Η σύγκρουση προσελάμβανε, εκ των πραγμάτων, και θρησκευτικό χαρακτήρα, πέρα από τον εθνικό, γιατί η οθωμανική τυραννία ήταν ταυτοχρόνως θεοκρατικό ισλαμικό καθεστώς και καταπίεζε εξίσου έθνος και θρησκεία. Γι’ αυτό και ο αγώνας των Ελλήνων - ραγιάδων ήταν αγώνας υπέρ πίστεως και πατρίδος.
Η Κύπρος στο μακρύ διάστημα της τουρκοκρατίας αλλά και στα χρόνια της επανασύστασης, ως φυσικό σύνορο του ελληνισμού, μοιράστηκε την τύχη του υποδούλου γένους αλλά και τους κοινούς αγώνες του για ελευθερία. Η αρχή θα γίνει τον Ιούνιο του 1798 στο Βελιγράδι, όταν ο συνεργάτης και σύντροφος του Ρήγα Βελεστινλή, Ιωάννης Καραντζάς, από τη Λευκωσία, θα ακολουθήσει το δάσκαλο του μέχρι τέλους στο φρυκτό μαρτύριο. Η αυστριακή αστυνομία θα συλλάβει στις 19 Δεκεμβρίου 1797 στην Τεργέστη, ύστερα από προδοσία, τον Ρήγα. Λίγες μέρες αργότερα, θα συλληφθούν τα μέλη των συνωμοτικών πυρήνων στη Βιέννη και την Πέστη. Οι συλληφθέντες θα οδηγηθούν δέσμιοι στη Βιέννη, όπου θα γίνουν οδυνηρές ανακρίσεις. Επί σαράντα μέρες υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια χωρίς κανένας να υποκύψει. Ο Ρήγας και οι εφτά σύντροφοί του, μαζί τους και ο Ιωάννης Καρατζάς, 31 ετών, στραγγαλίστηκαν μέσα στο κελί τους, ύστερα από μυστικές οδηγίες της Πύλης, και οι σωροί τους ρίχθηκαν στο Δούναβη.
Πριν την επανάσταση του 1821 πολλοί Κύπριοι έγιναν μέλη της «Φιλικής Εταιρείας», με πρώτο τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό που υποσχέθηκε οικονομική βοήθεια. Κι όταν ξεκίνησε ο μεγάλος εθνικός ξεσηκωμός οι Έλληνες της Κύπρου, έκαναν, όπως άλλωστε έκαναν πάντα, το καθήκον τους. Σημαντικές πράξεις ηρωισμού και αυταπάρνησης σημάδεψαν ανεξίτηλα τη συμμετοχή τους και σε εκείνο το μεγάλο ξεσηκωμό του γένους.
Τον Απρίλιο του 1821 πέφτουν στα χέρια των Τούρκων προκηρύξεις με επαναστατικό περιεχόμενο. Ο αιμοδιψής διοικητής Κουτσούκ Μεχμέτ ζητά και παίρνει ενισχύσεις από τον Σουλτάνο και την έγκριση να θανατώσει την εκκλησιαστική ηγεσία και τους προκρίτους στο νησί. Κρατώντας στο χέρι του το φιρμάνι του Σουλτάνου συγκεντρώνει με ύπουλα μέσα στη Λευκωσία τους πιο πολλούς από τον κατάλογο των προγραφών. Πρώτα απαγχονίζει τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και ακολούθησε η σφαγή των επισκόπων, των προκρίτων και πολλών λαϊκών.
Πνιγμένη στο αίμα η Κύπρος συνεχίζει να ενισχύει την Ελληνική Επανάσταση. Τον Ιούνιο του 1821 ο ψαριανός μπουρλοτιέρης Κωνσταντίνος Κανάρης αποβιβάζεται μυστικά στις ακτές της Αμμοχώστου και δυτικά της Κερύνειας, στη Λάπηθο, και παίρνει μαζί του τροφές, χρήματα αλλά και πολλούς εθελοντές. Άλλοι Θα καταφύγουν στην Ευρώπη και την επαναστατημένη Ελλάδα, όπου θα συστήσουν επαναστατικές επιτροπές και στρατιωτικούς πυρήνες. Με μπροστάρηδες κυρίως τους επισκόπους και άλλους ιερωμένους που υπηρετούσαν σε διάφορες εκτός Κύπρου περιοχές.
Όταν σκεφτούμε ότι η Κύπρος το 1821 είχε περίπου 80 χιλιάδες ελληνικό πληθυσμό και στα αρχεία του ελληνικού κράτους βρίσκουμε ότι συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821 γύρω στους χίλιους αγωνιστές από την Κύπρο, μπορείτε να καταλάβετε πόσο μεγάλη ήταν η συνεισφορά αυτού του κόσμου σε αυτό τον αγώνα. Και μάλιστα ενώ η Φιλική Εταιρεία που είχε επικοινωνήσει με τους Κύπριους φιλικούς από το 1812, ζήτησε η βοήθεια για τον αγώνα, λόγω της εγγύτητας της Κύπρου με τη Μέση Ανατολή που κατεχόταν από τους Οθωμανούς, να περιοριστεί μόνο σε υλικά μέσα.
Οι Κύπριοι μεμονωμένα, αλλά και ομαδικά έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες και συνέβαλαν στη θετική έκβαση τους. Τη μαζική συμμετοχή των Κυπρίων στις επαναστατικές δυνάμεις της Ελλάδας μαρτυρούν σε δηλώσεις, επιστολές τους, στα απομνημονεύματα τους και άλλα γραπτά κείμενα τους, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης, ο Νοταράς, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Γιατράκος και άλλοι. Πολλά σώζονται στα επίσημα Ελληνικά Αρχεία για τους Κύπριους αγωνιστές και τον ηρωισμό τους. Χαρακτηριστικά αναφέρω το ιστορικό αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, το αρχείο ιστορικής και Εθνολογικής εταιρείας, το αρχείο της Βουλής, κ.ά.
Μνημονεύουμε εδώ τον Κύπριο επίσκοπο Δημητσάνας Φιλόθεο, που παραμονές της επανάστασης κλήθηκε στην Τριπολιτσά, φυλακίσθηκε από τους Τούρκους και πέθανε μέσα στο κάτεργο λίγο πριν ο Κολοκοτρώνης απελευθερώσει την πόλη, και τον Νικομηδείας Αθανάσιο Καρύδη από τη Λάρνακα, στενό συνεργάτη του εθνομάρτυρα πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, που οδηγήθηκε στα ικρία στις 10 Απριλίου 1821 και παρόλο που’ χε παραδώσει το πνεύμα στην πορεία προς την αγχόνη το νεκρό του σώμα κρεμάστηκε στον καθορισμένο χώρο!
Ο Ζαχαρίας Λεοντής, ο Φίλιππος Γεωργίου και ο Ιωάννης Τσολάκης ήταν γνωστοί Κύπριοι φιλικοί, οι οποίοι συνελήφθησαν στην πόλη Οργκιεβ από την Ρωσσική αστυνομία και υπήρξαν συμπολεμιστές του Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία. Άλλοι Κύπριοι φιλικοί ήταν ο Χαράλαμπος Μάλης, ο οποίος μυήθηκε από τον Παπαφλέσα, Τα τρία αδέλφια Νικόλαος, Θεόφιλος και Κυπριανός Θησέως. Ο Νικόλας υπηρέτησε ως υπασπιστής του Υψηλάντη και οι Κυπριανός και Θεόφιλος έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Ο Μιχάλης Κυπραίος ήταν ένας από τα πρωτοπαλίκαρα του στρατηγού Μακρυγιάννη, ο οποίος με τις ενέργειες του, έσωσε τους 1180 πολιορκημένους του Νεοκάστρου, όταν εθελοντής πέρασε κολυμπώντας τις γραμμές του εχθρού και έδωσε τα μηνύματα που έπρεπε στην αγγλική φρεγάδα. Ο αγωνιστής αυτός σκοτώθηκε το 1825 στη μάχη των Μύλων του Άργους.
Στην μάχη της Τριπολιτσάς υπήρχε συμμετοχή τεσσάρων τουλάχιστον μαχητών Κυπρίων, του Ιωάννη Γεωργίου, του Χρήστου Μιχάηλου (υπαξιωματικού), του Ιωάννη Κυπρίου (λοχαγού) και του Ιωάννη Κυπρίου. Σε μαρμάρινη πλάκα στο Ιστορικό Πάρκο Μεσολογγίου μαρτυριέται ο θάνατος επτά Κυπρίων κατά την ηρωική έξοδο. Ο Ιωάννης Σταυριανού από την Λόφου της Λεμεσού, ο οποίος εξόπλισε με δικά του έξοδα πολλούς Κύπριους και Κρήτες για να αγωνισθούν για την απελευθέρωση του γένους, υπασπιστής του Γεωργίου Καραϊσκάκη, ήταν παρόν στην μάχη των Αθηνών, στα απομνημονεύματα του μάλιστα υποστηρίζει ότι ο Καραϊσκάκης κτυπήθηκε πισώπλατα από αδελφικό χέρι.
Στις επιχειρήσεις εναντίον του Κιουταχή, που πολιορκούσε την Ακρόπολη το 1827, πολέμησαν και έπεσαν πολλοί Κύπριοι. Στον κατάλογο των 300 αγωνιστών, οι οποίοι αποτέλεσαν την Ιόνιο φάλαγγα συμπεριλαμβάνονται και 19 Κύπριοι. Στην άλωση της Τριπολιτσάς μαρτυρείται η συμμετοχή αρκετών Κυπρίων.
Για την συμμετοχή της Κύπρου στον αγώνα Λευτεριάς του ΄21 μπορούν να γραφτούν αμέτρητες σελίδες…. Ιστορίες εθνικής ενατένησης, περηφάνιας και προσφοράς της νήσου των Αγίων και των Ηρώων που δήλωνε και δηλώνει πάντα παρούσα σε κάθε εθνικό προσκλητήριο. Το τέλος του αγώνα ωστόσο θα βρει τον Κυπριακό Ελληνισμό να συνεχίζει να υποφέρει κάτω από τον οθωμανικό ζυγό και τις ελπίδες του για εθνική αποκατάσταση να χάνονται μέσα στις προφητείες για το ξανθό γένος και την πίστη στην ομόδοξη ορθόδοξη Ρωσία που αποδεδείχθηκαν ξανά φρούδες ελπίδες.
Έστω και έτσι, όμως, η 25η Μαρτίου έθεσε τα θεμέλια μέσα σε επώδυνες συνθήκες για τη γέννηση του νέου ελληνικού κράτους. Αποτέλεσε την αφετηρία, με την παράδοση που δημιούργησε, για τη μετέπειτα απελευθέρωση και άλλων ελληνικών εδαφών. Τα δραματικά, τα φωτεινά, αλλά και τα σκοτεινά γεγονότα της εθνεγερσίας δεν παύουν να είναι το κρυφό σχολειό κάθε Έλληνα που θέλει να στοχάζεται σωστά για τη μοίρα του τόπου του. Χωρίς την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση της 25ης Μαρτίου, ο Ελληνισμός ως εθνική οντότητα θα αποτελούσε υπόθεση ιστορικής αναφοράς μόνο και όχι υπαρκτή εθνική οντότητα του σήμερα. Ας θυμηθούμε τους λαούς που μεγαλούργησαν κι όμως αυτό δεν απέτρεψε την εξαφάνιση τους!
Από τον Ντίνο Αυγουστή
* Ο Δρ. Αυγουστίνος (Ντίνος) Αυγουστή είναι επίκουρος καθηγητής στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας
