Ωστόσο έχει αρχίσει να φαίνεται φως αφού μέσα στη μνημονιακή οκταετία οι νέοι που έμειναν αλλά και οι νέοι που έφυγαν, φαίνεται να έχουν αναθεωρήσει σε πολλά ζητήματα.
Το καλοκαίρι του 2010, όταν η χώρα έμπαινε στην Μνημονιακή εποχή, η εταιρεία δημοσκοπήσεων Κάπα Research κατέγραψε την απαρχή της «μεγάλης φυγής» των νέων ανθρώπων στην έρευνα «Οι Νέοι της Ελλάδας Σήμερα και η Μετανάστευση»: το 74% έπαιρνε τότε θέση απέναντι στις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα υιοθετώντας στάση «καταγγέλλω και αποχωρώ» -θα έφευγα από τη χώρα εάν μου δινόταν η ευκαιρία. Έκτοτε, η αναφορά στο σύγχρονο «brain drain» έχει αναμφίβολα τη σημασία της, αλλά δεν μπορεί να επισκιάσει το γεγονός ότι ο αριθμός των νέων 17-39 ετών που παραμένουν στη χώρα (περίπου 2,5 εκατομμύρια) είναι σαφώς μεγαλύτερος και με ανάλογα προσόντα.
Καλοκαίρι του 2018, στο τέλος του μνημονιακού κύκλου, η επανάληψη της έρευνας του 2010 αναδεικνύει μια πολύ ώριμη γενιά, χαλυβδωμένη από την πιο δύσκολη δεκαετία της Μεταπολίτευσης.
Η οκταετής δοκιμασία των Μνημονίων δεν εξάλειψε την ευαισθησία της νέας γενιάς ούτε παραμόρφωσε το αξιακό της σύστημα: Δικαιοσύνη, Δημοκρατία, Αλληλεγγύη και Ισότητα είναι οι αξίες που οι νέοι άνθρωποι θα ήθελαν να δουν να ενισχύονται τα επόμενα χρόνια, ενώ συνδέουν την οικονομική προοπτική με τις αξίες της Παραγωγικότητας, της Επιχειρηματικότητας και της Καινοτομίας. Μια γενιά που παραμένει αισιόδοξη, που πιστεύει ότι σε 10 χρόνια θα ζει καλύτερα απ’ ό,τι σήμερα, που έχει πίστη στη χώρα, που αγαπά, εν τέλει, την Ελλάδα. Μέρος αυτού του πλούτου είναι και οι νέοι μετανάστες, οι οποίοι προσαρμόστηκαν στις κοινωνίες υποδοχής, είδαν τη ζωή τους - επαγγελματική και προσωπική - να βελτιώνεται, αλλά ζουν εκεί με τα μάτια στραμμένα εδώ: παρά την επιτυχή τους πορεία (απασχολούνται σε θέσεις εργασίας που έχουν σχέση με το αντικείμενο των σπουδών τους και είναι οικονομικά ανεξάρτητοι) «δεν έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους», περισσότεροι από 4 στους 10 στέλνουν χρήματα στην οικογένειά τους, τους λείπει η χώρα τους, η οικογένεια και οι φίλοι τους. Το συχνό «πήγαινε – έλα», 3 ίσως και 4 φορές τον χρόνο, μπορεί να απαλύνει τη νοσταλγία, δεν διώχνει, όμως, τον Νόστο. Οι μισοί σχεδόν θέλουν να επιστρέψουν και, σε δέκα χρόνια από σήμερα, φαντάζονται τη ζωή τους στρωμένη και πάλι στην Ελλάδα.
Η ΕΡΕΥΝΑ
Η έρευνα της Κάπα Research, στοιχεία της οποίας δημοσιεύει σήμερα η «Ετ.Δ» δείχνει ότι μετά την οκταετή δοκιμασία των Μνημονίων τα συναισθήματα που κυριαρχούν στους νέους που παραμένουν στην Ελλάδα είναι η απογοήτευση, η κούραση και η δυσπιστία, ενώ αντίθετα η ψυχολογία των νέων μεταναστών είναι σαφώς καλύτερη. Μία βελτίωση της ψυχολογίας, ωστόσο, αρχίζει να διαφαίνεται και στους νέους της Ελλάδας, καθώς τα ποσοστά των δεικτών της απογοήτευσης, της δυσπιστίας, της κούρασης και του φόβου είναι μειωμένα σε σχέση με το 2010. Μπορεί να πιστεύουν ότι η κατάσταση στην Ελλάδα του μέλλοντος θα παραμείνει στάσιμη αλλά αρχίζουν να έχουν περισσότερες ελπίδες ότι σε 10 χρόνια θα ζούνε καλύτερα απ’ ότι σήμερα, ενώ δηλώνουν ότι έχουν και μεγαλύτερη πίστη στην Ελλάδα.
Οι λέξεις «Στασιμότητα» και «Κρίση» είναι οι λέξεις που εκφράζουν περισσότερο την άποψη των νέων για την εξέλιξη της Ελλάδας στο μέλλον τόσο το 2010 όσο και σήμερα οκτώ χρόνια μετά τα μνημόνια, στους κατοίκους Ελλάδας και εξωτερικού. Κοινό γνώρισμα όλων επίσης η λέξη «Ελπίδα» που ενώ το 2010 μόλις 15% τη χρησιμοποιούσε, το 2018 αυξήθηκαν σε 23%.
ΖΩΗ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
Στο ερώτημα για τις κυριότερες αιτίες μετεγκατάστασης στο εξωτερικό το 40% αναφέρει την έλλειψη αξιοκρατίας στην Ελλάδα, το 38% την ελληνική νοοτροπία, το 33% τη διαφθορά στην Ελλάδα και ακολουθούν και μια σειρά ακόμη λόγοι όπως η οικονομική κρίση, οι χαμηλές αποδοχές, η απόκτηση εμπειριών κ.α.
Αξιοσημείωτο και ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για το μέλλον της χώρας είναι και το γεγονός ότι οι νέοι του εξωτερικού, οι οποίοι προσαρμόστηκαν στις κοινωνίες υποδοχής και είδαν τη ζωή τους – επαγγελματική και προσωπική να βελτιώνεται θέλουν να επιστρέψουν και σε δέκα χρόνια φαντάζονται τη ζωή τους στην Ελλάδα. Περισσότεροι από 4 στους 10 στέλνουν χρήματα στην οικογένειά τους, τους λείπει η χώρα τους, η οικογένεια και οι φίλοι τους, ενώ έξι στους δέκα επισκέπτονται την Ελλάδα τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο.
Στα θετικά των αποτελεσμάτων της συγκριτικής έρευνας περιλαμβάνεται και η ένδειξη ανακοπής του brain drain, καθώς σήμερα τέσσερις στους δέκα δηλώνουν ότι θα έφευγαν από την Ελλάδα εάν τους δινόταν η ευκαιρία όταν αντίστοιχες σκέψεις το 2010 είχαν επτά στους δέκα. Οι βασικοί λόγοι, πάντως, που θα έφευγαν οι νέοι από την Ελλάδα είναι η αναζήτηση μίας καλύτερης ποιότητας ζωής, μίας καλύτερης εργασίας και για να απολαμβάνουν περισσότερη αξιοκρατία στην προσωπική τους ανέλιξη.
ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΡΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ
Στην ερώτηση «πού θα θέλατε να ζείτε σε 10 χρόνια;» η πλειοψηφία των κατοίκων της Ελλάδας και του εξωτερικού απαντούν στην Ελλάδα και ακολουθεί ως δεύτερη επιλογή μια άλλη χώρα της Ευρώπης. Στο ερώτημα αν θα έφευγαν από την Ελλάδα οι νέοι, κάτοικοι Ελλάδας τον Ιούνιο του 2010 απαντούσαν το 74% ναι, ενώ σήμερα το 50% απαντά όχι .
Οι λόγοι που θα έφευγαν από την Ελλάδα είναι κυρίως για να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά το 56%, για να βρουν μια καλή δουλειά το 43%, για να απολαμβάνουν περισσότερη αξιοκρατία στη προσωπική τους ανέλιξη το 30% και το 22% για να απολαμβάνει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες από το κράτος.
Οι τρεις απαντήσεις που κυριαρχούν στο ερώτημα για ποιους λόγους δεν θα έφευγαν από την Ελλάδα είναι: «Δεν θα μπορούσα να ζήσω μακριά από τον τόπο μου, την οικογένεια, τους φίλους» το 59%, «Δεν με ενδιαφέρει να ζήσω αλλού» το 50% και «Δεν θα μπορούσα να ζήσω σε άλλο κλίμα πλην αυτό της Ελλάδας το 18%».
Στο δίλημμα μεταξύ μιας σταθερής θέσης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα και μιας θέσης εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό, το 2010 το 55% απαντούσε μια θέσης εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό ενώ σήμερα οι όροι έχουν αντιστραφεί και το 54% επιλέγει μια σταθερή θέση εργασίας στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα. Στο δίλημμα μεταξύ μιας σταθερής θέσης εργασίας στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα και μιας θέσης εργασίας με καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδοχές στο εξωτερικό το 2010 το 61% επέλεγε το εξωτερικό, ενώ σήμερα το 48% επιλέγει τη θέση στο δημόσιο τομέα της Ελλάδας και το 45% το εξωτερικό.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Η πεποίθηση ότι η διαφθορά στη δημόσια ζωή και οι πολιτικές των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης είναι οι κυριότερες αιτίες που προκάλεσαν την ελληνική κρίση, είναι η άποψη που κυριαρχεί στους νέους της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού.
Οι νέοι θεωρούν ότι τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας για την έξοδο από την κρίση είναι ο τουρισμός, το επιστημονικό δυναμικό και τα γεωργικά προϊόντα, ενώ τα μειονεκτήματα είναι η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ανάπτυξης, οι φόροι και οι περικοπές εισοδημάτων, η υψηλή φορολόγηση των επιχειρήσεων και η γραφειοκρατία.
Οι νέοι τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό έχουν σταθερές, αρνητικά φορτισμένες αντιλήψεις για την πολιτική, το Κράτος, την οικονομία, αλλά και τις αιτίες της κρίσης. Θεωρούν ότι η διαφθορά στη δημόσια ζωή, οι πολιτικές που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης και το ελληνικό οικονομικό μοντέλο του μεγάλου κράτους, των παροχών και του εξωτερικού δανεισμού προκάλεσαν την κρίση.
Οι πυλώνες της Δημοκρατίας, δηλαδή τα πολιτικά κόμματα, τα ΜΜΕ, και το Κοινοβούλιο βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις αξιολόγησης των θεσμών, ενώ η έννοια του Κράτους είναι συνώνυμη της διαφθοράς, της αναξιοκρατίας και του ρουσφετιού, σημαίνει ακόμη σπατάλη χρημάτων, υστέρηση σε νέες τεχνολογίες και αγένεια.
Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο: ισοψηφούν οι θετικές και οι αρνητικές γνώμες για την ΕΕ, οι υπέρ και οι κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η νέα γενιά – περισσότερο οι εντός Ελλάδας και λιγότερο οι εκτός – δεν απορρίπτει την ΕΕ, αλλά διακατέχεται από σκεπτικισμό απέναντί της: Ε.Ε. σημαίνει ελευθερία μετακίνησης ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών, ειρήνη αλλά και ευρώ, και κλειστό «ελιτίστικο» κλαμπ. Η ευημερία της Ελλάδας, ωστόσο, βρίσκεται στην εξωστρέφεια, στο άνοιγμα στον κόσμο, για την πλειοψηφία των νέων ανθρώπων.
Δικαιοσύνη, Δημοκρατία, Αλληλεγγύη και Ισότητα είναι οι αξίες που οι νέοι άνθρωποι θα ήθελαν να δουν να ενισχύονται τα επόμενα χρόνια, ενώ συνδέουν την οικονομική προοπτική με τις αξίες της Παραγωγικότητας, της Επιχειρηματικότητας και της Καινοτομίας.
ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΜΑΤΑ
Τα κόμματα προβληματίζονται για το τι θα ψηφίσουν οι νέοι, ενώ οι νέοι έχουν πρόβλημα με τα κόμματα.
Ο πολιτικός κυνισμός καλλιεργήθηκε μεθοδικά στους νέους τις τελευταίες δεκαετίες: Υπάρχει μεγάλη διαφθορά στη δημόσια ζωή της χώρας μας, στα περισσότερα θέματα οι κυβερνήσεις δεν ενεργούν με γνώμονα το εθνικό και το δημόσιο συμφέρον, οι περισσότεροι βουλευτές και πολιτικοί εμπλέκονται στη δημόσια ζωή με καθαρά ιδιοτελή κίνητρα, τα κόμματα ενδιαφέρονται μόνο για την ψήφο των πολιτών και όχι για τη γνώμη τους, άνθρωποι σαν κι εμένα δεν έχουν καμιά επιρροή στο τι κάνει η κυβέρνηση συνιστούν παραδοχές που – στο διάστημα της οκταετίας – παρέμειναν σταθερές.
Οι περισσότεροι απαντούν «κανένα» στην ερώτηση «ποιο κόμμα είναι πιο κοντά στους νέους;», ενώ ακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ με 19% για τους νέους της Ελλάδας (16% στους νέους του εξωτερικού) έναντι 13% της Νέας Δημοκρατίας(10% στους μετανάστες).
Πάντως, στη συντριπτική τους πλειοψηφία(87%) οι Έλληνες θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν εξ αποστάσεως στις εθνικές εκλογές της Ελλάδας καθώς οι περισσότεροι δεν έρχονται να ψηφίσουν στις εκλογές. Το 52% θα υποστήριζε ένα νέο «Κόμμα Ελλήνων του Εξωτερικού» που θα σχηματιζόταν από Έλληνες του εξωτερικού και θα εκπροσωπούσε κυρίως τα συμφέροντα και τις απόψεις των Ελλήνων που έφυγαν πρόσφατα από την Ελλάδα.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η συγκριτική έρευνα 2010-2018 «Οι νέοι στην αρχή και το τέλος των Μνημονίων» της Κάπα Research που δημοσιεύει η εφημερίδα «Ελευθερία» πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 2.007 νέων στην Ελλάδα στις 13 περιφέρειες της χώρας και 1.033 νέων Ελλήνων που κατοικούν σε 34 χώρες του εξωτερικού. Οι συμμετέχοντες από το εξωτερικό απάντησαν σε δομημένο ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτύου ύστερα από τυχαία δειγματοληψία σε λίστα/panel Ελλήνων του εξωτερικού που σχεδιάστηκε για τις ανάγκες της μεγάλης έρευνας της Κάπα Research σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Harvard (2016-2018). Τα στοιχεία της έρευνας συλλέχθηκαν το χρονικό διάστημα από τις 22 Αυγούστου ως τις 6 Σεπτεμβρίου 2018.
