Αναφέρομαι στις εμφύλιες συγκρούσεις της περιόδου 1943 – 1949. Πολλά βιβλία έχουν γραφεί γι’ αυτές, έχει χυθεί πολλή μελάνη. Τα περισσότερα απηχούν την πολιτική τοποθέτηση των συγγραφέων, οι οποίοι προσπαθούν να καταλογίσουν στην απέναντι πλευρά όλα τα λάθη. Λίγοι είναι εκείνοι που προσπαθούν να βρουν την αλήθεια καταλογίζοντας υπαιτιότητα, όπου υπάρχει, και στις δύο πλευρές.
Ανεξάρτητα από το ποιος «ήρξατο πρώτος χειρών αδίκων» και στη συνέχεια ποιος έκανε τα περισσότερα ή λιγότερα λάθη στην αδελφοκτόνο σύρραξη, το «τελευταίο εκβάν» είναι ότι η Ελλάδα έμεινε έξω από το «σιδηρούν παραπέτασμα», δηλαδή έξω από τον κύκλο των χωρών, στις οποίες επιβλήθηκε το κομμουνιστικό καθεστώς και παρέμειναν προσκολλημένες στη Σοβιετική Ένωση. Ήταν η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Τσεχοσλοβακία, η Γιουγκοσλαβία, η Βουλγαρία, η Αλβανία και οι τρεις βαλτικές χώρες. Το καθεστώς των χωρών αυτών ονομάστηκε «Λαϊκή Δημοκρατία». Εντούτοις, είναι γνωστό ότι η «Λυδία λίθος» της Δημοκρατίας είναι η ελευθερία του λόγου, προφορικού και γραπτού. Τέτοια ελευθερία όμως ουδόλως υπήρξε στις εν λόγω χώρες και όποιος την εξέφραζε, την πλήρωνε ακριβά. Επρόκειτο για καθεστώτα καταπιεστικά, τα οποία υπέστησαν όλες αυτές οι χώρες επί 45 χρόνια περίπου. Και τα καθεστώτα αυτά έπεσαν, όχι μόνον σε εκείνες αλλά και στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση, μόνα τους, χωρίς επανάσταση. Ήταν σαν παλάτια που είχαν χτιστεί πάνω στην άμμο. Το πόσο σημαντικό είναι το γεγονός ότι η χώρα μας δεν ακολούθησε τη μοίρα των χωρών που προανέφερα είναι εύκολο να το εκτιμήσουμε, αρκεί ν’ αναλογιστούμε τις μυριάδες των δυστυχισμένων από τις χώρες αυτές που έφτασαν στην άλλοτε φτωχή Ελλάδα με σκοπό να βρουν καλύτερη τύχη. Επιστήμονες, οι οποίοι ήρθαν να εργασθούν ως οικοδόμοι ή αγροτικοί εργάτες, μορφωμένες κοπέλες που μετατράπηκαν σε οικιακές βοηθούς ή στη χειρότερη περίπτωση, αποτέλεσαν εύκολη λεία των εμπόρων λευκής σαρκός.
Αυτές είναι οι αλήθειες τις οποίες κανένας, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει. Ούτε όσοι αγωνίστηκαν υπέρ της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Οι πιο θαρραλέοι δεν διστάζουν να πουν «ευτυχώς που αποτύχαμε». Οι άλλοι υποφέρουν σιωπηρά με την πικρή γεύση για τους αγώνες τους που πήγαν χαμένοι.
Ο Στέλιος Κούλογλου, γνωστός αριστερός δημοσιογράφος και νυν ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, συγκέντρωσε τις μαρτυρίες μερικών πρωταγωνιστών του ηττημένου ΚΚΕ και τις παρουσίασε στο βιβλίο του «Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά». Πρόκειται για αξιόλογους ανθρώπους που άρχισαν τον αγώνα στην κατοχή ως νέοι επονίτες – ελασίτες και εντάχθηκαν εθελοντικά στο Στρατό του ΚΚΕ που επικράτησε να ονομάζεται «Δημοκρατικός». Πολέμησαν, τραυματίστηκαν, υπέφεραν αλλά επέζησαν και πέρασαν δεκαετίες στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τον οποίο γνώρισαν από κοντά. Σε ώριμη ηλικία πια και αποστασιοποιημένοι από τα γεγονότα, έδωσαν απάντηση στο καίριο ερώτημα ποια θα ήταν η Ελλάδα αν είχαν νικήσει.
-Πέτρος Ανταίος:
Από την αρχή της κατοχής, φοιτητής ο ίδιος μαζί με άλλους επωνύμους, όπως ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Γρηγόρης Φαράκος, υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΠΟΝ.
Στο Δημοκρατικό Στρατό, ο Πέτρος Ανταίος έφθασε στον βαθμό του «Επιτρόπου» Μεραρχίας.
Στη Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε πνευματική δραστηριότητα συνεργασθείς με τον περίφημο συγγραφέα Ηλία Έρενμπουργκ. Μαζί εξέδωσαν έργα τριάντα Ελλήνων συγγραφέων.
Ιδού τι γράφει ο Πέτρος Ανταίος, απαντώντας στο ανωτέρω ερώτημα (σελ.82):
«Αν είχαμε νικήσει εμείς στον Εμφύλιο, μπορεί η Ελλάδα κάτω από ορισμένες συνθήκες να περνούσε φάσεις, όπως της Βουλγαρίας ή της Αλβανίας, αλλά και αυτό δεν είναι σίγουρο. Εμείς στην Ελλάδα, είχαμε ανθρώπους σαν τον Σβώλο, τον Τσιριμώκο, τον Γληνό, είχαμε πνευματικές κορυφές της χώρας, τον Σικελιανό. Δεν είχε τέτοιους η Αλβανία ούτε η Γιουγκοσλαβία. Με τέτοιες προϋποθέσεις και με τέτοιο ΕΑΜ, πώς μπορεί να είναι βέβαιο ότι, αν παίρναμε την εξουσία, θα κάναμε οπωσδήποτε βασανιστήρια ή θα φτιάχναμε ΚGB. Γιατί;
Ακόμα και αν ο Ζαχαριάδης ήθελε κάτι τέτοιο, θα σαρωνόταν από την αφύπνιση του κόσμου».
Αγνός διανοούμενος ο Πέτρος Ανταίος, πίστευε σε χίμαιρες. Δεν θα νόθευε την εξουσία του με Σβώλους και Τσιριμώκους ο Ζαχαριάδης. Και αν ο «αφυπνισμένος κόσμος» επιχειρούσε να «σαρώσει» τον Ζαχαριάδη, θα εύρισκε μπροστά του τα ρωσικά τανκς, όπως τα βρήκαν οι Ούγγροι και οι Τσεχοσλοβάκοι.
-Στέλιος Γιατρουδάκης:
Ο Σ.Γ. είχε επιλεγεί, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, να φοιτήσει στη Σχολή Πολιτικών Επιτρόπων. Οι Π.Ε., ύστερα από εξαιρετικά σκληρή εκπαίδευση, προορίζονταν για πράξεις σαμποτάζ μέσα στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα, για δολοφονίες Υπουργών και άλλων υψηλών προσώπων κ.λπ.
Όσον αφορά στο καίριο ερώτημα τι θα γινόταν αν κέρδιζε το ΚΚΕ, ο Στέλιος Γιατρουδάκης απαντά (σελ. 540):
«Είναι ένα ερώτημα το οποίο τουλάχιστον σήμερα, με την πείρα της ιστορικής μας διαδρομής, δεν είναι καθόλου δύσκολο να απαντηθεί. Μπορούμε να πούμε, χωρίς ενδοιασμούς, ότι θα φτιάχναμε ένα καθεστώς παρόμοιο μ’ εκείνα που δημιουργήθηκαν σε όλες σχεδόν τις νεοσύστατες λαϊκές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης αμέσως μετά τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Όταν μάλιστα οι ηγεσίες του ΚΚΕ ήταν πάντα εξαρτημένες από το κράτος και το κόμμα «οδηγό». (σ.σ. το Κομ. Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης – ΚΚΣΕ).
