Με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο με την απόλυση «εν μια νυκτί» είκοσι τεσσάρων υπαλλήλων που δε δέχτηκαν να «συμμορφωθούν» με την αλλαγή του εργασιακού τους status και σε συνάρτηση με τις προβλέψεις των διοικήσεων των τραπεζών για ακόμη δυσμενέστερες εξελίξεις, αξίζει να γίνει μια σύντομη αναφορά στους τρόπους προστασίας των εργαζόμενων συλλήβδην από το εργασιακό άγχος, το οποίο αναπόδραστα οδηγεί στην εξουθένωση.
Το φάσμα της ανεργίας που σε αρκετές περιπτώσεις επικρέμαται, η μείωση των μισθών, η ελαστικοποίηση του ωραρίου, ο φόρτος εργασίας, η ανασφάλιστη εργασία αμβλύνουν σταδιακά τις ψυχικές δυνάμεις των εργαζόμενων και τους εξουθενώνουν.
Η «αγριότητα» που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στους χώρους εργασίας, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, εκτραχύνει τις ανθρώπινες σχέσεις και διαμορφώνει ένα εργασιακό περιβάλλον άκρως ανταγωνιστικό, όπου συνήθως επικρατεί ο ισχυρότερος και όχι πάντα με θεμιτά μέσα.
Η εργασιακή εξουθένωση αποτελεί «ύπουλο» εχθρό του εργαζόμενου. Η καθημερινή έκθεσή του σε στρεσογόνες καταστάσεις εξασθενίζει τις αντοχές του, ατονεί το ενδιαφέρον του για την εργασία, από την οποία δεν λαμβάνει πλέον ικανοποίηση, μειώνει την απόδοσή του, τον καταρρακώνει σωματικά, ψυχικά και ηθικά, τον τελματώνει.
Αντίθετα, την αυτοϊκανοποίηση και αυτοπραγμάτωσή του επιτυγχάνει ο εργαζόμενος μέσα από την έξαρση της δημιουργικότητάς του, όταν νιώθει ότι τα ταλέντα και οι δεξιότητές του αξιοποιούνται κατάλληλα και αναγνωρίζονται. Από την άλλη πλευρά, τη στιγμή που η εργασία αποκτά χαρακτήρα καθαρά μηχανιστικό και διεκπεραιωτικό, ο εργαζόμενος συνθλίβεται ψυχικά και συναισθηματικά με αποτέλεσμα σταδιακά να αυτοακυρώνεται.
Ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον προϋποθέτει υψηλό επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων και επαγγελματισμού. Στον εργασιακό χώρο είναι αναγκαίο να υπάρχουν κανόνες που τηρούνται, διακριτοί ρόλοι, αίσθημα ευθύνης, διάθεση συνεργασίας και ομαδικό πνεύμα.
Ωστόσο, αρκετά συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της συγκρότησης άτυπων ομάδων, που επιχειρούν να επιβάλλουν τις απόψεις τους και να παραμερίσουν τις αντίθετες φωνές. Πολλές φορές μάλιστα με τη σιωπηρή ανοχή ή ακόμη και με την παρότρυνση του ηγέτη, ο οποίος στην περίπτωση αυτή διέπεται από κοντόθωρη λογική και μικροπολιτική θεώρηση των πραγμάτων.
Η δημιουργικότητα καθενός διεγείρεται σε περιβάλλον που αισθάνεται ότι ο ίδιος γίνεται αποδεκτός, αντικείμενο σεβασμού και ειλικρινούς εκτίμησης, και όχι «θύμα» ανθρώπινων μικροτήτων και κακεντρέχειας. Δυστυχώς, ο ατομικισμός και ακόμη χειρότερα ο ναρκισσισμός, «τυφλώνει» τους ανθρώπους με συνέπεια να παραγνωρίζουν το γεγονός ότι οι ατομικές ικανότητες αναδεικνύονται μέσα από την ομαδική προσπάθεια.
Ο επικεφαλής της ομάδας καλό είναι να εστιάζει τη ματιά του στην ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων που αναπτύσσονται στον χώρο της εργασίας, η οποία ενδέχεται αρκετές φορές να λανθάνει της προσοχής του υπό τον παραμορφωτικό φακό μιας ψεύτικης ευγένειας.
Ο ίδιος είναι ανάγκη να αξιοποιεί τις ικανότητες όλων των μελών της ομάδας, να επιβραβεύει χωρίς προσωπικές φοβίες και ανασφάλεια την αξιοσύνη των συνεργατών του, να τους ανταμείβει, να τους νουθετεί, να τους παραδειγματίζει.
Εν κατακλείδι, οι απαιτήσεις της εργασίας, που συναρτώνται με τη φύση και τη συνθετότητα του παραγόμενου έργου, ο βαθμός αποτελεσματικότητας και ανταπόκρισης κάθε εργαζόμενου στα καθήκοντά του, οι διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες στην οικονομία και την κοινωνία επιβαρύνουν ψυχικά τα άτομα.
Είναι όμως φανερό ότι το θετικό κλίμα στον χώρο της εργασίας, η αίσθηση οικειότητας και εμπιστοσύνης που βιώνουν οι εργαζόμενοι, η «εγγύτητα των ψυχών» απαμβλύνουν το εργασιακό άγχος και αποτρέπουν τα άτομα από μια μονοδιάστατη σύλληψη της καθημερινότητας.
Υπό το πρίσμα αυτής, η σκέψη και η ζωτική ενέργεια των εργαζόμενων δεν αναλώνεται μόνο στην εργασία τους αλλά αφήνεται χώρος για την «πραγματική ζωή», την εκπλήρωση προσωπικών αναγκών και επιθυμιών, την ψυχική και πνευματική καλλιέργεια, την αυτοβελτίωση.
Από τον Βασίλη Πλατή, φιλόλογο-δρα Ιστορίας Α.Π.Θ.
