Το δημοκρατικό πολίτευμα του Κλεισθένους ολοκληρώνεται με τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτου και του Περικλέους, σε μια καθαρή δημοκρατία όπου οι εξουσίες στο σύνολό τους πηγάζουν και ελέγχονται απ’ ευθείας από τον λαό, το σώμα της Εκκλησίας του δήμου.
Από τα μέσα του 5ου αιώνα π.χ. οι αρχές γίνονται ουσιαστικά προσιτές σ’ όλες τις τάξεις των γνήσιων πολιτών και είναι όλες κληρωτές με εύλογη εξαίρεση τα στρατιωτικά αξιώματα, και ορισμένες τεχνικές και οικονομικές αρχές. Το πλήθος των θεσμών και η ετήσια εναλλαγή των αρχών, επέτρεπε την συμμετοχή όλων σχεδόν των πολιτών στην διακυβέρνηση της πολιτείας και συντελούσε στην ανάπτυξη βαθύτατου αισθήματος πολιτικής ευθύνης στα άτομα.
Το θαυμαστό αθηναϊκό πολίτευμα υπήρξε το πρότυπο και ο οδηγός του δυτικού κόσμου ως τις μέρες μας.
Την απαρχή της ονομασίας του Δημάρχου και με την σύγχρονη του όρου σημασία, μπορεί κανείς να την ανεύρει στην κατά Δήμους διαίρεση της Αττικής, που ήταν έργο του μεγάλου πολιτικού μεταρρυθμιστή της αρχαιότητας και θεμελιωτή του Αθηναϊκού κράτους, του Κλεισθένη.
Η πολιτική μεταρρύθμιση του Κλεισθένη δημιούργησε μια θετική πολιτική σκέψη, εναρμονίζοντας τις απαιτήσεις του κράτους με τις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής, σ’ όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας, δίνοντας παράλληλα δείγματα δημοκρατικής πολιτικής δεοντολογίας.
Στην εποχή του Περικλή υπήρχαν ως ζωντανοί οργανισμοί οι εκατό δήμοι που είχε καθιερώσει η Κλεισθένεια νομοθεσία. Οι δήμοι είχαν υπαχθεί σε τριάντα «τρίττυς» της δέκα «άστεως», τις δέκα της «παραλίας», και τις δέκα της «μεσογαίας».
Κάθε δήμος ήταν μικρογραφία της πόλεως. Είχε τον Δήμαρχό του αιρετό ή κληρωτό συχνότερα. Ο Δήμαρχος κληρώνονταν στην «αγορά» του δήμου όταν υπήρχε απαρτία των δημοτών. Ο Δήμαρχος διαχειρίζονταν τα έσοδα και επέβλεπε τα έξοδα σε συνεργασία με τον ταμία του δήμου.
Μαζί με τους ιερείς προετοίμαζε τις εορτές, προσέφερε τις επίσημες θυσίες και φρόντιζε για τις θεατρικές παραστάσεις όταν ο δήμος του είχε θέατρο. Εκείνος διατηρούσε το δημοτολόγιο και ένα υποτυπώδες κτηματολόγιο.
Ήταν ακόμη ο Δήμαρχος αντιπρόσωπος του δήμου του στα δικαστήρια, εφόσον δεν είχε ορισθεί άλλος ειδικός. Εκείνος ήταν τέλος ο σύνδεσμός του δήμου με τους άλλους δήμους.
Οι Δήμαρχοι βοηθούσαν σε περίπτωση πολέμου στην στρατολογία οπλιτών και αιρετών, στην είσπραξη έκτακτων φόρων και σε άλλες οικονομικές υποθέσεις.
Οι Δήμαρχοι λειτουργούσαν για αιώνες στην Ελλάδα ακόμα και μετά την άλωση της Κορίνθου από τους Ρωμαίους.
Η περίοδος αυτή του Ελληνισμού χαρακτηρίζεται από μια αδιάλειπτη κυριαρχία των Ρωμαίων πέντε περίπου αιώνων. Κατά την συγκεκριμένη περίοδο η αυτονομία των ελληνικών πόλεων και η λειτουργία των υφιστάμενων κοινών διατηρήθηκε. Δημιουργήθηκαν δε και νέα.
Από τον Νικόλαο Φασούλα
Ο Νικόλαος Αλεξ. Φασούλας είναι πτυχιούχος οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγγραφέας.
