Πράγματι το κάψιμο της σιτοκαλαμιάς εφαρμόζεται ακόμα σε μεγάλη έκταση στην ύπαιθρο αλλά και τις περι-αστικές περιοχές της Θεσσαλίας, παρά τη σχετική απαγόρευση εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες. Δυστυχώς η φθινοπωρινή όχληση (μια προσωρινά αποπνικτική ατμόσφαιρα σε γειτονικές πόλεις και οικισμούς) είναι ίσως το μικρότερο πρόβλημα. Δεν είμαι ειδικός για την πλευρά της έκθεσης του πιο ευάλωτου μέρους του πληθυσμού στα αιωρούμενα σωματίδια και τους σχετικούς αέριους ρύπους, αλλά επιτρέψτε μου λίγα λόγια για το γεωργικό και περιβαλλοντικό αποτέλεσμα της πρακτικής του καψίματος της σιτοκαλαμιάς:
Όλος ο οργανικός άνθρακας της καλαμιάς μετατρέπεται με το κάψιμο σε "αέριο θερμοκηπίου" (διοξείδιο του άνθρακα), αντί να παραμένει στο χωράφι. Με τη συνεχή εφαρμογή καταλήγουμε σε εδάφη με οριακή περιεκτικότητα σε οργανική ύλη (ένα τεράστιο πρόβλημα στη Θεσσαλία), χαμηλή γονιμότητα, διαταραγμένες μικροβιακές λειτουργίες, μειωμένη αντίσταση σε αιολική και υδατική διάβρωση, και σε μεγαλύτερη εξάρτηση από ένα παρωχημένο μοντέλο γεωργίας υπερυψηλών εισροών.
Ναι, υπάρχουν βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα από το κάψιμο της καλαμιάς: Όταν έχεις φτάσει το γεωργικό σου οικοσύστημα στα όριά του, το κάψιμο της καλαμιάς είναι μια "εύκολη" πρακτική που βοηθά να επιτύχεις ομοιόμορφο φύτρωμα, και επίσχεση ζιζανίων και ασθενειών. Γι’ αυτό άλλωστε προβλέπονται και εξαιρέσεις για χωράφια που έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα ζιζανίων ή ασθενειών. Όπως προβλέπονται και σχετικές ενισχύσεις, που δεν αποτελούν "έξτρα δώρο", αλλά σχεδιάστηκαν για να καλύψουν εισοδηματικές απώλειες κατά τη μεταβατική περίοδο προσαρμογής σε ένα αειφορικότερο πρότυπο γεωργίας. Ένα πρότυπο όπου, μεταξύ άλλων, δεν καίμε την καλαμιά. Οι κυρώσεις που επιβάλλονται αφορούν σε ενισχύσεις Πολλαπλής συμμόρφωσης, τις οποίες οι αγρότες λαμβάνουν όχι ως επιδότηση αλλά ως ενίσχυση, ακριβώς για να τηρήσουν συγκεκριμένους όρους παραγωγής που σχετίζονται με το περιβάλλον και την αειφορικότητα των αγρο-οικοσυστημάτων που διαχειρίζονται. Με απλά λόγια, και για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας, το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι πιστεύω το συμπέρασμα του αρθρογράφου σας, αλλά το ότι είναι αθέμιτο να ενισχύομαι ειδικά για να μην κάψω την σιτοκαλαμιά, και στη συνέχεια να διαμαρτύρομαι επειδή την έκαψα και μου αφαίρεσαν την ενίσχυση…
Δυστυχώς, φορείς όπως ο ΟΠΕΚΕΠΕ, η Πυροσβεστική, η Περιφέρεια Θεσσαλίας, που καταβάλλουν συντονισμένες προσπάθειες να εφαρμοστεί αποτελεσματικά το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο, και να προσαρμοστούν επιτέλους οι «παραδόσεις», δεν βρίσκουν την αναμενόμενη στήριξη. Πώς άλλωστε, αφού και αναγνωρισμένοι τοπικοί πολιτιστικοί φορείς φαίνεται να ξεχνούν ότι την παράδοση την τιμούμε, αλλά την αναλύουμε στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής της. Δεν την προσφέρουμε απερίσκεπτα ως εξιδανικευμένο πρότυπο στις νέες γενιές...
Και αν το τελευταίο σας εκπλήσσει, δείτε το επεξηγηματικό κείμενο που συνοδεύει τις επισυναπτόμενες εξαιρετικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Τάκη Τλούπα, στον Μύλο του Παπά, το Κέντρο Πολιτισμού της Λάρισας. Η υποβλητική ασπρόμαυρη φωτογραφία αποτυπώνει σε δραματικούς τόνους το κάψιμο της καλαμιάς πριν από μισό αιώνα, (αναγκαστική τότε γεωργική πρακτική για να ξανασπείρεις με επιτυχία), όμως δίπλα η επεξηγηματική λεζάντα αναγράφει: «Οι γεωργοί κόβουν ταχόρτα και καίνε την καλαμιά, δηλαδή τα υπολείμματα από στελέχη σιταριών που έμειναν στο χωράφι μετά τον θερισμό. Μ' αυτήν τη μέθοδο η γη καθαρίζεται ενώ η στάχτη γίνεται λίπασμα που εμπλουτίζει με θρεπτικά συστατικά το έδαφος». Μόνο που με την πρακτική αυτή σήμεραη γη δεν «καθαρίζεται». Υποβαθμίζεται. Και το περιβάλλον ρυπαίνεται.
Με εκτίμηση
Κώστας Οιχαλιώτης,
Εργαστήριο Γεωργικής Χημείας και Εδαφολογίας
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
