ο 20ος αιώνας, γράφει ο Κονδύλης, σήμανε τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας, ο 21ος , που θα είναι ο συγκλονιστικότερος και ο τραγικότερος της ανθρώπινης Ιστορίας, θα χαρακτηρισθεί από την κατάρρευση της φιλελεύθερης». Από τη σκοπιά των διευρυνόμενων ανισοτήτων ο Τ. Πικετύ διατυπώνει τον ισχυρισμό πως ο πλανήτης έρχεται στο ακραίο σημείο που βρισκόταν πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Ήδη ο κόσμος αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς. Μετά την κατάρρευση του Σοβιετικού Μπλόκ οι κοινωνίες των ανατολικών χωρών αποδιοργανώθηκαν και περιήλθαν, αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο, σε κατάσταση χάους αναζητώντας στη συνέχεια νέες θέσεις ισορροπίας. Κατόπιν η παγκοσμιοποίηση απελευθέρωσε δυνάμεις που σε συνδυασμό με την εξέλιξη της Επιστήμης και της Τεχνολογίας άλλαξαν και αλλάζουν τα πράγματα παγκοσμίως με καταιγιστικό τρόπο. Το διαδίκτυο (internet), οι τηλεπικοινωνίες, τα διεθνούς εμβέλειας ΜΜΕ, οι μεταφορές και η εκθετική αύξηση της κινητικότητας των πληθυσμών δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο με εξαιρετική δυναμική και με μεγάλες αβεβαιότητες που προσφέρει δυνατότητες και ευκαιρίες αλλά ταυτοχρόνως εγκυμονεί και σοβαρούς κινδύνους περιθωριοποίησης για όσους δεν δύνανται ή δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα.
Με όχημα, λοιπόν, την ογκώδη πληροφόρηση που μεταδίδεται με ολοκληρωτικό τρόπο παντού και τη νέα γνώση που παράγεται από την πληθώρα των ερευνητικών κέντρων και των Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων οι εξελίξεις επιταχύνονται με ένα ντετερμινιστικό τρόπο. Γκρεμίζονται “παλαιοί θεοί”, ισοπεδώνονται κάθε είδους σύνορα, “ξεφουσκώνουν” ιδεολογίες και καταρρίπτονται μύθοι δεκαετιών. Δημιουργούνται ορατές και αόρατες νέες δομές και νέα κέντρα εξουσίας. Παράλληλα επιτυγχάνεται η διαμόρφωση κοινών προτύπων και αντιλήψεων σε όλη σχεδόν τη Γη με επικρατέστερο ανθρωπολογικό μοντέλο αυτό του ανταγωνιστικού δυτικού ανθρώπου ενώ προωθείται-ταυτόχρονα και κατά περίπτωση-και η διαρκώς μεταλλασσόμενη “δυτικού τύπου” μαζική δημοκρατία της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης.
Στο ευρύτερο αυτό πλαίσιο απομένουν πολλά ακόμη να γίνουν, έως ότου, η Ελλάδα αποκτήσει τα στέρεα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης Δυτικής χώρας προσαρμοσμένης στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Μέχρι τότε, οι Έλληνες, θα ταλαντεύονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας στην εναγώνια αλλά παιδευτική πορεία «διάσωσής» της οικονομίας τους. Με αυτή την έννοια θα λέγαμε ότι είμαστε τυχεροί-άτυχοι με τα όσα μας συμβαίνουν. “Τυχεροί” με την έννοια ότι οι δυσκολίες μας παρέχουν την ευκαιρία να αποκτήσουμε βάθος σκέψης, να διδαχθούμε από τα λάθη μας, να ωριμάσουμε.
Με βάση τα παραπάνω είναι περισσότερο από σαφές ότι οι καιροί μας είναι καιροί δυναμικών καταστάσεων αυξημένης αστάθειας και είναι επικίνδυνο οι κοινωνίες μικρών και αποδυναμωμένων χωρών, όπως η δική μας, να υποκύπτουν στον πειρασμό του λαϊκισμού και της πόλωσης (στο εσωτερικό) ή να ταυτίζονται με μία μόνο δύναμη (στο εξωτερικό). Οι επιζήμιοι και καταστροφικοί διχασμοί του παρελθόντος πρέπει να δώσουν τα αναγκαία μαθήματα στην σημερινή πολιτική μας ελίτ ώστε να επιδιώκει διαρκώς το όφελος της χώρας έχοντας γνώση της ιστορικής συγκυρίας και επίγνωση των ευθυνών που ανέλαβε.
Διότι η κατανόηση των ιστορικών φαινομένων όπως αυτό της μετάβασης στη μεταβιομηχανική εποχή καθώς και η αναγνώριση ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός δομήθηκε, εν πολλοίς, με βία και αίμα συμβάλλει ασφαλώς στην συλλογική μας αυτογνωσία. Επιπροσθέτως, όμως, μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε ότι μόνο με ώριμες επιλογές και προσεκτικά βήματα μπορούμε να βαδίσουμε σωστά προς καταστάσεις ευσταθούς ισορροπίας όπως θα έλεγε κι ο πατέρας της θεωρίας του χάους Ίλια Πριγκοζίν.
Τέτοιες επιλογές, με όρους επικαιρότητας, θα συνιστούσαν αφενός η αναζήτηση πεδίου διαρκούς συναίνεσης στη λειτουργία του πολιτικού μας συστήματος ή η συμφωνία για τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά μιας Συνταγματικής Αναθεώρησης ή η σύγκλιση απόψεων για δομικές αλλαγές του ιδίου του πολιτικού συστήματος.
Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός
