θαμμένος δίπλα από το λιμάνι Αγιοκάμπου, του Δήμου Αγιάς, και αναδείχθηκε στις ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας.
Βγήκε από τα έγκατα της θέσης γνωστή ως «Σκιαθάς», της παραλιακής ζώνης του Αγιοκάμπου, στο χαμηλό ύψωμα «Κάστρο», του Κάτω Πολυδενδρίου Αγιάς -επί χρόνια χαρακτηρισμένη ως αρχαιολογικός χώρος-, και ξάφνιασε τόσο με τον πλούτο των ευρημάτων όσο και με τον πλούτο των αποδείξεων που ήρθαν στο φως για την ιστορία της αρχαίας Μελίβοιας, τη σημαντική στρατηγική της θέση, τη ζωή των κατοίκων της, τον πολιτισμό τους, τη θρησκεία τους…
Κεφαλές αγαλμάτων, χάλκινα νομίσματα, εκ ων οποίων κάποια του «Κοινού των Θεσσαλών» (196-146 π.Χ.), σκεύη για συμπόσια, ενσφράγιστη κεραμίδα λακωνικού τύπου με την επιγραφή «ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ» (από τη νύμφη του νερού, Μελίβοια, που πήρε και το όνομά του ο οικισμός) και πολλά άλλα, ξεδίπλωσαν τις άγνωστες πτυχές της ιστορίας της περιοχής και πρόσθεσαν νέα στοιχεία του παρελθόντος της.
Ο θησαυρός των κινητών ευρημάτων καταγράφηκε και φυλάσσεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, ενώ αποτελεί ίσως την αρχή ενός ακόμα μεγαλύτερου πλούτου, και ως εκ τούτου, κρίνεται απαραίτητο να συνεχιστούν οι έρευνες και να διατεθούν τα ανάλογα κονδύλια. Την επίβλεψη της αρχαιολογικής έρευνας έχει η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, στο Τμήμα Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων, κ. Νεκταρία Αχ. Αλεξίου, η οποία παρουσιάζει στην «ΕτΔ», τόσο τα νεότερα στοιχεία της ιστορίας της Μελιβοίας όσο και αναλυτικά τα κινητά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν.
Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ
Η κ. Αλεξίου δηλώνει στην «ΕτΔ» ότι: «Στη θέση «Σκιαθάς» εκτείνονται τα ερείπια αρχαίου οικισμού. Η θέση είναι στρατηγική πάνω σε αρχαία οδική αρτηρία. Πρόκειται για τειχισμένο οικισμό, έκτασης 55 στρεμμάτων, ο οποίος διέθετε και φυσική οχύρωση, βαθύ ρέμα στα βόρεια, δυτικά και νότια. Λόγω της κατωφερικής κλίσης του εδάφους, ήταν δομημένος πάνω σε κλιμακωτά άνδηρα και απλωνόταν ανατολικά προς τη θάλασσα φτάνοντας στους φυσικούς όρμους «Σκιαθάς» και «Κρυψιάνα».
Οι όρμοι αποτελούσαν απάνεμο σημείο που θα μπορούσε να φιλοξενήσει μικρές λιμενικές εγκαταστάσεις. Στον όρμο «Κρυψιάνα» διαπιστώθηκαν ίχνη λαξευτής κλίμακας και τόρμοι για την τοποθέτηση αναθηματικών στηλών, στοιχεία που υποδηλώνουν την ύπαρξη παράκτιου ιερού.
Τα νεκροταφεία της θέσης εντοπίστηκαν 500 μέτρα βόρεια αυτής, καθώς και στο πλάτωμα «Μνήματα». Κατά το παρελθόν στον οικισμό είχαν πραγματοποιηθεί έρευνες από τον Αθανάσιο Τζιαφάλια, που αφορούσαν κυρίως στην αποκάλυψη του τείχους της ακρόπολης. Νεότερες σαφείς ενδείξεις ύπαρξης αρχαίου μνημειακού κτιρίου στη δασωμένη και δύσβατη ακρόπολη, οδήγησαν σε βραχύχρονη ανασκαφική έρευνα από το προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας (θερμές ευχαριστίες στους Μαρία Δαφούλα, Νίκο Β. Λιντέρη, Νίκο Ν. Λιντέρη, Κώστα Δέλλα, Κώστα Αναγνωστούλη, Ντίνο Κομπογιάννη), η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη».
ΤΙ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΙΕΡΟ
«Μετά τις πρώτες εργασίες αφαίρεσης της πυκνής βλάστησης, άρχισε σταδιακά η αποκάλυψη των θεμελίων ενός ιερού που σώζεται στα νότια και νοτιοδυτικά, ενώ στα βορειοανατολικά και ανατολικά διαπιστώνονται κενά και ασυνέχειες» συνεχίζει η κ. Αλεξίου και σημειώνει αναλυτικότερα τα εξής: «Μέχρι στιγμής έχουν ερευνηθεί το εσωτερικό του ιερού και ο χώρος νότια αυτού, ο οποίος πιθανά συνεχίζεται στα δυτικά, κάτι που ελπίζουμε να επιβεβαιωθεί σε μελλοντική έρευνα. Το ιερό είναι κατασκευασμένο από ορθογώνιους μεγάλου μεγέθους ασβεστόλιθους και από ορθογώνιες πλάκες ντόπιου λίθου χωρίς συνδετικό κονίαμα. Οι εξωτερικές του διαστάσεις είναι 8,10 μ. σε άξονα (Α-Δ) Χ 6,40 μ. σε άξονα (Β-Ν). Διέθετε στενό πρόναο που σώζεται στα ΝΑ, στο εσωτερικό του οποίου εντοπίστηκε τμήμα του επιστυλίου από πωρόλιθο».
ΤΑ ΚΙΝΗΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Αναλυτικότερα, για τα κινητά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές, η κ. Νεκταρία Αλεξίου αναφέρει τα ακόλουθα: «Στα ανατολικά του ιερού βρέθηκε ακέραιο μαρμάρινο κατώφλι. Στο εσωτερικό του αποκαλύφτηκε τετράπλευρη επιφάνεια διαστάσεων 1,30 μ. (Β-Ν) Χ 1,10 μ. (Α-Δ), στρωμένη με τέσσερις μεγάλου μεγέθους σχιστόπλακες και νότια αυτής μία δεύτερη, μικρότερης έκτασης, αποτελούμενη από δύο ορθογώνιες μαρμάρινες πλάκες. Ακριβώς μπροστά από το δάπεδο με τις σχιστόπλακες ήταν τοποθετημένη ορθογώνια μαρμάρινη βάση αγάλματος με κοιλότητα για την πλίνθο. Μια μικρότερη τετράγωνη μαρμάρινη βάση κιονίσκου εντοπίστηκε στη ΒΔ γωνία του ιερού, ενώ στη ΝΔ γωνία βρέθηκε τμήμα μαρμάρινης στήλης με τη βάση της, χωρίς, όμως, να σώζεται κάποια επιγραφή. Στον κύριο χώρο του ιερού βρέθηκαν τρία δωρικά κιονόκρανα από πωρόλιθο, στα οποία διατηρείται ο τετράγωνος άβακας, ο εχίνος και η εγκοπή για τη σύνδεση με τον σπόνδυλο του κίονα, ενώ άλλα δύο διαβρωμένα τμήματα εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή.
Από τα πιο σημαντικά ευρήματα του εσωτερικού του ιερού είναι τα θραύσματα αγαλμάτων παιδιών, όπως κεφάλι αγοριού και κοριτσιού, πήχης χεριού, χέρι που κρατά αντικείμενο, κνήμη ποδιού, καθώς και πόδι μαρμάρινου τραπεζοφόρου. Επίσης, βρέθηκαν θραύσματα αμφορέων και ακέραιο λυχνάρι που χρονολογείται στα τέλη 3ου – αρχές 2ου αι. π.Χ. Επιπλέον, πέριξ του μεγάλου βάθρου, βρέθηκαν τρία χάλκινα νομίσματα, το ένα του Δημητρίου Β’ (239-229 π.Χ.) και άλλα δύο του Κοινού των Θεσσαλών (196-146 π.Χ.).
Από τη στέγη του ιερού διασώθηκαν σιδερένια και χάλκινα καρφιά των ξύλινων δοκαριών, καθώς και πολλά κεραμίδια λακωνικού τύπου. Πολύ σημαντικό εύρημα αποτελεί η ενσφράγιστη κεραμίδα λακωνικού τύπου με την επιγραφή ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ.
Η επιγραφή παραπέμπει στη σημαντική πόλη Μελίβοια της αρχαίας Μαγνησίας που πήρε το όνομά της από την ομώνυμη νύμφη. Χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ., λαμβάνοντας υπόψη τα γράμματα και την ομοιότητά τους με σφράγισμα σε λαβή αμφορέα με την επιγραφή ΜΕΛΙΒΟΙΕΩΝ που βρέθηκε στην Πέλλα.
Επίσης, πολύ σημαντικό εύρημα αποτελεί έτερο τμήμα κεραμίδας με ερυθρό επίχρισμα, πιθανά κλασικής εποχής, που σε δεύτερη χρήση φέρει επιγραφή σε τέσσερις στίχους πιθανά του 3ου αι. π.Χ.
Στα νότια του ιερού διαπιστώνεται η ύπαρξη ενός επιμήκη χώρου, εσωτερικών διαστάσεων 8 μ. σε άξονα (Α-Δ) Χ 1,5 μ. σε άξονα (B-N). Στο εσωτερικό του βρέθηκαν τμήματα αμφορέων και αγγείων καθημερινής χρήσης κυρίως λύχνοι, πινάκια, σκύφοι (ήταν είδος αρχαίου ελληνικού αγγείου, ένα είδος πλατιού («ευρύστομου») ποτηριού με δύο λαβές («δίωτον») και κάνθαροι (ποτήρια με δύο λαβές για συμπόσια) που χρονολογούνται στο τέλος 3ου – πρώτο μισό του 2ου π.Χ.
Επίσης, σημαντικός ήταν ο αριθμός των πήλινων αγνυθών (πέτρες, που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία υφαντική) που επιβεβαιώνει υφαντουργικές δραστηριότητες. Ανάμεσά τους διακρίνεται μία, με σφράγισμα από σφενδόνη δακτυλιδιού που εικονίζει γυναικεία μορφή.
Είναι πολύ πιθανό να είχε λατρευτική σημασία και να προορίζονταν ως ανάθημα στο ιερό, όπως έχει ήδη πιστοποιηθεί στο ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα.
Αρκετά ήταν και τα μεταλλικά αντικείμενα, όπως χάλκινα ελάσματα και δακτύλιοι, σιδερένια αιχμή βέλους, μολύβδινα αντικείμενα και σταθμία (μικρά βάρη για το ζύγισμα εμπορικών προϊόντων και νομισμάτων), που σχετίζονταν προφανώς με τον εμπορικό χαρακτήρα του ιερού, της πόλης και του λιμανιού της.
Επιπλέον, βρέθηκαν έξι χάλκινα νομίσματα του Κοινού των Θεσσαλών (196-146 π.Χ.) και ένα αργυρό με μακεδονική ασπίδα με στρόβιλο στο επίσημα και στον οπισθότυπο πλώρη και επιγραφή ΒΟΤΤΕΑΤΩΝ (187—168 π.Χ.).
Τα μέχρι στιγμής ευρήματα στην ακρόπολη του αρχαιολογικού χώρου είναι εντυπωσιακά. Έχει αποκαλυφθεί, όπως επιβεβαιώνεται από τα ευρήματα, μέρος ιερού των ελληνιστικών χρόνων. Δυστυχώς, δεν σώζονται επιγραφικές μαρτυρίες που να μας δείχνουν σε ποιον ή σε ποιους θεούς ήταν αφιερωμένο. Η ανάθεση, βέβαια, αγαλματίων παιδιών είναι διαδεδομένη σε Ασκληπιεία και σε ιερά θεραπευτών και κουροτρόφων θεών, όπως ιερά Απόλλωνα ή Αρτέμιδος. Ωστόσο, συχνά αγαλμάτια παιδιών αφιερώνονται και στον θεό Ποσειδώνα όπως αναφέρεται σε επιγραφή από τη Λάρισα του α’ μισό του 4ου αι. π.Χ.».
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΑΝ ΤΟ 1930
Σύμφωνα με την κ. Αλεξίου: «Για την κατάληξη σε ασφαλή συμπεράσματα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη εκτός από τα μέχρι τώρα ευρήματα και όλα τα αντικείμενα που έχουν εντοπιστεί από επιφανειακές έρευνες ή παραδοθεί από την εν λόγω θέση ήδη από το 1930.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι κατά καιρούς είχαν αποκαλυφθεί ευρήματα που παραδόθηκαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και όπως υποστηρίζει: «Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος αναφέρει κεφάλι και κορμούς αγαλμάτων του Ερμή, της Αρτέμιδος, γυμνού νεαρού άνδρα, βάση αγάλματος με την επιγραφή ΜΟΝΙΜΟΣ ΕΡΜΗΙ.
Ο Χαράλαμπος Ιντζεσίλογλου, εκτός των άλλων ευρημάτων, αναφέρει κορμό γυμνού νεαρού άνδρα, που ίσως παρίστανε τον θεό Διόνυσο και αποτελούσε μέρος της γλυπτικής διακόσμησης του αετώματος ναού. Εξάλλου, ο δημόσιος χαρακτήρας της λατρείας του Διονύσου επιβεβαιώνεται και από τις απεικονίσεις του στα χάλκινα νομίσματα της αρχαίας Μελίβοιας του 4ου αι. π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί ότι προσφάτως με αφορμή την ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιείται, παραδόθηκαν στην Υπηρεσία μας και άλλα θραύσματα αγαλμάτων από την εν λόγω θέση, όπως κεφάλι και κορμός παιδιού, θραύσμα ποδιού με σανδάλι και τμήμα κορμού ανδρός».
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ «ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ»
Ιδιαίτερης σημασίας η κ. Αλεξίου θεωρεί την εύρεση του ενσφράγιστου κεράμου με την επιγραφή «ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ», τονίζοντας ότι «αποτελεί τεκμήριο που βοηθάει στην ταύτιση του οικισμού στη θέση «Σκιαθάς» με τη σημαντική αυτήν πόλη της αρχαίας Μαγνησίας. Από την ίδια θέση, εξάλλου, μαρτυρείται η ύπαρξη έτερου σφραγίσματος με επιγραφή που αναφερόταν στον Δήμο της Μελίβοιας, αλλά δυστυχώς δεν σώζεται.
Ομοίως, επιφανειακά ευρήματα από την εν λόγω θέση που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου εκτείνονται χρονικά μέχρι τα μυκηναϊκά χρόνια ενισχύοντας την άποψη για την ταύτισή της με την αρχαία Μελίβοια, τη Μελίβοια του Ομήρου, την πατρίδα του τοπικού ήρωα Φιλοκτήτη. Όλα τα ευρήματα που ήρθαν στο φως από τη μέχρι τώρα έρευνα στη θέση «Σκιαθάς» της παραλιακής ζώνης του Αγιοκάμπου είναι πολύ σημαντικά και για τον λόγο αυτόν κρίνεται απαραίτητη η συνέχισή της για να μπορέσουμε με αποδείξεις να δώσουμε τεκμηριωμένες απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που έχουν τεθεί για την εν λόγω θέση και απασχολούν την επιστημονική κοινότητα».