-Λεωνίδας Κύρκος
Ηγετικό στέλεχος της Αριστεράς, ο Λεωνίδας Κύρκος άρχισε την ένταξή του στο αριστερό κίνημα ως φοιτητής – επονίτης. Πήρε μέρος στη Δεκεμβριανή σύγκρουση, πέρασε από τη Μακρόνησο και επιχείρησε, με τον Μανώλη Γλέζο και άλλους, να βγει στο βουνό το 1948. Συνελήφθη όλη η ομάδα, πέρασε από στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε θάνατο με τον Μ. Γλέζο και δύο άλλους. Γλίτωσε το εκτελεστικό αλλά και την άμεση συμμετοχή του στον Εμφύλιο. Έτσι, δεν γνώρισε και τη ζωή στις χώρες του παραπετάσματος ως πολιτικός πρόσφυγας. Στη μαρτυρία που κατέθεσε στον Κούλογλου, δεν παίρνει θέση στο ερώτημα ποια θα ήταν η Ελλάδα αν κέρδιζε το ΚΚΕ.
Σαφή πάντως θέση στο ανωτέρω ερώτημα πήρε σε μια συνέντευξή του στην «Καθημερινή» που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 3.12.2006 με τον τίτλο: «Ευτυχώς που δεν νίκησε η Επανάστασή μας».
-Τάκης Λαζαρίδης
Για τον Τάκη Λαζαρίδη, ο Στέλιος Κούλογλου αναφέρει (σελ. 22):
«Αν η ιστορία κάποιου απ’ όσους μίλησαν σε αυτή τη σειρά των ντοκιμαντέρ θα άξιζε ένα ξεχωριστό βιβλίο, αυτή είναι σίγουρα η ιστορία του Τάκη Λαζαρίδη και της οικογένειάς του. Ίσως δεν υπάρχει άλλη οικογένεια στην ελληνική ιστορία, της οποίας όλα τα μέλη καταδικάστηκαν, τα τρία σε θάνατο και ο ίδιος σε ισόβια, λόγω συμμετοχής στην ομάδα Μπελογιάννη. Είχε γλιτώσει την καταδίκη σε θάνατο λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Δύο χρόνια πριν από την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Τάκης Λαζαρίδης θα γράψει ένα βιβλίο με ένα τίτλο που τα λέει όλα: «Σύντροφοι, ευτυχώς ηττηθήκαμε».
-Γρηγόρης Φαράκος
Ο πρώην γραμματέας του ΚΚΕ έκανε μια διαδρομή 50 ετών στην κομμουνιστική περιπέτεια. Επί κεφαλής του Λόχου Φοιτητών «Λόρδος Μπάιρον, στην κατοχή, τραυματίστηκε σοβαρά τον Δεκέμβρη του 1944. Τραυματίστηκε ακόμα σοβαρότερα στον μεγάλο εμφύλιο ως μαχητής (πολιτικός επίτροπος) του Δημοκρατικού Στρατού, μεταφέρθηκε στην Αλβανία και, από εκεί, στην Ουγγαρία όπου νοσηλεύτηκε. Διπλωματούχος του ΕΜΠ, σπούδασε για τρία χρόνια στην Ανωτάτη Κομματική Σχολή της Μόσχας όπου, εκτός από τις μαρξιστικές θεωρίες, διδάχτηκε φιλοσοφία, ιστορία, κ.ά.
Το 1991 αποχώρησε από την πολιτική και αφοσιώθηκε στην επιστημονική ιστορική έρευνα, καρπός της οποίας, μεταξύ άλλων, είναι και το βιβλίο του «Εμφύλιος πόλεμος – μαρτυρίες και στοχασμοί»- εκδόσεις «Προσκήνιο» (1993).
Όσον αφορά στο ερώτημα τι θα ήταν η Ελλάδα αν νικούσε ο ΔΣΕ, δίνει την ακόλουθη απάντηση (σελ.88 του προαναφερθέντος βιβλίου):
«Σήμερα, βέβαια, ύστερα απ’ όσα έχουμε βιώσει, δικαιολογημένα μπαίνει το ερώτημα: Είναι δυνατό να φανταστεί κανείς ότι η εξέλιξη στην Ελλάδα θα ήταν διαφορετική από εκείνη που παρακολουθήσαμε στις ανατολικές χώρες; Όποιος μπορεί να το ισχυρίζεται, ακόμα και σήμερα, φαίνεται πως επιμένει να ζει σε άλλον πλανήτη, να πιστεύει σε μεγάλα θαύματα. Ούτε πίστευα, ούτε πιστεύω σε θαύματα».
