Υπουργών που μας ορίζει το Σύνταγμα». Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι η Κυβέρνησή του έχει δεσμευθεί από το 2015, με το τρίτο μνημόνιο, να ικανοποιήσει στο ακέραιο και εγκαίρως όλες τις συστάσεις της Ομάδας Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO), μια από τις οποίες «ζητά» την τροποποίηση του Νόμου περί ευθύνης Υπουργών. Όλες οι υποθέσεις πρέπει να κρίνονται στην ουσία τους και να μην προκαλείται στρεψοδικία με δικονομικά «τερτίπια». Όμως στην υπόθεση της NOVARTIS παρατηρούνται ήδη από το στάδιο της προδικασίας πολλές συμπτώσεις «διαδικαστικών αστοχιών», σύμφωνα δε με το άρθρο 175 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας η ακυρότητα μιας πράξης της προδικασίας καθιστά άκυρες και τις εξαρτημένες από αυτήν μεταγενέστερες πράξεις της ποινικής διαδικασίας.
Ήδη από τον Νοέμβριο του 2017 και στα πλαίσια άλλης ποινικής προκαταρκτικής εξέτασης για την υπόθεση αυτή, προέκυψε η πρώτη αναφορά σε μέλος της Κυβέρνησης (διευκρινίζεται ότι όπου γίνεται αναφορά σε μέλος της Κυβέρνησης, εννοείται και των προηγούμενων Κυβερνήσεων). Κατά μια άποψη, η Εισαγγελέας Διαφθοράς δεν διαβίβασε αμελλητί, αμέσως δηλαδή, τα στοιχεία αυτά στη Βουλή και, χωρίς προηγούμενη απόφαση (της Βουλής), συνέχισε την προκαταρκτική εξέταση και κατά μελών της Κυβέρνησης, με τη λήψη τουλάχιστον τριών ενόρκων καταθέσεων μαρτύρων, για ποινικά αδικήματα που φέρονται ότι τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Στους μάρτυρες αυτούς μάλιστα παρασχέθηκε προστασία, με συνέπεια να εξεταστούν με κωδική ονομασία («προστατευόμενοι μάρτυρες»). Για την προστασία αυτή ήταν προαπαιτούμενη η εκ των προτέρων γνώση, εκ μέρους της Εισαγγελικής Αρχής, των συγκεκριμένων στοιχείων και λόγων που την επέβαλαν. Επομένως, πάντα κατά την ίδια άποψη, μόνη η γνώση των στοιχείων αυτών ήταν ικανή για να προκαλέσει την άμεση, το Νοέμβριο του 2017, διαβίβαση της δικογραφίας στη Βουλή, πράγμα που τελικά έγινε αρκετά αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2018, μετά τη λήψη των τριών καταθέσεων. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι η Εισαγγελική Αρχή έχει ήδη κρίνει, σε επίπεδο «ενδείξεων», ότι οι φερόμενες ως αξιόποινες πράξεις «τελέστηκαν» κατά την άσκηση των καθηκόντων των «καταγγελλόμενων» μελών της Κυβέρνησης και όχι εκτός, ή επ' ευκαιρία αυτών, γιατί σε αντίθετη περίπτωση η Εισαγγελική Αρχή θα είχε την ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να προχωρήσει η ίδια την έρευνα, κάτι το οποίο δεν έκανε. Μετά την διαβίβαση της δικογραφίας στη Βουλή, σε χρονικό δηλαδή σημείο κατά το οποίο η Βουλή - και όχι η Εισαγγελική Αρχή - είχε ήδη τη δικαιοδοσία, ο αρμόδιος Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου ενέκρινε Πράξη της Εισαγγελέως Εγκλημάτων Διαφθοράς Αθηνών, με την οποία οι εν λόγω τρεις μάρτυρες χαρακτηρίσθηκαν και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος.
Στη συνέχεια υποβλήθηκε, από την κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή, η προβλεπόμενη στο Σύνταγμα πρόταση προς την Ολομέλεια της Βουλής για την άσκηση, ή μη, ποινικής δίωξης. Κατ' άρθρον 5 παρ. 1 του Νόμου περί ευθύνης Υπουργών η πρόταση πρέπει να κάνει συγκεκριμένη αναφορά στα στοιχεία των αξιόποινων πράξεων και μνεία των διατάξεων που παραβιάστηκαν, διαφορετικά είναι απαράδεκτη. Δηλαδή, τα μέλη της Κυβέρνησης πρέπει να γνωρίζουν επακριβώς τον λόγο για τον οποίο «καταγγέλλονται», ούτως ώστε (και για λόγους δημοσίου συμφέροντος αλλά και ενδιαφέροντος), να είναι δυνατή η ενάσκηση όλων των δικαιωμάτων τους που προβλέπονται στο εδ. β΄ της παρ. 3 του άρθρου 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), σύμφωνα με το οποίο δικαιούνται να έχουν (επαρκή χρόνο και) ευχέρεια για την προετοιμασία τους. Ο βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Ν. Παρασκευόπουλος (ειρήσθω εν παρόδω: καθηγητής Ποινικού Δικαίου) επεσήμανε στη σχετική συνεδρίαση: « ...το ζήτημα το οποίο εξετάζεται εδώ δεν εξετάζεται in rem, εξετάζεται in personam... οι ευθύνες, οι οποίες εξετάζονται εδώ και οι οποίες θα καθορίσουν τη διαδικασία η οποία θα ακολουθήσει, είναι ατομικές...». Παρότι «στήθηκαν» δέκα κάλπες για τη σχετική ψηφοφορία, με σκοπό την αναζήτηση ατομικών ευθυνών, η πρόταση που υποβλήθηκε ήταν μια και όχι δέκα, όπως αντίστοιχα θα έπρεπε να είναι σύμφωνα με την παραπάνω αιτιολογία, και μάλιστα χωρίς επαρκώς εξατομικευμένη αναφορά στα στοιχεία των φερόμενων αξιόποινων πράξεων, με αντίστοιχη, κατά πράξη, μνεία των διατάξεων που φέρονται ότι παραβιάστηκαν, με συνέπεια την σαφή απομείωση των δικαιωμάτων των «καταγγελλόμενων» πολιτικών προσώπων, που προβλέπονται στο εδ. β΄ της παρ. 3 του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ.
Η Ολομέλεια της Βουλής αποδέχθηκε την πρόταση και συγκροτήθηκε ήδη Ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για να εξετάσει αν η Βουλή είναι αρμόδια για την άσκηση, ή μη, σχετικών διώξεων, δηλαδή να εξετάσει αν οι φερόμενες ως αξιόποινες πράξεις «τελέστηκαν» κατά την άσκηση των καθηκόντων των μελών της Κυβέρνησης, εκτός, ή επ' ευκαιρία αυτών. Σύμφωνα όμως με το Σύνταγμα και τον Νόμο περί ευθύνης Υπουργών η Επιτροπή έχει την αρμοδιότητα να εκδώσει πόρισμα για όλα τα θέματα της υπόθεσης και όχι να εξετάσει μόνο αν η Βουλή είναι αρμόδια για τις διώξεις, το δε πόρισμά της στη συνέχεια πρέπει να εισαχθεί στην Ολομέλεια της Βουλής για να αποφασίσει εκείνη, κυριαρχικά, για την άσκηση ή μη δίωξης. Δηλαδή, η Επιτροπή πρέπει να κάνει συγκεκριμένη πρόταση, αφού όμως πρώτα εξετάσει διεξοδικά την υπόθεση στο σύνολό της, καταλήγοντας σε πόρισμα τόσο για το παραδεκτό, όσο και για τη νομική και ιδίως την ουσιαστική βασιμότητα, σε επίπεδο «ενδείξεων», των «καταγγελιών».
Πρέπει δηλαδή να απαντήσει σε δύο βασικά ερωτήματα:
α) αν πράγματι εμπλέκονται στην υπόθεση μέλη της Κυβέρνησης και
β) αν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις «ενοχής» για τις «πράξεις» που «καταγγέλλονται», αφού δεν αρκούν οι ισχνές και ελαττωματικές «αποδείξεις» της προκείμενης διαδικασίας (άρ. 9 παρ. 5 του Ν. 2928/2001, για τους προστατευόμενους μάρτυρες: «Αν δεν έχουν αποκαλυφθεί τα στοιχεία ταυτότητας του μάρτυρα, μόνη η κατάθεσή του δεν είναι αρκετή για την καταδίκη του κατηγορουμένου»), εν όψει μάλιστα και της αρχής ότι «ένοχος ένοχον ου ποιεί» (οράτε δηλώσεις Π. Πολάκη περί «κελαηδίσματος» των ενεχόμενων προστατευόμενων μαρτύρων).
Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να εξασφαλιστούν και όλες οι δικονομικές εγγυήσεις για την αμεσότητα της αποδεικτικής διαδικασίας (εξέταση των μαρτύρων κλπ) και την προστασία των δικαιωμάτων των «καταγγελλόμενων» πολιτικών. Το προκείμενο ερώτημα, λοιπόν, αν οι φερόμενες ως αξιόποινες πράξεις «τελέστηκαν», ή όχι, κατά την άσκηση των καθηκόντων μελών της Κυβέρνησης, δηλαδή αν η Βουλή είναι αρμόδια ή όχι για την άσκηση διώξεων, είναι άστοχο ως πρωθύστερο, διότι ασφαλώς προϋποθέτει πρότερες και ξεκάθαρες απαντήσεις στα προηγούμενα ερωτήματα επί της ουσίας. Και την ουσία, σε αυτές τις υποθέσεις και υπό το κείμενο συνταγματικό καθεστώς, πρέπει να την ελέγχει η Βουλή και όχι η Εισαγγελική Αρχή.
Του Νίκου Λαγαρία*
* O Νίκος Λαγαρίας είναι δικηγόρος, συντονιστής των Ομάδων Εργασίας του Τομέα Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Νέας Δημοκρατίας
