Μελέτες προσδιορισμού της γειτονιάς υπάρχουν πολλές με κριτήρια όπως είναι η αγοραστική δύναμη, η κοινωνική διαστρωμάτωση, κάποια χαρακτηριστικά ομογενοποίησης και οι αποστάσεις μεταξύ των βασικών λειτουργιών της. Βασικός στόχος των μελετών αυτών είναι η δημιουργία ομογενών και λειτουργικών γειτονιών. Τα αποτελέσματα των περισσοτέρων από αυτές βέβαια κατέληγαν να βασίζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους, στα κριτήρια που θέτουν οι κάτοικοι των περιοχών. Διαπιστώνεται όμως, πως η γειτνίαση των εμπορικών δραστηριοτήτων μέσα στη γειτονιά αποτελεί ένα άλλο, αλλά πολύ «κατατοπιστικό» εργαλείο προσδιορισμού των γειτονιών.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 οι μελετητές ασχολούνται με την οριοθέτηση της γειτονιάς και το πώς καθορίζονται τα χωρικά της όρια. Ο Ebenezer Howard το 1898 παρουσιάζει την έννοια της γειτονιάς ως ένα διακριτό και σημαντικό στοιχείο μιας ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής. Στη συνέχεια πολλοί ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με την έννοια της γειτονιάς όπως οι R.D.McKenzie, E.Burgess, Cl.Stein και H.Wright. Λιγο αργότερα, ο Clarence Perry με το έργο του το οποίο αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ το 1929, έδωσε τον επικρατέστερο όρο της γειτονιάς, ο οποίος αναφέρεται σε «περιοχές με μεικτές χρήσεις -όπου οι περισσότερες εξυπηρετήσεις βρίσκονται σε αποστάσεις που διανύονται εύκολα με τα πόδια» (Chapman, 1996).
Η έννοια της γειτονιάς στη σύγχρονη πόλη όμως, είναι το μίγμα από ανθρώπους και κτίρια, μια κοινωνική ομάδα που συνυπάρχει χωρικά, είπε ο Νίκος Μπελαβίλας, αρχιτέκτονας - πολεοδόμος, επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, τονίζοντας: «Η παραδοσιακή έννοια της γειτονιάς έρχεται σε απάντηση στην "Αθήνα της αντιπαροχής" (Αραβαντινός, 1997).
Προσπαθώντας λοιπόν, να διασαφηνίσουμε την έννοια της γειτονιάς στην πόλη της Λάρισας επικεντρωθήκαμε στη γειτνίαση των εμπορικών δραστηριοτήτων και στο εάν αυτές τελικά δημιουργούν γύρω τους γειτονιές. Βασικός στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι να προσδιορισθούν οι λειτουργίες που συγκεντρώνονται σε μία γειτονιά και ειδικότερα οι μεταξύ τους αποστάσεις. Παράλληλα, δημιουργείται και το ερώτημα αν αυτές οι λειτουργίες χωροθετούνται με βάση αποστάσεις από σταθερά σημεία των γειτονιών, όπως οι πλατείες, οι εκκλησίες και τα σχολεία.
Αφού λοιπόν, επιλέχτηκαν οι πέντε (5) βασικές λειτουργίες εμπορικού χαρακτήρα μιας γειτονιάς (αρτοποιεία, κρεοπωλεία, οπωροπωλεία, παντοπωλεία, περίπτερα), προσδιορίστηκαν και χωρικά στην πόλη της Λάρισας με τη βοήθεια των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών (Gis). Στη συνέχεια έγιναν οι κατάλληλες αναλύσεις στατιστικά και χωρικά και μέσω της εφαρμογής μεθόδων και τεχνικών γεωχωρικής ανάλυσης προσδιορίστηκαν οι μεταξύ τους χωροχρονικές σχέσεις και συσχετίσεις. Ειδικότερα, υπολογίστηκαν τα ποσοστά ενεργών και διαγραμμένων επιχειρήσεων για τη χρονική περίοδο 2009 - 2014 καθώς και η διαχρονικότητα κάθε δραστηριότητας στη διάρκεια αυτών των ετών. Ακολούθως, χωρίζονται οι χρήσεις σε δύο κατηγορίες τις συμπληρωματικές και τις ανταγωνιστικές και βάσει των μεταξύ τους αποστάσεων εντοπίζονται οι επιμέρους γειτονιές της πόλεις. Απαραίτητη είναι βέβαια και η ανάλυση των χωρικών προτύπων που δημιουργούνται, μεθοδολογία που έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στη βιβλιογραφία για να διαπιστωθεί πόσο τυχαία ή όχι είναι η χωρική κατανομή λειτουργιών στο χώρο.
