Αν εξαιρέσει κανείς την περίοδο της κατοχής και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η λειτουργία του μουσικού αυτού ιδρύματος είναι συνεχής και αδιάλειπτος, η δράση του πολυσχιδής και η συμβολή του στη μουσική ιστορία της πόλης μας ανυπολόγιστη. Με την ευκαιρία αυτή θα περιγράψουμε στο σημερινό μας σημείωμα τις απαρχές του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας και τη σημαντική συμβολή της Ιουλίας Μιχ. Σάπκα στην ίδρυση και καταξίωσή του, βασιζόμενοι σε προσωπικές αναμνήσεις παλαιών Λαρισαίων, σε αναδιφήσεις του τοπικού Τύπου της εποχής και κυρίως στις ανέκδοτες "Αναμνήσεις" του συζύγου της Ιουλίας, δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ο οποίος θεωρείται απ΄ όλους τους ερευνητές της σύγχρονης ιστορίας της πόλης μας ως ο "αναμορφωτής της Λάρισας"[1] .
Το 1927, μια ομάδα φιλόμουσων κυριών της Λάρισας, με επικεφαλής την Ιουλία Σάπκα η οποία είχε κάνει μουσικές σπουδές στην Αθήνα, αποφάσισαν να συστήσουν μια επιτροπή, η οποία είχε σαν κύριο σκοπό να θέσει τις βάσεις για την ίδρυση μουσικού σχολείου, σε μια πόλη που μόλις είχε αρχίσει να συνέρχεται από τις ολέθριες συνέπειες του εθνικού διχασμού, της μικρασιατικής καταστροφής και του μεγάλου κύματος των προσφύγων. Η Ιουλία Σάπκα-Λογιωτάτου γεννήθηκε το 1883. Ήταν απόγονος παλιάς ιστορικής οικογένειας της Λάρισας. Πατέρας της ήταν ο ιατρός Αχιλλέας Λογιωτάτου (1847-1896), ο οποίος διετέλεσε για μικρά διαστήματα βουλευτής Λάρισας (1888-1890) και δήμαρχος (1895-1896) και ήταν εγγονός του λόγιου Ιωάννου Οικονόμου Λαρισαίου, του επονομαζόμενου και Λογιωτάτου[2]. Μητέρα της ήταν η Ελένη Διαμαντοπούλου από τη Λιβαδειά, απόγονος γνωστών αγωνιστών της Ρούμελης κατά την επανάσταση του 1821. Έξυπνη και ανήσυχη καθώς ήταν από μικρή η Ιουλία, έδειξε αμέσως την αγάπη και την έφεση που είχε προς τη μουσική. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών παίρνοντας μαθήματα πιάνου. Μάλιστα στη μικρή κοινωνία της Λάρισας του 1904 είχε κάνει αίσθηση η εμφάνισή της σε συναυλία που είχε πραγματοποιηθεί παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου σε αίθουσα του Γυμνασίου-Διδασκαλείου της Λάρισας, που την περίοδο εκείνη στεγαζόταν στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο. Το 1906 παντρεύτηκε το ιατρό Μιχαήλ Σάπκα και μαζί του απέκτησε δύο τέκνα, το 1907 την Αλκμήνη (Μήνα), η οποία συνέχισε με επιτυχία το έργο της στο Ωδείο και το 1908 τον Αλέκο, επιφανή χειρουργό. Για την ιστορία του ιδρύματος είναι δίκαιο να αναφέρουμε και τις άλλες γυναίκες της επιτροπής. Ήταν η Όλγα σύζυγος του μηχανικού Μιχαήλ Μπούρα, ο οποίος την περίοδο εκείνη ήταν πρόεδρος της Εταιρείας Ύδρευσης και Ηλεκτροφωτισμού, η Καλλιόπη σύζυγος του Ιωάννη Άρτη, δοξασμένου στρατηγού των Βαλκανικών πολέμων, η Ματθίλδη σύζυγος του Νικολάου Φίλιου, ιατρού, πολιτικού και τραπεζίτη και η Κατερίνα σύζυγος του γαιοκτήμονα Μιλτιάδη Ζαρίμπα[3].
