Τα Πασχαλινά έθιμα αρχίζουν από το Σάββατο του Λαζάρου και τελειώνουν την Κυριακή του Θωμά. Η Μεγάλη Εβδομάδα, είναι η πιο πονεμένη περίοδος για τους χριστιανούς, αφού διαδραματίστηκαν σημαντικά θλιβερά γεγονότα στο πρόσωπο του Χριστού, ώσπου να έρθει το χαρμόσυνο Αναστάσιμο μήνυμα. Κάνοντας ένα σύντομο Μονοπάτι της Μ. Εβδομάδας, αρχίζουμε από την Ανάσταση του Λαζάρου, που αντιπροσωπεύει το προμήνυμα της Ανάστασης του Κυρίου μας, αλλά και την παρέμβαση του σωτήρα για τη δική μας λύτρωση. Η Κυριακή των Βαϊων είναι η θριαμβευτική είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όπου ο λαός τον υποδέχτηκε με κλάδους βαϊων ή φοινίκων, ψάλλοντας το «Ωσαννά». Aλλά όμως, εδώ είναι το τραγικό της ηθικής κατάπτωσης του πλήθους, το οποίο σε λίγες ημέρες φώναζε: «άρον- άρον, σταύρωσον αυτόν». Τη Μ. Δευτέρα ο λαός μας την αποκαλεί «Μεγάλη Μέρα» και την θεωρεί την πρώτη μέρα της Μεγαλοβδόμαδας. «Τον νυμφώνα σου βλέπω Χριστέ, κεκοσμημένον… », μια φράση που ακούγεται στο Εξαποστειλάριο του Όρθρου των πρώτων ημερών της Μ.Ε., όπου αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο, η σχέση θεού και ανθρώπου, που ορίζεται με τη σχέση του γάμου, όπου ο Χριστός είναι ο νυμφίος της κάθε ψυχής, η οποία καίγεται να μπει στο νυμφώνα της εκκλησίας.
Ένα έθιμο που συνάντησα στη Θράκη τη Μ. Δευτέρα είναι τα «Βαγιοστέφανα», δηλαδή, στεφάνια που κάνουν με βάϊα οι νέοι και οι νέες, παρμένα την Κυριακή των Βαϊων από την Εκκλησία. Με τα στεφάνια αυτά γυρίζουν οι νέοι στα σπίτια, τραγουδώντας, ορισμένα τραγούδια προσαρμοσμένα στον χαρακτήρα και το νόημα της Μ. Εβδομάδας.
H Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη στην Παραβολή των Δέκα Παρθένων και ψάλλεται το γνωστό τροπάριο της Κασσιανής. Την ονομάζει ο λαός μας, Κριτοτρίτη, γιατί πιστεύει ότι την ημέρα αυτή ο Χριστός κρίθηκε, ενώ την Τετάρτη χάθηκε.
Η Μ. Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας, που μετανόησε, πίστεψε στον Χριστό και άλειψε τα πόδια του με μύρο. Το πρωϊ τελείται ο Εσπερινός της Μ. Τετάρτης και η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων. Το απόγευμα ακολουθεί το Ευχέλαιο και η τελετή του Ι Νιπτήρα, που είναι ο Όρθρος της Μ. Πέμπτης και αναφέρεται στα τέσσερα γεγονότα, ήτοι στον Ι Νιπτήρα, στο πλύσιμο των ποδιών των Αποστόλων από τον Χριστό, στο Μυστικό Δείπνο και στην Προδοσία του Ιούδα. Άλλωστε, στη Μονή της Πάτμου και στα Ιεροσόλυμα γίνεται η αναπαράσταση του Ι Νιπτήρα. Σε αρκετές περιοχές οι νοικοκυρές, τη Μ. Τετάρτη έπιαναν προζύμι και το κρατούσαν όλο τον χρόνο και με αυτό ζύμωναν τα σπιτικά καρβέλια.
Τη Μ. Πέμπτη και τη Μ. Παρασκευή, ο λαός μας τις θεωρεί τις πιο θλιμμένες μέρες της Μεγαλοβδόμαδας. Το πρωί της Μ. Πέμπτης τελείται ο Εσπερινός της Μ. Παρασκευής με τη Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου και ο ιερέας κατά την προετοιμασία της Θείας Κοινωνίας, βγάζει δύο άρτους και τον ένα τον διατηρεί στο Αρτοφόριο πάνω στην Αγία Τράπεζα, όλο τον χρόνο για την κοινωνία των πιστών και για έκτακτες περιπτώσεις. Ο Χριστός στο Μ. Δείπνο παρέδωσε στους μαθητές το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, λέγοντας: «Λάβετε φάγετε τούτο εστί το σώμα μου» και «Πίετε εξ΄αυτού πάντες τούτο γαρ εστί το αίμα μου της Καινής Διαθήκης, το περί πολλών εκχυόμενον εις άφεσιν αμαρτιών». Επίσης το βράδυ της Μ. Πέμπτης στην εκκλησία διαβάζονται τα 12 Ευαγγέλια, τα οποία περιγράφουν τα Άγια Πάθη του Χριστού. Από τη Μ. Πέμπτη αρχίζουν και τα περισσότερα Λαμπριάτικα έθιμα, που ταυτίζονται κυρίως με τα κόκκινα αβγά, τον τρόπο βαφής και τον συμβολικό τους χαρακτήρα. Το κόκκινο χρώμα των αυγών η παράδοση λέγει ότι συμβολίζει το αίμα που έχυσε ο Χριστός στο σταυρό του μαρτυρίου ή από κάποιο θαύμα, όπου τα άσπρα αυγά έγιναν κόκκινα για να πιστέψει ο αυτοκράτορας Αύγουστος για την Ανάσταση του Χριστού, όταν τον πληροφόρησε μια χριστιανή γυναίκα το γεγονός αυτό και η οποία κρατούσε στην ποδιά της αυγά ή κατά μια άλλη εκδοχή να πιστέψουν οι Απόστολοι. Ο τρόπος βαφής, αλλά και η χρήση μπογιάς, διαφέρει από τόπο σε τόπο. Οι νοικοκυρές, το υπόλοιπο της βαφής το ρίχνουν στους κήπους, στις γλάστρες και στους αγρούς. Το πρώτο αυγό ανήκει στην Παναγία και το φυλάγουν στο εικονοστάσι όλο τον χρόνο για αποτροπή της κακοδαιμονίας. Τη Μ. Πέμπτη κατασκευάζουν και το ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο τα παιδιά το γυρίζουν στα σπίτια και οι νοικοκυρές προσφέρουν ξερά σύκα, σύμβολο της ξηραμένης συκιάς, πάνω στην οποία κρεμάστηκε ο Ιούδας. Αλλού, οι γυναίκες κάνουν ένα Σταυρό και τον στολίζουν με λουλούδια, τα λεγόμενα Σταυρολούλουδα, που συμβολίζουν την Αναγέννηση και την Ανάσταση. Η Μ Παρασκευή είναι η πιο λυπηρή μέρα για τους χριστιανούς. Ο Χριστός στο καρφί και η θλίψη πολλή, λένε οι άνθρωποι.. Την ημέρα αυτή ο λαός μας ζει στιγμές βαθιάς μελαγχολίας, καθώς οι θρήνοι της Παναγίας προς τον Γλυκύτατο γιο της κορυφώνονται. Τη Μ. Εβδομάδα υπάρχει αυστηρή νηστεία και σύμφωνα με μοναστηριακά και εκκλησιαστικά έθιμα, τη Μ. Τετάρτη, Μ. Παρασκευή και Μ. Σάββατο, απαγορεύεται το λάδι, ενώ τη Μ. Πέμπτη, σύμφωνα με τον λαό μας, επιτρέπεται, γιατί έφαγε και ο Χριστός λάδι. Ιδιαίτερα τη Μ. Παρασκευή, στην Κρήτη τρώνε νερόβραστα φαγητά με ξίδι, αλλά και βολβούς που μοιάζουν με χολή. Σε ορισμένα ορεινά χωριά της Ελασσόνας οι μητέρες έδιναν στο χέρι μόνο ψωμί και δεν έστρωναν τραπέζι. Σύμφωνα με το εκκλησιαστικό τελετουργικό, το πρωί της Παρασκευής γίνεται η Αποκαθήλωση, ενώ οι καμπάνες ηχούν λυπητερά. Το απόγευμα γίνεται η περιφορά του Επιταφίου και ακούγονται στους ναούς τα πανέμορφα εγκώμια». Η Ζωή εν Τάφω κατατέθης Χριστέ και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο…». Τη Μ. Παρασκευή, πρωταγωνιστές του Θείου Δράματος είναι ο Άννας, Καϊάφας και Πιλάτος, αλλά, όμως, έναν ανθρώπινο και επαινετό ρόλο έπαιξε ο «Ευσχήμων Ιωσήφ…», ο οποίος τόλμησε και ζήτησε από τον Πιλάτο να πάρει το σώμα του Ιησού, για να το κηδεύσει.
Η περιφορά του Επιταφίου είναι μια από τις σημαντικότερες στιγμές αναπαράστασης του Θείου Δράματος και γίνεται με κάθε μεγαλοπρέπεια σε πόλεις, νησιά και χωριά. Στη Θράκη, η πομπή του Επιταφίου σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι και εκεί καίνε τον Ιούδα και μια χούφτα στάχτης του ομοιώματος τη ρίχνουν στα μνήματα. Στη Ναύπακτο, με τις αναμμένες δάδες του κάστρου, όπου σχηματίζουν σταυρό, περνά ο Επιτάφιος, παρουσιάζοντας μια φαντασμαγορική εικόνα. Στην Ελασσόνα, παλιότερα ο Επιτάφιος περνούσε μέσα από το νεκροταφείο της πόλης. Στην Μακεδονία οι νοικοκυρές, όταν χτυπούν πένθιμα οι καμπάνες, ρίχνουν μπροστά στο σπίτι τους τρία μάτσα κληματόβεργες και όταν περάσει ο Επιτάφιος τις καίνε μαζί με μοσχολίβανο. Επίσης, κατά την περιφορά του Επιταφίου, ανοίγουν τις εξώπορτες και πάνω σε ένα τραπεζάκι βάζουν την εικόνα του Εσταυρωμένου, με λουλούδια.
Για το Μεγάλο Σάββατο, λέγει ο λαός μας «Ο Χριστός στον τάφο, την Κυριακή δοξάτο» «Τούτο γαρ εστί το ευλογημένον Σάββατον». Είναι το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή, που έφερε η ένδοξη Ανάσταση του Χριστού μας.
Του Απόστολου Ποντίκα
* Ο Απόστολος Ποντίκας, είναι δάσκαλος, θεολόγος, φιλόλογος, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικός σύμβουλος
