«Αισθάνομαι όμορφα ίσον μαθαίνω» είναι ένα από τα βασικά συμπεράσματα των νέων θεωριών για την εγκεφαλική διαδικασία δημιουργίας των νευρωνικών κυκλωμάτων που αναπτύσσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος –διαδικασία η οποία διαρκεί μόλις έξι, το πολύ δέκα, χρόνια από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Ουσιαστικά, όπως ανέφερε η καθηγήτρια Ψυχολογίας, Μαρία Ζαφρανά, από τη Λάρισα όπου και βρέθηκε χθες το πρωί, γεννιόμαστε «Αϊνστάιν», με όλες τις δυνατότητες, αλλά το πόσες από αυτές τις δυνατότητες θα μετατραπούν σε ικανότητες, εξαρτάται από τη χρονική στιγμή, την ποσότητα και την ποιότητα των ερεθισμάτων που δεχόμαστε.
Να σημειωθεί ότι η κ. Ζαφρανά είναι ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ και βρέθηκε στη Λάρισα στο πλαίσιο ενημερωτικής εκδήλωσης που διοργάνωσε ιδιωτικός παιδικός σταθμός της πόλης. Τα «παράθυρα ευκαιρίας» που έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος για να μάθει σχεδόν... τα πάντα, είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Σύμφωνα με την καθηγήτρια, μεταξύ άλλων, τα μαθηματικά και η λογική εγκαθιδρύονται από τα 1 ως και τα 4 έτη ηλικίας, η σύνταξη και γραμματική μέχρι τα έξι, ενώ το μεγαλύτερο, σε διάρκεια, «παράθυρο» αφορά στη μάθηση της μουσικής, που είναι από τριών έως και δέκα ετών. Κατά συνέπεια, εάν πραγματικά οι κοινωνίες θέλουν εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, θα πρέπει να αρχίσουν αντίστροφα, από την προσχολική ηλικία, τόνισε η καθηγήτρια.
ΝΕΥΡΩΝΕΣ
Η κ. Ζαφρανά ανέφερε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την ικανότητα μικρών παιδιών, κάτω των έξι ετών, να μαθαίνουν πολλές ξένες γλώσσες. «Εάν ένα μικρό παιδί, μέχρι τα έξι του, βρίσκεται σε ένα περιβάλλον όπου μιλιούνται επτά διαφορετικές γλώσσες σε καθημερινή βάση, τότε αυτό το παιδί θα μάθει άπταιστα τη γραμματική, σύνταξη και προφορά και των επτά γλωσσών. Από την ηλικία των έξι κι έπειτα, ο εγκέφαλος εξειδικεύεται στην εκμάθηση της μητρικής», είπε.
Στην πράξη, γεννιόμαστε με 100 δισ. νευρώνες –ούτε περισσότερους, ούτε λιγότερους- που έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τρισεκατομμύρια συνάψεις, δηλαδή να συνδεθούν μεταξύ τους τα εγκεφαλικά μας κύτταρα, δημιουργώντας άπειρες «εστίες» επεξεργασίας της όποιας πληροφορίας ή ερεθίσματος δεχόμαστε από το περιβάλλον μας. Εάν δεν υπάρξει το κατάλληλο ερέθισμα, την κατάλληλη χρονική στιγμή και στην κατάλληλη ποσότητα, τότε το «κύκλωμα» (νευρώνας-σύναψη) που δεν χρησιμοποιείται, καταστρέφεται. Μάλιστα, όπως ανέφερε η κ. Ζαφρανά, από την ηλικία των 20 ετών κι έπειτα, ο ίδιος ο εγκέφαλος καταστρέφει αλύπητα όσα «κυκλώματα» δεν χρησιμοποιούνται, καταστρέφοντας, κατά συνέπεια, και τις «εστίες» επεξεργασίας της πληροφορίας, άρα και μάθησης.
«Είμαι 76 ετών και εάν δεν χρησιμοποιούσα τον εγκέφαλό μου κάθε μέρα –και όχι μόνον για να κοιτάζω το ηλιοβασίλεμα- δεν θα μπορούσα να σας μιλήσω σήμερα (σ.σ. χθες) για όλα αυτά», είπε χαρακτηριστικά η ίδια.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που η ίδια εντοπίζει στη διαδικασία της μάθησης, σε σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα είναι η άγνοια της συναισθηματικής ισορροπίας που θα πρέπει να έχει ένα παιδί, ώστε να μαθαίνει –ισορροπία που έχει άμεση σχέση και με την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση που θα αποκτήσει το ίδιο από τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του. Κι αυτό γιατί πριν η πληροφορία φτάσει στο τμήμα του εγκεφάλου που έχει αναπτύξει αυτά τα νευρωνικά κυκλώματα, «στέκεται» στον μεσεγκέφαλο, όπου έχουν την έδρα τους τα συναισθήματα –εάν το συναίσθημα που προκαλεί η εμπειρία ή το ερέθισμα ή η πληροφορία είναι θετικό, τότε θα «περάσει» για «επεξεργασία» στο «λογικό» τμήμα του εγκεφάλου. Εάν όχι, πολύ απλά, η μάθηση «μπλοκάρεται». Κατά συνέπεια, είναι εξαιρετικά κρίσιμες οι συναισθηματικές εμπειρίες που έχουν τα παιδιά, πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής τους.
«Εάν έρθουμε αντιμέτωποι με μια τίγρη, αναλαμβάνει δράση το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τα συναισθήματα. Ο φόβος προκαλεί έκκριση αδρεναλίνης και κορτικοειδών, με αποτέλεσμα να είμαστε σε θέση να κάνουμε πράγματα –όπως, λ.χ. να κάνουμε άλμα δύο μέτρων για να αποφύγουμε την τίγρη, πολλά από τα οποία δεν είμαστε σε θέση, αργότερα, να εξηγήσουμε πώς τα καταφέραμε. Τι γίνεται όμως, εάν δεν είναι μια τίγρης, αλλά τα μαθηματικά ή ο καθηγητής που μας σηκώνει στον πίνακα που μας προκαλούν αυτόν τον φόβο;», ρωτά η κ. Ζαφρανά. Σύμφωνα με την ίδια, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: εάν ο μαθητής φοβάται ή είναι στρεσαρισμένος επειδή δεν ξέρει το μάθημα και ο καθηγητής ή ο δάσκαλος τον επιπλήξει γι’ αυτό, χτυπώντας την αυτοεκτίμησή του, τότε η πληροφορία –δηλαδή, η άσκηση και η λύση της- δεν θα φτάσουν ποτέ στον ανώτερο εγκέφαλο, καθώς θα «αποκλειστούν», ως αρνητική εμπειρία, και το παιδί δεν θα μάθει. Μάλιστα, πολλές μαθησιακές δυσκολίες έχουν τη ρίζα τους ακριβώς σε αυτή τη σχέση μάθησης-συναισθημάτων, ενώ σύμφωνα με την καθηγήτρια ψυχολογίας, όχι μόνον αγνοείται, από γονείς και εκπαιδευτικούς, αυτή η παράμετρος στη διαδικασία της μάθησης, αλλά πολλές φορές «κακοποιείται», με αποτέλεσμα την ολοένα και μεγαλύτερη «διαρροή» μαθητών, που εγκαταλείπουν το σχολείο, κυρίως στο λύκειο.