Από της πρώτες ενέργειες της επιτροπής ήταν να προτείνει στην Ιουλία Σάπκα την προεδρία του συλλόγου, ο οποίος ονομάσθηκε «Σύλλογος Φιλομούσων Λαρίσης» και να της αναθέσει να έλθει σε επικοινωνία με το Εθνικό Ωδείο Αθηνών και τον διευθυντή της μουσουργό Μανώλη Καλομοίρη, με σκοπό την ίδρυση Ωδείου στη Λάρισα. Ο τελευταίος προσφέρθηκε να βοηθήσει με κάθε τρόπο. Αρχικά ο Σύλλογος ζήτησε το υπό ίδρυση μουσικό σχολείο στη Λάρισα να λειτουργήσει ως παράρτημα του Εθνικού Ωδείου. Η Αθήνα αποδέχθηκε το αίτημα αυτό με προθυμία και ανέθεσε στον Καλομοίρη να κάνει μια διερευνητική επίσκεψη στη Λάρισα. Φθάνοντας εδώ, συσκέφθηκε με την εκτελεστική επιτροπή του Συλλόγου και υποσχέθηκε την αποστολή σχετικού καταστατικού λειτουργίας και προγράμματος μαθημάτων, την προμήθεια μουσικών βιβλίων και την αγορά μουσικών οργάνων. Για τη στέγασή του επιλέχθηκε η κατοικία του φωτογράφου Γεράσιμου Δαφνόπουλου, στη γωνία των οδών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Πατρόκλου και Δευκαλίωνος, γιατί ήταν κεντρική και ευρύχωρη. Επιλέχθηκαν από τον Καλομοίρη οι καθηγητές, ανακοινώθηκε το πρόγραμμα διδασκαλίας των μαθημάτων και εγκρίθηκε ο κανονισμός του ιδρύματος. Την Κυριακή 10 Ιουλίου 1928 έγιναν πανηγυρικά τα εγκαίνια, με την παρουσία όλων των τοπικών αρχών. Προηγήθηκε αγιασμός από τον μητροπολίτη Αρσένιο και εν συνεχεία η Ιουλία Σάπκα, ως πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής, προσφώνησε τους προσκεκλημένους. Ο αντίκτυπος της ίδρυσης του μουσικού αυτού ιδρύματος στην πόλη υπήρξε τεράστιος. Από την αρχή φάνηκε ότι η λειτουργία του ήταν υποδειγματική, καθώς είχε εδραιωθεί σε στερεές βάσεις, η δε προσέλευση των μαθητών πολύ ικανοποιητική.
Αφού όμως πέρασαν οι πρώτοι μήνες του ενθουσιασμού, φάνηκε ότι για την αντιμετώπιση των δαπανών, δεν επαρκούσαν οι πόροι από τις συνδρομές των μελών και από τα δίδακτρα των μαθητών. Η Διοικούσα Επιτροπή δραστηριοποιήθηκε άμεσα και αποφάσισε να ζητήσει τη συνδρομή του Δήμου. Με εισήγηση του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ο οποίος είχε μία επιπλέον ευαισθησία στο θέμα αυτό εφ’ όσον η γυναίκα του ήταν ο άνθρωπος που εμπνεύσθηκε τη δημιουργία του Συλλόγου Φιλομούσων, εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο ετήσια επιχορήγηση για την αντιμετώπιση των οικονομικών αναγκών του Συλλόγου. Καθώς η πορεία του ήταν ανοδική και δημιουργική, γιατί οι μαθητές του κάποια στιγμή είχαν φθάσει αισίως τους 400, σε μια πόλη 30.000 περίπου κατοίκων, ο χώρος της οικίας του Δαφνόπουλου αποδείχθηκε μικρός. Υποχρεώθηκαν να μετακομίσουν σε έναν ευρύτερο χώρο και επέλεξαν το οίκημα που τους παραχώρησε ο Δήμος στο κήπο των Παλαιών Ανακτόρων, εκεί όπου σήμερα υπάρχει το κτιριακό συγκρότημα του Δημοτικού Ωδείου.
Επειδή όμως ο δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας διέβλεπε ότι ο ιδιωτικός χαρακτήρας του μουσικού αυτού ιδρύματος, έστω και επιχορηγούμενος, δεν θα είχε ευοίωνες προοπτικές και επειδή ούτως ή άλλως η οικονομική συντήρηση και η στέγασή του ήταν δημοτική, εισηγήθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο να χαρακτηρισθεί ο Σύλλογος Φιλομούσων ως Δημοτικό Ίδρυμα. Στη συνεδρίαση της 22ας Φεβρουαρίου 1930 εγκρίθηκε η πρότασή του από το Δημοτικό Συμβούλιο. Κατόπιν αυτού ο Σύλλογος μετονομάσθηκε σε "Δημοτικόν Ωδείον Λαρίσης" και μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, διοικούμενο από Επιτροπή, η οποία θα επιλεγόταν από το Δημοτικό Συμβούλιο κάθε τετραετία και της οποίας πρόεδρος θα ήταν ο εκάστοτε δήμαρχος. Στις 25 Νοεμβρίου 1930 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Προεδρικό Διάταγμα το οποίο επικύρωνε την πράξη αυτή του Δημοτικού Συμβουλίου. Τα άτομα τα οποία αποτέλεσαν το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Δημοτικού Ωδείου ήταν ο οφθαλμίατρος Ισμυρίδης Κωνσταντίνος, ο διευθυντής του υποκαταστήματος της Τράπεζας Αθηνών Ξυραδάκης Γεώργιος, ο δικηγόρος Παναγιούλας Χρήστος, ο διευθυντής της Τράπεζας Λαρίσης Οικονομίδης Κωνσταντίνος, ο έμπορος Αλεξάνδρου Ιωάννης και ο επιχειρηματίας Σηλυβρίδης Βασίλειος. Πρόεδρος φυσικά ήταν ο δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας. Στη σημείο αυτό θα πρέπει να σταθούμε σε μια λεπτομέρεια. Καμία από τις γυναίκες-ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου Φιλομούσων δεν διορίστηκε στο πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Ωδείου, ούτε καν η Ιουλία Σάπκα.
Μέσα σε λίγα χρόνια από την ίδρυση και την υπαγωγή του στον Δήμο, το μουσικό αυτό ίδρυμα της Λάρισας άρχισε να δρέπει τους καρπούς του. Ανέδειξε πολλούς νέους μουσικούς και αποτέλεσε για χρόνια τον πυρήνα και την εστία κάθε μουσικής εκδήλωσης στην πόλη.
Δυστυχώς όμως ο άνθρωπος που συνέλαβε πρώτος την ιδέα της ίδρυσης του Ωδείου και πρωτοστάτησε στην οργάνωση και λειτουργία του, η Ιουλία Σάπκα, δεν αξιώθηκε να απολαύσει της καρπούς των έργων της. Στης 18 Ιουνίου 1932 πέθανε σε ηλικία 49 ετών από γενικευμένη λοίμωξη, απότοκο μιας απλής φλεγμονής της στοματικής κοιλότητας. Ο αιφνίδιος θάνατός της άφησε ένα μεγάλο κενό στο Ωδείο. Ευτύχησε όμως τη σκυτάλη να αναλάβουν πολύ σύντομα, από τη θέση του Διοικητικού Διευθυντού του ιδρύματος, δύο εξέχοντα μέλη της λαρισαϊκής κοινότητας, ο φιλόμουσος φαρμακοποιός Βάσος Κυλικάς και η Αλκμήνη (Μήνα) Ρίζου, κόρη της Ιουλίας και του Μιχαήλ Σάπκα[4].
Η περαιτέρω πορεία και ανέλιξη του Δημοτικού μας Ωδείου είναι γνωστή και νομίζω ότι ξεφεύγει του σκοπού του σημερινού σημειώματος. Όμως εκφράζω μια προσωπική σκέψη. Δεν θα άξιζε έστω μιας προτομής η άξια αυτή γυναίκα;
--------------------------------------
[1]. Κατά τις δύο δημαρχιακές θητείες του Μιχαήλ Σάπκα (1925-1929 και 1929-1934), η Λάρισα αποτίναξε τον όρο "τουρκόπολη" και έθεσε τα θεμέλια της δημιουργίας μιας σύγχρονης πολιτείας.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Σάπκας, ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), έκδοση ΔΕΥΑΛ, Λάρισα (2013) σελ. 63-68.
[3]. Κώστας Περραιβός αναφέρει τις κυρίες Αλεξάνδρα Παπαγεωργίου, Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου, Μαρίκα Δημ. Χατζηγιάννη και Ματθίλδη Νικ. Φίλιου. εφημ. "Λάρισα", φύλλο της 6ης Μαρτίου 1978.
[4]. Το κείμενο αυτό δεν θα είχε πληρότητα αν δεν λαμβάνονταν υπόψη οι πληροφορίες που μου πρόσφερε η εγγονή και συνονόματη της Ιουλίας Σάπκα, Ιουλία (Λίλα) Ρίζου, η οποία μάλιστα διετέλεσε και καθηγήτρια μουσικής στο μουσικό σχολείο που ίδρυσε η γιαγιά της.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
