Από τον Αχιλλέα Ε. Κούμπος, συγγραφέα
«Σε τούτα δω τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει» ομολογεί (και μονολογεί) ο Ρίτσος! Μου φαίνεται ότι και οι ποιητές έβαλαν το χεράκι τους στη δημιουργία των νεοελληνικών μύθων και σήμερα θα κάνουμε μια προσπάθεια να αποκαθηλώσουμε έναν από αυτούς μήπως και μπορέσουμε να βρούμε τη δική μας ταυτότητα. Πρώτα, όμως, πρέπει να ανακαλύψουμε τι δεν είμαστε, εν συνεχεία να διαχωρίσουμε τα αλλότρια από τα οικεία, μετά να τα συγκρίνουμε και να αποκαθάρουμε το γνήσιο από τη δουλική μίμηση. Τέλος, το απόσταγμα που θα είναι η ταυτότητά μας.
Μια αντιστοίχιση. Είναι γεγονός ότι ο τόπος γεννάει (και) μύθους. Έτσι, μια φορά στο τόσο, αναδεικνύει και μια σημαντική προσωπικότητα. Εμείς για παράδειγμα αναμένουμε με αγωνία τον Έλληνα ποδοσφαιριστή που θα παίξει στην Μπαρτσελόνα! Αν συμπτωματικά ο εν λόγω αθλητής γεννηθεί και μεγαλώσει στη Λάρισα, η παραμυθιασμένη φύση μας μάς έλκει να αποδώσουμε στον γενέθλιο τόπο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που ευνοούν, ας πούμε, την ανάδειξη ποδοσφαιρικών ταλέντων. Σαν να υπάρχει ένας μυστηριώδης Θεός που προίκισε μόνον εμάς με ικανότητες. Μέσα από την επιτυχία ενός συντοπίτη μας παίρνουμε κομμάτι από τη δόξα του, από το ταλέντο του. Έτσι και το Νόμπελ του Ελύτη γέμισε εθνική περηφάνια ακόμα και όσους δεν διάβασαν γραμμή ποίησης στη ζωή τους, πόσο μάλλον το έργο του. Τελικά, μόνο τα φαινόμενα αξίζουν για τον ανίδεο νου.
Έτσι ξεκινάει ο σύγχρονος μύθος: όταν μια μεγάλη προσωπικότητα φανεί στον ορίζοντα -πολιτικός, καλλιτέχνης, αθλητής, επιστήμονας, ποιητής- δράττουμε την ευκαιρία να οικειοποιηθούμε την ξένη ικανότητα. Ο Αντετοκούμπο είναι ένα έξοχο παράδειγμα και για την αποφυγή παρεξηγήσεων ουδεμία συγγενική σχέση έχω! Με τον τρόπο αυτό λέμε στον εαυτό μας: «αφού η μεγάλη προσωπικότητα γεννήθηκε όπου γεννήθηκα ή μιλάει την ίδια γλώσσα με μένα, αξίζω και εγώ». Μην ανησυχείτε, γιατί και στο εξωτερικό έτσι γίνεται.
Σε μια μεγαλύτερη κλίμακα συμβαίνει το ίδιο και στη σχέση που έχουμε με τους «αρχαίους ημών προγόνους». Ας δούμε, όμως, τις διαφορές που έχουμε μαζί τους και ας ξανασκεφτούμε το παρελθόν μας και αν έχουμε ομοιότητες.
Η γλώσσα: η αρχαία ελληνική ήταν μεγαλογράμματη, συνεχής, και η προφορά της ουδεμία σχέση είχε με τη σημερινή. Όμως η ομοιότητά της, έστω στο επίπεδο των κεφαλαίων γραμμάτων και της αναγνώρισης κάποιων λέξεων, μάς αρκεί ότι είναι ζωντανή από το τότε ως το σήμερα. Η ομοιότητα, ωστόσο, είναι μονάχα οπτική, όχι ουσιαστική. Χρειαζόμαστε μεταφραστές για να την καταλάβουμε.
Μια παρανόηση: όταν ακούμε τους αγγλοσάξονες να λένε, για παράδειγμα, «καρδιολογία», νομίζουμε ότι έκλεψαν τις λέξεις μας, γιατί είναι «γλωσσικά φτωχοί» και εμείς πλούσιοι, πανάθεμά μας! Πολλές λέξεις, όμως, είναι «αντιδάνεια», δηλαδή νέες λέξεις που δεν υπήρχαν στην αρχαιότητα και τις δημιούργησαν οι ξένοι, ενώ εμείς τις δανειστήκαμε ωραία και όμορφα! Αφού δεν τους λέμε ούτε ένα ευχαριστώ, ας ακούσουμε τον Σεφέρη να διαπιστώνει ότι «η ακριβής και αφηρημένη έκφραση στην Ελλάδα είναι στα σπάργανα όταν συγκριθούμε με την επιστημονική ευφράδεια της Δύσης».
Η αρχαία ελληνική ήταν «συνθετική» γλώσσα, ενώ η νέα ελληνική είναι «αναλυτική», δηλαδή πρέπει να επεξηγήσουμε ώστε να γίνει κατανοητό αυτό που θέλουμε να πούμε. Κάποιοι την αρχαία την ονομάζουν «μετοχική» γλώσσα λόγω της πληθώρας μετοχών. Επίσης τα «απαρέμφατα» ήταν στην ημερήσια διάταξη, κάτι που σήμερα δεν ισχύει.
Επίσης, «τα συνθήματα, το υβρεολόγιο και το γλωσσικό bullyng» επικρατούν, σύμφωνα με τον Δρακονταειδή (το είπε στη στήλη τον Αύγουστο του 2015), γιατί είναι πιο προσβάσιμα, πιο κατανοητά, δεν απαιτούν κόπο ούτε να τα γράψεις ούτε να τα διαβάσεις. Φαίνεται ότι η γλωσσική μας φτώχεια οφείλεται στην οικονομία δυνάμεων που κάνουμε για να τα δώσουμε όλα στον τερματισμό! Να μην ξεχνάμε ότι η «ποιότητα στην επικοινωνία και η παραγωγή νοήματος» απαιτεί κόπο και εμβάθυνση. Από την άλλη, η φτώχεια βιάζεται…
Στο πολιτικό σύστημα: στην αρχαία Ελλάδα η πόλις-κράτος λογιζόταν ανώτερη από το άτομο. Σήμερα... Τότε, η χρηστή δημόσια παρουσία καταξίωνε την ανθρώπινη οντότητα, νοηματοδοτούσε τη ζωή, ενώ τώρα αποθεώνεται η ιδιωτικότητα!
Στα στρατιωτικά πράγματα: Οι Αρχαίοι αντιμετώπισαν τους Πέρσες στην ακμή τους και τους νίκησαν μόνοι τους, ενώ οι Τούρκοι τον 19ο αι. ήταν σε παρακμή και οι μεγάλες δυνάμεις μάς βοήθησαν κανονικά και με τον νόμο! Τότε οι αρχηγοί πολεμούσαν μαζί με τους οπλίτες. Ο ίδιος ο Σωκράτης δύο φορές πολέμησε σαν ήρωας. Σήμερα οι στρατηγοί εκ του μακρόθεν κάνουν πόλεμο. Μάλιστα μακροημερεύουν και μπαίνουν τιμητικά στα ψηφοδέλτια Επικρατείας για την προσφορά τους!
Στη Φιλοσοφία: Στην αρχαία Ελλάδα οι κυβερνήτες ήταν και φιλόσοφοι, αρκετοί τουλάχιστον. Σήμερα θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι αν το ισχυριστούμε.
Στην παιδεία και τις τέχνες: Στην αρχαιότητα οι γονείς φρόντιζαν ιδιωτικά για την εκπαίδευση των παιδιών τους -τόσο μέσα από τη δική τους καθοδήγηση όσο και μέσα από την πιο εξειδικευμένη των δασκάλων- επιδιώκοντας να τα οδηγήσουν στον δρόμο του ήθους και της αρετής. Σήμερα στέλνουμε τα παιδιά μας στα ιδιωτικά σχολεία, γιατί δεν έχουμε χρόνο να ασχοληθούμε με τη διαπαιδαγώγησή τους και γιατί νομίζουμε ότι θα αλλάξουμε κοινωνική τάξη αν πληρώσουμε. Κούνια που μας κούναγε! Για τα δημόσια σχολεία ούτε λόγος. Παλεύουν κάποιοι με φιλότιμο, γιατί λείπει γενικά ο επαγγελματισμός.
Πάντως υπάρχουν και κοινά στοιχεία με την αρχαιότητα, η διαφθορά και η αδικία προς τους ανίσχυρους! Ο Περικλής πήρε όλα τα λεφτά της «Συμμαχίας της Δήλου» και έφτιαξε την Ακρόπολη. Άδικη, φυσικά, ενέργεια για τις μικρές Πόλεις αλλά μεγαλείο για την ανθρωπότητα. Αν υπήρχε κυβέρνηση αριστεράς στην αρχαιότητα, ούτε με κιάλια δεν θα βλέπαμε Ακρόπολη! Θα έκαναν αύξηση στον μισθό των σκλάβων και θα έδιναν καλές συντάξεις μέχρι να τελειώσουν τα χρήματα! Ας μη μιλήσουμε για Όμηρο, τραγωδούς, ρήτορες … Θα μας έρθει «ταμπλάς» αν συγκριθούμε, ή κατά το ιατρικώς λεγόμενο, «εγκεφαλικό»!
Πού να αρχίσεις και πού να τελειώσεις με τις διαφορές αρχαίας και νεότερης Ελλάδας. Τουλάχιστον ας διαβάσουμε μόνοι μας τις εξαιρετικές μεταφράσεις τόσων πολλών και υπέροχων κειμένων από την αρχαία ελληνική σκέψη, χωρίς ειδικούς αναλυτές να μας εξηγούν τι εννοούσαν και τι δεν εννοούσαν. Μόνο έτσι θα πλησιάσουμε τους Αρχαίους Έλληνες, όταν τους κατανοήσουμε μόνοι μας, όταν απαλλαγούμε από τον δικό τους μύθο και δημιουργήσουμε την δική μας ταυτότητα. Η δημιουργία απαιτεί πράξη και όχι οικειοποίηση μιας κληρονομιάς που δεν μας ανήκει. Άλλωστε ο μεγάλος
Γκάτσος μάς θυμίζει «…τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα μας τα πες με το πρώτο σου το γάλα…». Όπως βλέπεται, από όλα έχει ο ελληνικός «μπαχτσές».
www.ak.gr
