Ο πολιτισμός είναι η ανάπτυξη

Του Πάνου Σάπκα,

πρ. αντιδημάρχου Πολιτισμού

Πώς να ορίσει κανείς τον πολιτισμό; Πολιτισμός είναι τα πάντα. Το σύνολο των επιτευγμάτων, των δραστηριοτήτων, των αξιών, των ιδεών και των παραδόσεων μιας κοινωνίας. Αναφέρεται στα υλικά αγαθά και στα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως κτίρια, εργαλεία, ενδυμασίες, διατροφή.  Αφορά τις κοινωνικές δομές και θεσμούς, όπως η οικογένεια, η εκπαίδευση, η πολιτική οργάνωση και οι κοινωνικές σχέσεις. Περιλαμβάνει τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τις γνώσεις και τις ιδέες, καθώς και τις εκφράσεις τους, όπως η φιλοσοφία, η επιστήμη, οι τέχνες και η θρησκεία.

Συνήθως όμως, όταν μιλάμε για πολιτισμό μιλάμε για την τέχνη (τέχνες - καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία), επειδή αυτή είναι που κάνει τη διαφορά, που μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, που αφορά όχι στις βασικές, αλλά τις άλλες ανάγκες, που κανένα άλλο πλάσμα σε αυτό τον πλανήτη δεν έχει. Που στοχεύει στην ψυχή και το πνεύμα και δεν είναι αριθμήσιμη. Που προϋποθέτει έμπνευση, διόραση, παρατηρητικότητα, ευαισθησία, χάρισμα και άλλες άυλες έννοιες. Και που δεν μπορεί καμιά τεχνητή νοημοσύνη να παράξει. Να παράξει τον λυγμό του Μητροπάνου, τη μαγεία της Κάλλας, τον χρωστήρα του Γκογκέν, την τρέλα του Νταλί, την πολύπλοκη απλότητα του Μότσαρτ και του Μπετόβεν, τη δεξιοτεχνία του Παγκανίνι, τη γενναιότητα του Θεοδωράκη, την πρωτοπορία του Χατζιδάκι, τον λυρισμό του Νερούδα κ.ο.κ. Τίποτε δεν μπορεί να επιτύχει μεγαλύτερη επίδραση από ένα έργο τέχνης σε κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως προέλευσης, ηλικίας, φυλής, αντίληψης, χρώματος, θρησκείας, μόρφωσης κλπ και μάλιστα χωρίς να μπορείς να εξηγήσεις το πώς και το γιατί. Τίποτα δεν μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη συγκίνηση, παρηγοριά, ονειροπόληση, ευεξία, κατανόηση του εαυτού και του άλλου, της ύπαρξης, του κόσμου. Γι' αυτό πιστεύω ακράδαντα πως αν έχει μιαν ελπίδα ο πλανήτης να σωθεί, αυτή βρίσκεται στην τέχνη. Κι αυτός είναι επαρκής λόγος ώστε ο πολιτισμός να είναι η πρώτη προτεραιότητα κάθε πολιτείας, κάθε δήμου, κάθε κοινότητας. Επιπλέον, είναι υποχρέωση της πολιτείας να βρει τρόπους ώστε οι τέχνες να διαχέονται σε όλη την επικράτεια χωρίς εμπόδια, κι ένας τρόπος είναι η δικτύωση και η συνεργασία ανάμεσα σε πολιτιστικούς φορείς και οργανισμούς, μικρότερους και μεγαλύτερους, δημόσιους και ιδιωτικούς. Ασχολήθηκα με την πολιτική, μόνο για να προωθήσω όσο ήταν δυνατό αυτή την υπόθεση. Μια υπόθεση με πολλές συνιστώσες. Η μία, είναι πώς θα φέρεις σε επαφή τους πολίτες με την τέχνη, την υψηλή τέχνη, εκείνη που έχει νόημα, ουσία, φαντασία, που είναι αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης και ασύλληπτου κόπου, συνεχούς εξερεύνησης, αναρώτησης, που καινοτομεί, πρωτοπορεί, προφητεύει. Να μην περιμένεις να τη βρουν, να τους βρει αυτή. Να τους εμπλέξεις, να τους κάνεις συμμέτοχους, συνεργάτες. Ήταν μαγικό να βλέπω εκατοντάδες ανθρώπους που δεν είχαν πατήσει το πόδι τους σε όπερα, να παρακολουθούν τους Γάμους του Φίγκαρο από γιγαντοοθόνη στην Κεντρική πλατεία ή τη συναυλία της Μυρτώς Παπαθανασίου στην πλατεία Λαού. Να κατακλύζουν την κοίτη του Πηνειού για να φτιάξουν τα δικά τους κεραμικά, να παίξουν κουκλοθέατρο, να εκφράζονται δημιουργικά με μοντελισμό, ζωγραφική, να ενθουσιάζονται με τον παράδοξο ήχο των Villagers of Ioannina, τους πειραματισμούς της Ματούλας Ζαμάνη, τον κοινωνικό προβληματισμό του Fantastic Negrito. Να γεμίζουν τις βιβλιοθήκες, τις λέσχες πολιτισμού, τους κινηματογράφους, τα μουσεία, συμμετέχοντας σε δράσεις διαδραστικές όπου έπρεπε να σκεφτούν, να εκτεθούν, να συνεργαστούν, να ανακαλύψουν κάτι καινούριο για τον εαυτό τους και τον κόσμο. Η άλλη συνιστώσα είναι η παραγωγή τέχνης. Με θεμέλιο την τέχνη του χθες, αναλαμβάνοντας το ύψιστο καθήκον της διάχυσής της και την προστασία της, να συνδράμεις στην παραγωγή της σύγχρονης τέχνης. Για να συμβεί αυτό πρέπει να στηρίξεις τους καλλιτέχνες, με υποδομές, προγράμματα, παραγγελίες έργων, δημιουργία θέσεων εργασίας, να τους παρέχεις εκπαίδευση, ευκαιρίες για εξέλιξη και δημιουργία. Γι' αυτό υπάρχει το ΔΩΛ, η Συμφωνική Ορχήστρα, οι άλλες ορχήστρες και χορωδίες, το θεσσαλικό θέατρο, το θεσσαλικό μπαλέτο, γι' αυτό γίνονται τα φεστιβάλ (Πηνειού, Μουσικότροπο, Open Nights, Ποίησης, Κουκλοθέατρου κ.ο.κ.). Κι επιπλέον, υπάρχουν για να μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει κι αλλού με τις μετακλήσεις, πάντα υψηλής ποιότητας, όχι εμπορικές. Αυτές μπορεί να τις βρει ο καθένας όποτε θέλει. Υπάρχει πλεόνασμα από «φαστ φουντ». Υπάρχουν και πολλές υποσυνιστώσες: το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, οι σχέσεις και οι συνεργασίες που προκύπτουν, οι προοπτικές. Ο πολιτισμός θα μπορούσε να είναι ο βασικός μοχλός ανάπτυξης πνευματικής, κοινωνικής, οικονομικής. Το θέμα είναι τι ανάπτυξη θέλουμε. Θέλουμε να είμαστε αγρότες που προωθούμε τη βιολογική καλλιέργεια και την αειφορία κι ας χρειάζεται περισσότερο χρόνο και κόπο ή να γεμίσουμε το χωράφι φωτοβολταϊκά για να καθόμαστε και να πληρωνόμαστε; Θέλουμε να κάνουμε έργα εντύπωσης ή ουσίας. Στόχος να είναι το κέρδος απ' όπου κι αν προέρχεται; Το Μάαστριχτ είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο για δύο λόγους: από την ομώνυμη Συνθήκη και από τον διευθυντή ορχήστρας Αντρέ Ριέ, ιδρυτή της μεγάλης ορχήστρας «Γιόχαν Στράους» για την οποία συρρέουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κάθε καλοκαίρι. Πόσο μεγαλύτερο κέρδος, πόση περισσότερη ανάπτυξη, τουρισμός, προορισμός. Φανταστείτε τι μπορεί να συμβεί με τη Λάρισα όταν δοθεί σε χρήση το Α΄ Αρχαίο Θέατρο και γίνει φεστιβάλ. Αυτός είναι ο ορισμός της πραγματικής εξωστρέφειας. Για να γίνουν όλα αυτά όμως, πρέπει η Πολιτεία να επενδύσει, να ρισκάρει, να κάνει υπομονή. Όλα είναι θέμα επιλογών. Το φαστ φουντ είναι εθιστικό, με φαστ φουντ έχουν τον πολίτη πιο εύκολα στο χέρι. Γιατί το φαστ φουντ δε διαμορφώνει, δε μεταμορφώνει, απλώς φέρνει φράγκα στα ταμεία γρήγορα και εύκολα. Αλλά δε μετριούνται όλα κυρίες και κύριοι. Υπάρχουν αξίες ανεκτίμητες. Οι τέχνες καλλιεργούν πολίτες με ενσυναίσθηση, ενισχύουν την κοινωνική συνοχή, προωθούν την ψυχική υγεία και ευεξία, αναπτύσσουν δεξιότητες. Γι’ αυτό δεν είναι προτεραιότητα για το σύστημα. Γι’ αυτό μας λένε ότι ο πολιτισμός είναι ακριβός και δεν είναι ανταποδοτικός. Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο ανταποδοτικός, είναι δοτικός. Μόνο δίνει. Δεν συνδέεται απλώς με την ανάπτυξη. Είναι η ανάπτυξη. Κι όσο νωρίτερα το καταλάβουμε, τόσο καλύτερα για όλους μας.