Η εφαρμογή του πλαισίου που παρουσιάστηκε παραπάνω και πραγματοποιήθηκε στο πολεοδομικό συγκρότημα της Λάρισας ανέδειξε πως οι πέντε βασικές εμπορικές λειτουργίες των γειτονιών δημιουργούν ομαδοποιημένα πρότυπα που έχουν σχέσεις εξάρτησης μεταξύ τους. Οι σχέσεις αυτές προσδιοριστήκαν από το μοντέλο που δημιουργήθηκε και έδειξαν πως οι εκκλησίες είναι τα σημεία που επηρεάζουν περισσότερο τη ‘’σύσφιξη’’ της γειτονιάς ενώ οι πλατείες δεν σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις αποστάσεις των συμπληρωματικών χρήσεων. Τα κρεοπωλεία είναι αυτά που δημιουργούν ισχυρές γειτονιές και μαζεύουν κοντά τους συμπληρωματικές χρήσεις. Ενώ τα παντοπωλεία είναι η δραστηριότητα που μπορεί να σταθεί και μόνη της χωρίς να επηρεάζεται από τις άλλες. Αντίθετα, τα οπωροπωλεία είναι αυτά που «ψάχνουν» μια γειτονιά και θέλουν πάντα να βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις με συμπληρωματικές χρήσεις. Διαπιστώνεται επιπλέον πως στο κέντρο της πόλης δημιουργούνται πιο σφιχτές γειτονιές από ότι λίγο πιο μακριά από αυτό. Αυτό το γεγονός συνεχίζεται το ίδιο από το 2007 εώς το 2013 επομένως η πόλη της Λάρισας διατηρεί ένα σταθερό μοτίβο.
Συμπεραίνουμε επομένως, πως στην πόλη της Λάρισας, οι δραστηριότητες που κρατούν περισσότερο στο χρόνο χωροθετούνται περισσότερο στο κέντρο της πόλης όπου υπάρχει γενική συσσώρευση δραστηριοτήτων ενώ και αυτές που απλώνονται προς τα έξω δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Σε αντίθεση με αυτές που επιλέγουν να τοποθετούνται κοντά σε μεγάλους οδικούς άξονες. Σύμφωνα με τα δεδομένα της πόλης τέτοιου είδους δραστηριότητες βρίσκονται συνήθως σε μικρές οδούς. Από την άλλη η χρήση που «ζει» περισσότερο και έχει τη μικρότερη μείωση καταστημάτων την τελευταία επταετία είναι και αυτή που εξαρτάται περίσσοτερο από τις γειτονιές, τα οπωροπωλεία. Με τους φούρνους συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο καθώς δεν επηρεάζονται από τις γειτονιές και βρίσκονται απλωμένοι σε όλη της έκταση της πόλης. Τέλος, οι εκκλησίες είναι αυτές που δημιουργούν κοντά τους συμπαγείς γειτονιές με τα κρεοπωλεία να βρίσκονται αρκετές φορές κοντα σε αυτές.
Των Στυλιανής Φουρλή, Γεωργίου Φώτη
* Η Στυλιανή Φουρλή, είναι μηχανικός Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Α.Π.Θ Msc Χωρική Ανάλυση και Διαχείριση Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
* Ο Γεώργιος Ν. Φώτης είναι καθηγητής της Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΕΜΠ
