Αρκάς
Περί των πραγματικών ευθυνών μας και τη συνήθη μετάθεσή των σ'άλλους ανεύθυνους και με τον νόμο ''άρχοντες'' η κουβέντα μας προ 15θημέρου, παίδες, αντί για τους ολυμπιονίκες ως θα ‘πρεπε. Σήμερα θα ολοκληρωθούν οι πρότερες σκέψεις με τη βοήθεια του Ηράκλειτου απ' την Έφεσο και μιας νεαράς ψυχολόγου απ τον Πειραιά. Είν' ολοφάνερη η απουσία της δημοκρατίας, της ισχύος των πολιτών δηλαδή, όπως και της ελευθερίας, όπως και η δυσκολία να ιδούμε κατάματα την αλήθεια, την πραγματικότητα και να τις διαχειρισθούμε! Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε από αριστοκρατική οικογένεια, κατά το 544 π.Χ. αν λάβουμε υπόψιν ότι η ακμή του συμπίπτει με την 69η Ολυμπιάδα (504 π.Χ.-501 π.Χ.) Είναι γνωστός για την ιδέα της συνεχούς αλλαγής που διέπει ως νόμος το σύμπαν. Δική του είναι η φράση «Κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές». Πίστευε στο ότι ο κόσμος δημιουργείται από τη «φωτιά», την αντίθεση και τον πόλεμο μεταξύ των αντιθέτων. Συμπληρώνει δε: «τα εναντιόδρομα έχουν ενιαία φορά. Απ' τ' αντίθετα γεννιέται η ωραιότερη αρμονία».
Ο Ηράκλειτος διακρίνει τους ανθρώπους σε αφυπνισμένους και καθεύδοντες δηλαδή κοιμώμενους. Οι κοιμώμενοι δεν κατανοούν την ατέρμονα ροή των συμβάντων και των πραγμάτων και παραμένουν σαν υπόδουλοι, όμηροι δηλαδή ψεύτικων και εύκολων δοξασιών και εντυπώσεων, πού ο καθένας τους δημιουργεί σε μια δική του υποκειμενική διάσταση, σ' έναν δικό του και προσωπικό κόσμο που δημιουργεί και μπαίνει(ένα κουτάκι).
Αφυπνισμένοι αντιθέτως είναι οι άνθρωποι εκείνοι πού έχουν κατανοήσει τη βαθειά διαφορά μεταξύ του ευρύτερου συμπαντικού νόμου και της αλήθεια του, τον οποίο και ονόμασε «Λόγο», από τα επιφαινόμενα, αυτά δηλαδή που αντιλαμβάνονται μέσα σ' έναν προσωπικό και υποκειμενικό χώρο που δημιουργούν.
Η κατανόηση αυτής της διαφοράς, για τον φιλόσοφο, οδηγεί στην κατανόηση της βασικής κοσμικής αρχής, της αρμονίας των αντιθέσεων, η οποία είναι και η βασική αρχή της διαλεκτικής, έμμεσα και της δημοκρατίας, προέκταση δε αυτού είναι και το Εγελιανό: θέση, αντίθεση, σύνθεση!
Μ' αυτές τις εκτιμήσεις του ''βολεμένου'' στην πλούσια κι εύφορη Ιωνία απόγονου του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα και το σημείωμα της ψυχολόγου Μαργαρίτας Ζωγράφου που παραθέτω στην αγάπη σας:
''Όσοι έχετε δει την ταινία «A Few Good Men», με τους Tom Cruise και Jack Nicholson, όπου ο δεύτερος κατηγορείται για κατάχρηση εξουσίας, θα θυμάστε τη σκηνή στο δικαστήριο, στην οποία ο διοικητής της βάσης καλείται να καταθέσει και αγανακτισμένος καταλήγει να ξεστομίσει την περίφημη φράση: «Θες την αλήθεια; Δεν μπορείς να χειριστείς την αλήθεια». Τελικά πόση… αλήθεια κρύβεται στις λέξεις αυτές; Μήπως το να κλείνουμε αφτιά και μάτια, μάλλον εξηγείται;
Εσείς πόση αλήθεια αντέχετε; Γιατί, άραγε, αποφεύγουμε την αλήθεια;
Εμείς οι άνθρωποι φαίνεται να διαθέτουμε αρκετούς αμυντικούς μηχανισμούς, για τις δυσάρεστες καταστάσεις. Ένας από αυτούς είν' η διαστρέβλωση της πραγματικότητας (π.χ. μέσω της άρνησης), γιατί όσο λιγότερα γνωρίζουμε και αντιλαμβανόμαστε, τόσο πιο ήρεμοι είμαστε. Η άρνηση θεωρείται ένας από τους αρχέγονους μηχανισμούς άμυνας, ιδιαίτερα βοηθητική, όταν π.χ. μας προστατεύει απ' τις συνέπειες μιας δυσάρεστης κατάστασης, προσφέροντάς μας χρόνο για προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Όταν, όμως, γίνει στάση ζωής, είν' επιζήμια, καθώς δεν μας αφήνει να δούμε την πραγματικότητα. Αν, λ.χ., έχουμε οικονομικά χρέη, αλλά δεν αποδεχόμαστε τη σοβαρότητα της κατάστασης, πάμε επί τα χείρω. Συνήθως βρισκόμαστε σε άρνηση όταν αισθανόμαστε ευάλωτοι ή χάνουμε τον έλεγχο, σε μια ανίατη ασθένεια, σε οικονομικά προβλήματα ή δυσλειτουργικές σχέσεις.
Ποιοι παράγοντες δεν μας αφήνουν να δούμε κατάματα την αλήθεια;
Ο φόβος: Είναι δύσκολο για πολλούς ανθρώπους να πάρουν την απόφαση να αλλάξουν παλιές συμπεριφορές και να έρθουν σε επαφή με τις κρυφές τους σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Η ανατροφή: Καθένας από εμάς έχει μεγαλώσει μ' ένα συγκεκριμένο τρόπο σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, από το οποίο υιοθετεί ή απορρίπτει πράγματα, διαμορφώνει χαρακτήρα, προσωπικότητα, συμπεριφορές, πεποιθήσεις, τρόπο σκέψης. Φοβάται δε, πραγματικές ή όχι συνέπειες όπως και ευθύνες και προχωρά σε επιλογές όπως : «Κάνε σαν να μην υπάρχει», «Δεν είναι δα και τόσο σοβαρό», «Δεν φταίω εγώ, αλλά άλλος, άλλοι» «Με το κεφάλι στο χώμα-στρουθοκαμηλισμός»: Στην περίπτωση αυτή, αυτό που κάνουμε στην ουσία είναι να λέμε ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό για να αποφύγουμε ή να ωραιοποιήσουμε την πραγματικότητα.
Πότε αναζητάμε την αλήθεια;
Το αν θελήσουμε να μάθουμε την αλήθεια ή θα την αποφύγουμε εξαρτάται: απ' τις προσδοκίες μας, απ' την έλλειψη ελέγχου κι απ' την ικανότητα να αντεπεξερχόμαστε στις δυσκολίες, την ευκολία ή δυσκολία να την κατανοήσουμε, αφού όσο πιο σίγουροι είμαστε για τα κακά νέα που θα έρθουν, τόσο μεγαλύτερη προσπάθεια καταβάλλουμε για να τα αποφύγουμε. Συνήθως αναζητούμε πληροφορίες όταν θεωρούμε ότι μπορούμε να διαχειριστούμε αυτό που θα ανακαλύψουμε. Όταν οι πληροφορίες που θα δεχτούμε είναι δυσνόητες και απαιτούν προσπάθεια προκειμένου να τις επεξεργαστούμε και να τις ερμηνεύσουμε, τότε προσπαθούμε να τις αποφύγουμε.
Χρειάζεται θάρρος η αλήθεια;
Η αλήθεια έρχεται με κάποιο αντίτιμο, το οποίο άλλοι μπορούν να το αντέξουν και άλλοι όχι. Έρχεται μαζί με αγωνίες, απογοητεύσεις και ευθύνες, που φυσικά προτιμάμε να αποφύγουμε. Η αλήθεια μπορεί να είναι επώδυνη και δύσκολη και συχνά απαιτεί από εμάς να βγάλουμε το κεφάλι από την άμμο, να ανοίξουμε τα μάτια και να κάνουμε κάτι για τον εαυτό μας, να αναλάβουμε δράση, να μεγαλώσουμε.
Μαθήματα για να την αντέχουμε
Η αλήθεια δεν αρέσει πάντα και δεν αρέσει σ' όλους. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να τη διαχειριστούμε; Καλό είναι να ξεκινήσουμε με μια ενδοσκόπηση, εξερευνώντας γιατί μια αλήθεια να 'ναι δυσάρεστη για εμάς. Ας σκεφτούμε: Τι είναι αυτό που κρύβεται πίσω απ' αυτή και μας αναστατώνει; Ποια η σχέση του με το «εγώ» μας και γιατί μας δημιουργεί συγκεκριμένα συναισθήματα; Επίσης, είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουμε ότι η αλήθεια είναι κάτι παραπάνω από αυτό που μπορούμε να αποδεχτούμε και δεν έχει μόνο μία οπτική, ώστε να επηρεάζει μονόπλευρα τη ζωή μας.
Πολλές «πικρές» αλήθειες, κρύβουν μηνύματα που ενεργοποιούν έναν συναγερμό μέσα μας για πράγματα και καταστάσεις που θα μπορούσαμε ν' αλλάξουμε.''
Ο συναγερμός αυτός φίλες και φίλοι υπάρχει και λέγεται συνείδηση, όπως και οι καμπάνες, οι νοητές υπάρχουν και ηχούν δυνατά ! για τους κινδύνους που ήρθαν και για τους άλλους που έρχονται.
''Ήδη, σας το είπα σημειώνει ο Ελύτης. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να 'ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για φούρνους του Χίτλερ ίσως αλλά για μεθοδευμένη και οιωνεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωσή του'.'
Χάριν συντομίας θα περιοριστώ σε λίγες συμπυκνωμένες σκέψεις.'' Οι πρίγκιπες και οι κυβερνήσεις, θα πει ο Ιταλός πολιτικός φιλόσοφος Νικολό Μακιαβέλι, είναι μακράν, τα πιο επικίνδυνα στοιχεία σε μια κοινωνία. ''Πόσο δίκαιο έχει ο επικεφαλής του ΕΠΑΜ, οικονομολόγος Δημ. Καζάκης,όταν λέει: ''ότι οι περισσότεροι δεν έχουν καταλάβει ότι έχουμε χάσει την πατρίδα μας, ιστορικά πρωτόγνωρο, ένας λαός να μην αναπτύσσει ένστικτα αυτοσυντήρησης σε τόσο κρίσιμη περίοδο και να οδηγείται σε αφανισμό εξαιτίας γενικευμένης νωθρότητας''. Όπως κι ο καθηγητής αστροφυσικής Μάνος Δανέζης: ''Κρύβοντας το κεφάλι μας μέσα στο χώμα της ''άγνοιας'' δεν θ' αποφύγουμε ένα μέλον που άλλωστε δεν μας αξίζει. Ας το περιμένουμε ως ελεύθεροι Άνθρωποι, ''όρθιοι'' αλλά...προετοιμασμένοι για το πώς θα το αντιμετωπίσουμε'' ''Από μας θα κριθεί το τελικό αποτέλεσμα. Από μας θα εξαρτηθεί ο παράδεισος ή η κόλαση που θα χτίσουμε'' θα πει ξανά ο Ελύτης. Καλό βόλι παίδες.
* Ο Πέτρος Ιωάννου ήταν καθηγητής και υπ. βουλευτής με το Ενιαίο Παλλαϊκό Μέτωπο, σήμερα παραγωγός καθημερινής πρωινής εκπομπής σε ραδιόφωνο.
