ΕΝΙΠΕΑΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
Ο Ενιπέας ποταμός είναι γνωστός και ως Τσαναρλής (στα τουρκικά, Πλατανόφυτος) ή Χιλιαδιώτικος. Είναι ο δέκατος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας με οφιοειδές σχήμα και συνολικό μήκος 84 χλμ. Πηγάζει από τις βόρειες πλαγιές του όρους Οθρυς και αφού διασχίσει την πεδιάδα των Φαρσάλων, καταλήγει στον Πηνειό ποταμό, ανάμεσα στα μικρά υψώματα Τίτανος και Ζάρκος.
Γεφυρώνεται από πολλά γεφύρια, με πιο σημαντική και αξιόλογη αρχιτεκτονικά και αισθητικά την πολύτοξη γέφυρα στον δρόμο Φαρσάλων - Λάρισας (στη θέση Δενδράκια). Χτίστηκε το 1752 από τον τότε Οθωμανό διοικητή της Θεσσαλίας Αχμέτ Ραμίτ Πασά.
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ενιπέας ήταν ο ωραιότερος από τους ποτάμιους θεούς, ενώ ιστορικά το όνομά του είναι συνδεδεμένο με δύο μεγάλης σημασίας μάχες, η μία της αρχαιότητας και η άλλη της νεότερης περιόδου.
Το 48 π.Χ. παρά τον Ενιπέα έγινε η μάχη Πομπηίου και Ιουλίου Καίσαρα, ενώ κατά τους νεότερους χρόνους στις 23 Απριλίου 1897 έγινε η μάχη μεταξύ ελληνικού και τουρκικού στρατού (η γνωστή «Μάχη των Φαρσάλων»), ετυμολογικά το όνομα του ποταμού προέρχεται από το αρχαίο ρήμα ενιπάω-ώ, που σημαίνει βοερός, θορυβώδης.
ΑΠΙΔΑΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
Ο Απιδανός ποταμός πήγαζε στα βορειοδυτικά της πόλης των Φαρσάλων από τις υπώρειες του λόφου της Αγίας Παρασκευής. Η ροή του είχε κατεύθυνση Β-Ν και αφού στρεφόταν δυτικά, στη συνέχεια ενώνονταν με τον Ενιπέα. Σταμάτησε να ρέει στο τέλος της δεκαετίας του 1970. Αποτελούσε τόπο αναψυχής για ντόπιους και ξένους. Ονομαζόταν και «Ταμπάκος», λόγω του «Ταμπάκ-Χανέ» (Βυρσοδεψείο) που υπήρχε εκεί την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στα νερά του ξεδίψασε ο στρατός του Ξέρξη, σημείο αναφοράς της πόλης των Φαρσάλων. Εκεί σύμφωνα με τους Φαρσαλινούς, η Θέτιδα βάπτισε τον Αχιλλέα και γι’ αυτό έχει στηθεί και άγαλμα στις πηγές του Απιδανού.
ΧΑΪΔΑΡΙΑ
Η περιοχή Χαϊδάρια βρίσκεται νότια της Ακρόπολης των Φαρσάλων. Σκιάζεται από πυκνά πλατάνια, ενώ διαρρέεται από μικρό ρέμα, γνωστό ως «Χαϊδαρόρεμα». Πρόκειται για περιοχή ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, τόπος αναψυχής των Φαρσαλινών στο παρελθόν. Ο Δήμος Φαρσάλων στον παρόχθιο άξονά της διαμορφώνει ένα περιπατητικό μονοπάτι και κάθε χρόνο την Πρωτομαγιά διοργανώνει εκεί διάφορες εκδηλώσεις.
ΣΠΗΛΑΙΟ ΚΑΡΑΠΛΑ
Το σπήλαιο Καράπλα βρίσκεται στη θέση Αλογοπάτι του βουνού Καράπλα, 1 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης των Φαρσάλων. Πρόκειται για σπήλαιο που βρισκόταν επάνω στον αρχαίο δρόμο που συνέδεε τη Θεσσαλία με τη Φθιώτιδα και το οποίο διαμορφώθηκε στην αρχαιότητα ως Ιερό των Νυμφών και του Πάνα. Εντός του σπηλαίου και στο τοίχωμα ενός βράχου υπάρχουν σκαλισμένες δύο επιγραφές. Το σπήλαιο αυτό αποτελεί ξεχωριστό πόρο φυσικής, ιστορικής και αρχαιολογικής κληρονομιάς, προσφέροντας ενδιαφέροντα στοιχεία για τις λατρευτικές παραδόσεις και πρακτικές όχι μόνο στην αρχαία Θεσσαλία, αλλά και στην αρχαία Ελλάδα της κλασικής εποχής.
ΣΠΗΛΑΙΟ ΒΑΣΙΛΟΤΡΥΠΑ ΣΤΑ ΒΡΥΣΙΑ
Βρίσκεται στα νότια του χωριού Βρυσιά Φαρσάλων. Η είσοδός του βρίσκεται σε υψόμετρο 355 μέτρων και είναι διαστάσεων 5 μ. μήκος και 2 μ. ύψος.
Αποτελείται από σειρά μεγάλων αιθουσών, με συνολικό μήκος περίπου 200 μ. Το ύψος της κορυφής σε ορισμένα σημεία φτάνει τα 8 μ. Σε αρκετά σημεία υπάρχουν σταλακτικές κολόνες, που καλύπτουν τα τοιχώματα του σπηλαίου. Στο σπήλαιο ζουν χιλιάδες νυχτερίδες. Επίσης, αναφέρεται η ύπαρξη βραχογραφιών στα τοιχώματά του, γεγονός που φανερώνει ότι κάποτε κατοικήθηκε.
ΤΕΚΕΣ ΝΤΟΥΡΜΠΑΛΗ ΣΟΥΛΤΑΝ (ΑΣΠΡΟΓΕΙΑ)
Στον οικισμό Ασπρόγειας της Τ.Κ. Ερέτριας Φαρσάλων, μέσα σ’ ένα ειδυλλιακό τοπίο υψώνεται ένα μοναστηριακό συγκρότημα της οθωμανικής περιόδου, που ανήκε στο τάγμα των Μπεκτασίδων. Σήμερα είναι κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο. Η θέση στην οποία είναι κτισμένος ο Τεκές θεωρείται η πιο ωραία της περιοχής, πάνω σ’ έναν λόφο με πλατάνια, κυπαρίσσια και βελανιδιές, ανάμεσα στα σταροχώραφα του κάμπου και τους παρακείμενους πετρώδεις λόφους.
ΔΑΣΟΣ ΧΑΛΚΙΑΔΩΝ
Στους Άνω Χαλκιάδες σώζεται το τελευταίο τμήμα του μεγάλου αρχαίου δάσους με βελανιδιές και καταπληκτική χλωρίδα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να χαλαρώσει και να απολαύσει την ωραιότερη θέα του κάμπου, των γύρω λόφων, των βουνών και των χωριών. Στην περιοχή λειτουργεί αναψυκτήριο.
ΔΑΣΟΣ ΑΜΠΕΛΙΑΣ
Στα νοτιοδυτικά της Τ.Κ. Αμπελιάς βρίσκεται δάσος αποτελούμενο από πυκνές βελανιδιές.
ΔΑΣΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ
Στα δυτικά και ανατολικά της Τ.Κ. Βασιλικών υπάρχουν δύο μικρά δασάκια από πεύκα, κυπαρίσσια, βελανιδιές και πουρνάρια.
ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ (ΘΕΣΗ ΚΑΡΑΓΚΙΟΥΛΙ)
Η θέση «Καραγκιούλι» είναι μια ειδυλλιακή τοποθεσία που διαρρέεται από τα νερά ενός ρέματος, που κατεβαίνει από το βουνό, σκιάζεται από ψηλά πλατάνια και κοσμείται με μια γραφική, λιθόκτιστη, παραδοσιακή κρήνη. Στην κορυφή του βουνού σε ύψος 618 μ. ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη Πεύμα. Ο Ενιπέας ποταμός περιρρέει τη βάση του λόφου σε τρεις πλευρές, προσδίδοντας στο τοπίο μια σπάνια και μοναδική ομορφιά, ενώ στην αρχή ενός αρχαιολογικού μονοπατιού, έχει διαμορφωθεί ένας φιλόξενος χώρος αναψυχής.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΔΑΜΕΙΟΥ
Στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς του Δήμου Φαρσάλων υπήρχαν φυσικές πηγές με τρεχούμενα νερά σε αφθονία, οπότε για την ευκολότερη χρήση και διαχείρισή τους κατασκευάστηκαν χτιστές κρήνες. Έχουν εντοπιστεί πενήντα πέντε κρήνες και μία εκ των καλυτέρων είναι η λιθόδμητη κρήνη του Πολυδαμείου.
Η κρήνη αυτή στέκει στην είσοδο του χωριού και συμπληρώνει τον πολεοδομικό εξοπλισμό του. Στο μακρύ ταξίδι της στον χρόνο γνώρισε αρκετές φάσεις μετασκευών, σε μια εκ των οποίων στην πρόσοψη του κυρίως τμήματός της, παρά τον μεταλλικό κρουνό εκροής νερού (που ασφαλώς αντικατέστησε την αρχική λίθινη κατασκευή με τη χούφτα) χαράχθηκε η ημερομηνία 1929. Οι μετασκευές αλλοίωσαν τον αρχικό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της και αφάνισαν πολλά στοιχεία αποδεικτικά της α’ φάσης κατασκευής της, που πιθανολογείται ότι ανάγεται στον 18ο αιώνα.
Η κρήνη του Πολυδαμείου αποτελεί δείγμα απόλυτης προσαρμοστικότητας στο φυσικό περιβάλλον και στα γεωμορφολογικά του χαρακτηριστικά και ανήκει στον τύπο της ανοιχτής βρύσης με δέκα ποτίστρες ζώων, παραταγμένες σ’ έναν άξονα και μία ευρύτερη, τετραγωνικής κάτοψης υδρομαστευτική δεξαμενή, προορισμένη για το πλύσιμο των ρούχων. Κατά μήκος της πρόσοψης του κτίσματος απλώνεται λιθόστρωτος χώρος.
Η κρήνη αυτή αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής του οικισμού, που συνδέθηκε με την οικονομική ανάπτυξή του, επειδή εξασφάλιζε το πότισμα των ζώων, την άρδευση των καλλιεργειών, αλλά και ποικίλες κοινωνικές δραστηριότητες.
Η ΚΡΗΝΗ ΣΤΗ ΖΩΟΔΟΧΟ ΠΗΓΗ ΦΑΡΣΑΛΩΝ
Στην ανατολική είσοδο της Ζωοδόχου Πηγής Φαρσάλων βρίσκεται μια θαυμάσια λιθόκτιστη παραδοσιακή κρήνη της οθωμανικής περιόδου. Πρόκειται για μια κατασκευή που μορφολογικά ανήκει στον τύπο της μονόπλευρης ανοικτής βρύσης και αποτελείται από δύο αρχιτεκτονικά τμήματα, την κυρίως κρήνη και 21 δεξαμενές – ποτίστρες.
Φέρει εντοιχισμένη μαρμάρινη, ορθογώνια επιγραφή διαστάσεων 0,60 Χ 0,39 μ. στο κείμενο της οποίας, γραμμένο με αραβική γραφή, μνημονεύεται η επισκευή της κρήνης από τον “υποστράτηγο” (mir-I liva) Sadik Pasa την 1η Ρετζέπ (Receb) 1267 Εγίρας, δηλαδή στις 2 Μαΐου 1851. Πιθανολογείται ότι η αρχική κατασκευή της Κρήνης ανάγεται στον 18ο αιώνα, ενώ για τα επόμενα χρόνια αποτέλεσε το κέντρο της κοινωνικής ζωής της περιοχής, αλλά και της γεωργοκτηνοτροφικής οικονομίας της.
* Πληροφορίες αντλήθηκαν από την έκδοση του Δήμου Φαρσάλων «ΦΑΡΣΑΛΑ: Γνωρίζοντας τη γη του Ομηρικού Αχιλλέα».
Επιμέλεια αρχαιολόγος Βάσω Νούλα
Του Αχιλλέα Μπακαλέξη