-Λεωνίδας Τζεφρώνης
Φοιτητής κι αυτός του Πολυτεχνείου, ήταν μέλος του Λόχου «Λόρδος Μπάιρον» μαζί με το Γρηγόρη Φαράκο. Όταν κλήθηκε η κλάση του, ο Λεωνίδας Τζεφρώνης δεν παρουσιάστηκε στον στρατό. Προτίμησε από τη Μακρόνησο το βουνό. Πολέμησε ως μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού, επέζησε και, μετά την ήττα, βρέθηκε στο Βουκουρέστι. Με διαταγή του Ζαχαριάδη ήρθε στην Ελλάδα το 1952 για να ενισχύσει τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ. Δεν άργησε η σύλληψή του από την Ασφάλεια. Ο Λεωνίδας Τζεφρώνης έγινε πασίγνωστος για τη μυθιστορηματική απόδραση που οργάνωσε από τις φυλακές Βούρλων. Επί πέντε μήνες δούλεψαν για να ανοίξουν μια μεγάλη σήραγγα, μέσω της οποίας απέδρασαν 27 φυλακισμένοι, στελέχη του ΚΚΕ. Η απόδραση αυτή που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1955 έκανε πάταγο. Όσο για το ερώτημα σχετικά με το ποια θα ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα αν είχε επικρατήσει το ΚΚΕ, ο Λεωνίδας Τζεφρώνης, απαντά: (σελ. 573 )
«Κάποιοι υποστήριζαν ότι εμείς δεν είμαστε σαν τους άλλους, ότι είμαστε αλλιώτικοι. Καθόλου αλλιώτικοι, χειρότεροι είμαστε, η Ελλάδα θα είχε την ίδια, αν όχι χειρότερη, εικόνα απ’ ότι οι άλλες λαϊκές δημοκρατίες. Θα πεινούσε ο λαός και γι’ αυτό η ενοχή μας θα ήταν διπλή: και για τα όσα είχαν γίνει και για τα όσα θα γίνονταν μετά».
Και συνεχίζει (σελ. 574 – 575):
«Έζησα κάμποσα χρόνια εκεί έξω και ξέρω. Ήμουν από την αρχή απογοητευμένος καθώς έβλεπα ορισμένα πράγματα αδιανόητα. Όπως αυτόν τον άκρατο κρατισμό που τροφοδοτούσε την τεμπελιά. Έκοψε κάθε προσπάθεια του οποιουδήποτε στελέχους ή υπεύθυνου σε κάποιον τομέα να προσφέρει καλύτερο έργο. Ο καθένας δούλευε όσο μπορούσε λιγότερο. Γιατί δεν υπήρχε κίνητρο: δεν υπήρχε κανένα υλικό κέρδος. Με ευκολία έπιαναν ανθρώπους, με ευκολία τους χαρακτήριζαν εχθρούς, χαφιέδες, με ευκολία τους σκότωναν. Όλα αυτά συνέβαιναν σε ένα καθεστώς που εμείς εδώ δοξάζαμε και φέρναμε παράδειγμα. Το οποίο όμως αν το ζούσες στην πραγματικότητα, θα απογοητευόσουν. Κάποτε ρώτησα έναν πρώην αστυνομικό από τη Σοβιετική Ένωση γιατί συνελάμβανε ή σκότωνε τόσους ανθρώπους η Αστυνομία. Και μου απάντησε ότι υπήρξαν στιγμές που δεν υπήρχαν πράκτορες του εχθρού αλλά ότι από το σταλινικό κέντρο ερχόταν η εντολή: γιατί οι αστυνομίες δεν παράγουν έργο, γιατί δεν συλλαμβάνουν κόσμο, τι κάνουν; Κι άρχισε έτσι ο κάθε αστυνομικός να πιάνει όποιον μπορούσε για να παίρνει βραβείο ή για να παίρνει έπαινο ή για να εξασφαλίσει τη θέση του. Δεν είχε καμιά λογική αυτό το σύστημα. Έπρεπε να αλλάξει. Και καλώς άλλαξε».
Από τον Αγγελο Ζαχαρόπουλο
* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας
