Ο παραδοσιακός πολιτισμός, η ζώσα κληρονομιά, ως μοχλός ανάπτυξης

Της Φανής Καλοκαιρινού,

αρχαιολόγου, λαογράφου, Πολιτιστικής Διαχειρίστριας MSc, επιστ. υπεύθυνης Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας

Η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου αποτελείται από τα απτά πολιτιστικά αγαθά, κινητά και ακίνητα, και από τα άυλα, καθώς και αυτά αποτελούν στοιχεία που επιβίωσαν από γενιά σε γενιά και συνθέτουν τη σκέψη, τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητα ενός λαού διαχρονικά. Συνδέουν τις γενιές μεταξύ τους και βοηθούν στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης και ταυτότητας. Σήμερα η πολιτιστική κληρονομιά διεθνώς αναφέρεται και σε ζωντανές εκφράσεις της ιστορικής πορείας ενός λαού, με συνέχεια στο παρόν και στο μέλλον. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Unesco για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2003), η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει «πρακτικές, αναπαραστάσεις, προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές, αλλά και εργαλεία, αντικείμενα, χειροτεχνήματα και πολιτιστικούς χώρους, σε αναφορά με τα παραπάνω και τα οποία οι κοινότητες, οι ομάδες και τα άτομα αναγνωρίζουν ότι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους». Μεταβιβάζεται δε, από γενιά σε γενιά, αναδημιουργείται συνεχώς από τις κοινότητες και τις ομάδες σε συνάρτηση με το περιβάλλον, την αλληλεπίδρασή τους με τη φύση και την ιστορία τους, ενώ παρέχει την αίσθηση ταυτότητας και συνέχειας.

Ο πολιτισμός, λοιπόν, αποτελεί μέσο για την ανάπτυξη δικτύων επικοινωνίας, που συνδέονται άμεσα με την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων, που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες αλλά και τη σύνδεσή τους με τους τομείς της δια βίου μάθησης και της πολιτιστικής διαχείρισης. Κατά συνέπεια, συνδέεται άμεσα, σύμφωνα και με τη σύγχρονη θεώρηση, με τις εθνικές πολιτικές στρατηγικές για την ισορροπημένη ανάπτυξη. Για τον λόγο αυτό οι τοπικές κοινωνίες, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Πολιτεία με κατάλληλες πολιτικές στήριξης και ανάπτυξης, οφείλουν να φροντίσουν για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του παραδοσιακού πολιτι- σμικού αποθέματος. Η Λάρισα το κέντρο της Θεσσαλίας κατέχει ένα μακραίωνο ιστορικό υπόβαθρο και ένα πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα με σημαντικά στοιχεία άυλης-ζώσας, κληρονομιάς. Ο παραδοσιακός πολιτισμός που αναπτύχθηκε στη Λάρισα και στην ευρύτερη περιοχή Θεσσαλίας είναι κυρίως αγροτοποιμενικός σε αναφορά πάντα με το φυσικό περιβάλλον, τον κάμπο της και τον Πηνειό. Τα τελευταία δύσκολα χρόνια έπειτα από την οικονομική και υγειονομική κρίση και τις πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες, οποιαδήποτε προσπάθεια δημιουργικής αξιοποίησης της ζώσας κληρονομιάς της μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Η χειροτεχνία σε ποικίλες μορφές, η τοπική γαστρονομία, οι αγροδιατροφικές παραδόσεις, τα τοπικά πανηγύρια, οι συλλογικές δραστηριότητες, τα ήθη και τα έθιμα αποτελούν μέρος του τοπικού πολιτιστικού αποθέματος που μπορεί να αξιοποιηθεί για την αύξηση των επισκεπτών, καθώς αποτελούν ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την κουλτούρα και τον πολιτισμό της περιοχής και να βιώσουν μια ξεχωριστή πολιτισμική εμπειρία. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί σημαντική πηγή ανάπτυξης για τις τοπικές κοινωνίες καθώς συμβάλλει καταλυτικά στην στήριξη και στην ανάπτυξη και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων. Η προσέλκυση επισκεπτών συνεπάγεται την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και την αύξηση των εσόδων των υπολοίπων κλάδων που συνδέονται με τον τουρισμό (καταλύματα, εστίαση, τοπική αγορά). Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να σχεδιάζονται ειδικά χρηματοδοτούμενα προγράμματα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων, με αποτέλεσμα καλύτερες υποδομές και περισσότερες θέσεις εργασίας στην περιοχή. Ειδικό κεφάλαιο αποτελεί η χειροτεχνία, καθώς η Λάρισα και η Θεσσαλία έχουν μια μακραίωνη παράδοση στην υφαντουργία, την εριουργία, την τυποβαφική, την κεραμική και όχι μόνο.  Η χειροτεχνία μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας κυρίως μέσα από τη σύνδεσή της με προγράμματα μαθητείας και κατάρτισης, πιστοποίηση, οικονομικά κίνητρα, ενίσχυση των χειροτεχνικών μονάδων, διασύνδεση της παράδοσης με το σήμερα. Η παραδοσιακή χειροτεχνία σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, με πάντρεμα της τεχνολογίας και των παραδοσιακών εργαλείων, των παραδοσιακών μοτίβων και του σύγχρονου design . Κι αυτό φυσικά να φέρει ένα οικονομικό αποτύπωμα. Επίσης μπορεί να υπάρξει σύνδεση παραδοσιακών τεχνικών και τεχνογνωσιών με τη μόδα και χρήση υλικών με οικολογικό πρόσημο (βιώσιμη μόδα), στον αντίποδα της μόλυνσης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής. Αναβίωση τεχνικών αρχικά σε επίπεδο οικοτεχνίας κι έπειτα εξέλιξη σε συνεταιρισμούς, επιχειρήσεις σε διάφορες μορφές ώστε να προκύπτουν ολοένα και πιο καλά αποτελέσματα ποιοτικά αλλά και ποσοτικά. Με σωστή οργάνωση, θα προκύψουν νέες θέσεις εργασίας μέσω της ανάπτυξης ολοκληρωμένων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, από τη βιώσιμη αξιοποίηση και επεξεργασία φυσικών πρώτων υλών έως τις εξαγωγές, οδηγώντας σε ουσιαστική, πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική αναζωογόνηση της τοπικής κοινωνίας . Σε δήλωσή της η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη τόνισε σχετικά: «Τα τελευταία χρόνια, η ελληνική χειροτεχνία είχε απαξιωθεί και οι Έλληνες χειροτέχνες αδυνατούσαν να διατηρήσουν βιώσιμες επιχειρήσεις χωρίς τα απαραίτητα εργαλεία. Με ολοκληρωμένο προγραμματισμό και ορθή στρατηγική, η ελληνική χειροτεχνία διαθέτει όλες τις προοπτικές να εξελιχθεί και να αποκτήσει σημαντική αναπτυξιακή δυναμική». Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας Γιώργος και Λένα Γουργιώτη τα τελευταία χρόνια με την υλική και ηθική υποστήριξη του ΥΠΠΟΑ και με την καθοδήγηση της Διεύθυνσης Πολιτιστικής Κληρονομιάς υλοποιεί σε συστηματική βάση κύκλους επιμορφωτικών σεμιναρίων και βιωματικών εργαστηρίων για ενήλικες πάνω στην παραδοσιακή τεχνική της τυποβαφικής με ξυλότυπους ψηφιακά αντίγραφα των μουσειακών και με στόχο την ανάδειξη και δημιουργική αξιοποίηση της τέχνης του χειροποίητου σταμπωτού σήμερα. Παράλληλα ξεκίνησε και την υλοποίηση εργαστηρίων υφαντικής σε αργαλειούς σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Λάρισας. Η Λάρισα, μια πόλη σύγχρονη με ένα πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο δύναται πράγματι να οδηγηθεί σε περαιτέρω ανάπτυξη με όχημα την παράδοση και τη ζώσα κληρονομιά της. Μέσα από την εξωστρέφεια και καινοτόμες δράσεις αξιοποίησης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης ψηφιοεπικοινωνιακής εποχής, μπορεί να αναδείξει την τοπική της ταυτότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της για την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών με γνώμονα πάντα τη βιώσιμη ανάπτυξη, την προώθηση της απασχόλησης, τον πολιτιστικό τουρισμό, τη συμπερίληψη και την προστασία του περιβάλλοντος.