Η θεωρία της «ταμπέλας» καλά κρατεί και σήμερα τόσο από εκπαιδευτικούς όσο και από μαθητές. Ο αριστούχος μαθητής, το καλό και το κακό παιδί, ο έξυπνος, εκείνος που «δεν τα παίρνει», ο δημοφιλής βρίσκονται και σήμερα στη σχολική τάξη. Η άνιση επίδοση και η διαφορετική έφεση για μόρφωση οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ενθάρρυνση ή την απογοήτευση που προκαλεί στον μαθητή η κρίση των καθηγητών του. Οι έμμεσες προβλέψεις του δασκάλου επηρεάζουν καθοριστικά το μέλλον του μαθητή και τον στιγματίζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα υπάρχουν πολλοί μαθητές που νιώθουν «θύματα» των εκπαιδευτικών που τους κρίνουν με βάση τις βαθμολογικές τους επιδόσεις με αποτέλεσμα να φοβούνται ακόμη και να σηκώσουν το χέρι στην τάξη.
Το πώς αντιλαμβάνονται οι μαθητές και οι μαθήτριες την εκπαιδευτική δικαιοσύνη και πώς αυτό έχει επηρεάσει τη μαθησιακή τους πορεία, καταδεικνύεται μέσα από μια εμπνευσμένη έρευνα που διενήργησε ο εκπαιδευτικός και υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Δημήτρης Σακατζής, στο πλαίσιο της διδακτορικής του διατριβής. Στην έρευνά του, με θέμα «Σχολείο και εκπαιδευτική δικαιοσύνη: Η οπτική μαθητριών και μαθητών» πήραν μέρος 10 σχολεία του νομού Λάρισας (7 ΓΕΛ και 3 ΕΠΑΛ) και συμμετείχαν 228 μαθητές. Μέσα από ατομικές συνεντεύξεις με μαθητές εξήχθησαν χρήσιμα συμπεράσματα, για τα οποία μιλά στην «Ε» ο κ. Σακατζής. «Από τις συνεντεύξεις φάνηκε ότι πολλοί μαθητές είχαν άσχημα σχολικά βιώματα τόσο από δασκάλους-καθηγητές όσο και από συμμαθητές τους. Η μαθησιακή πορεία τους βέβαια καθορίστηκε κυρίως από τη γνωστική υποστήριξη που είχαν από το σπίτι. Αυτό που επαναλαμβανόταν συνεχώς στις συνεντεύξεις είναι ότι τα παιδιά ζητούσαν σεβασμό, αποδοχή και ενδιαφέρον, τόσο από τους καθηγητές όσο και από τους συμμαθητές τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι πολλοί μαθητές δήλωσαν πως φοβούνται να σηκώσουν το χέρι μέσα στην τάξη. Ο λόγος είναι προηγούμενη άσχημη εμπειρία με απόρριψη από δάσκαλο-καθηγητή ή χλευασμό από τους συμμαθητές τους» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Τι ήταν όμως εκείνο που τον οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος για τη διατριβή του; Ο ίδιος επισημαίνει «Το κίνητρο για την επιλογή της συγκεκριμένης θεματικής έχει δύο σκέλη, ένα επιστημονικό και ένα προσωπικό: Αναφορικά με το πρώτο, τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της εκπαιδευτικής δικαιοσύνης έχει βρεθεί στο επίκεντρο των συζητήσεων με αφορμή τα ευρήματα των ερευνών του PISA. Οι εν λόγω έρευνες μελετούν θέματα δικαιοσύνης στην εκπαίδευση συγκρίνοντας τα αποτελέσματα των σχολικών επιδόσεων των μαθητών με το κοινωνικοοικονομικό, το εθνικό ή το πολιτισμικό τους status. Αυτή η προσέγγιση αφήνει έξω από την έρευνα ένα ουσιαστικό μέγεθος της εκπαίδευσης: "την παιδαγωγική σχέση". Μελετά τα αποτελέσματα των μαθητών αλλά μένουν "θολές" οι αιτίες που αναπτύσσονται μέσα στο σχολείο και ουσιαστικά παράγουν αυτά τα αποτελέσματα. Το κενό αυτό συμπληρώνει η θεωρία της Αναγνώρισης, που είναι μια θεωρία κοινωνικής δικαιοσύνης, η οποία εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες που επηρεάζουν καθοριστικά την ατομική και κοινωνική πορεία του μαθητή. Αυτοί είναι: Η Συναισθηματική Αναγνώριση, δηλαδή η φροντίδα και το ενδιαφέρον που εισπράττει ο μαθητής από καθηγητές-συμμαθητές, έτσι ώστε να νιώσει ότι βρίσκεται σε ένα συναισθηματικά ασφαλές περιβάλλον όπου αξίζει να ικανοποιεί τις ατομικές του ανάγκες και επιθυμίες. Η Ηθική Αναγνώριση, δηλαδή ο σεβασμός, η δικαιοσύνη και η επιβράβευση που δίνονται στον μαθητή από καθηγητές-συμμαθητές, ώστε να νιώσει τον εαυτό του ίσο με τα άλλα άτομα ως υποκείμενο με αξιοπρέπεια και ηθική αυτονομία. Τέλος, είναι η Αναγνώριση της Ατομικής Αξίας, δηλαδή τα μηνύματα αποδοχής και κοινωνικής εκτίμησης για το σύνολο των ατομικών του χαρακτηριστικών, ικανοτήτων και δυνατοτήτων που λαμβάνει ο μαθητής από καθηγητές-συμμαθητές, έτσι ώστε να νιώσει ότι η συνεισφορά του είναι πολύτιμη για την εκπλήρωση των στόχων και των αξιών του σχολείου». Ο Δημήτρης Σακατζής όμως είχε και προσωπικό κίνητρο. «Μεγάλωσα ως μαθητής και διδάσκω ως καθηγητής σε ένα σχολείο όπου αναδεικνύει και στιγματίζει το λάθος. Το πρώτο πράγμα που μαθαίνουν οι μαθητές είναι πού δεν είναι καλοί και πώς δεν πρέπει να κάνουν λάθος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μαθαίνουν τι δεν μπορούν να κάνουν και όχι τι μπορούν. Να μαθαίνουν ότι δεν πρέπει να κάνουν λάθη και όχι ότι πρέπει να κάνουν λάθη για να πάνε μπροστά. Σε ένα σχολείο που επιβραβεύει τα γνωστικά χαρακτηριστικά και ικανότητες του μαθητή και παραγνωρίζει τη συναισθηματική του νοημοσύνη, τις καλλιτεχνικές, αθλητικές ή όποιες άλλες ικανότητες ως πάρεργα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι μαθητές να μην ανακαλύπτουν ή να υποτιμούν τα ταλέντα και τις ικανότητές τους γιατί δεν έχουν αξία στο περιβάλλον του σχολείου. Γιατί να ενδιαφερθούν για ένα χώρο που δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτούς; Το δυστύχημα είναι ότι μερικοί δεν ανακαλύπτουν ποτέ τις δυνατότητες και τις ικανότητες με τις οποίες τους έχει προικίσει η φύση. Σ’ ένα σχολείο που δεν δίνει τον λόγο στον μαθητή. Δεν τον ακούει. Δεν τον βοηθά να συμμετέχει. Τον κάνει παθητικό δέκτη. Δεν μπορείς να ζητάς ενεργούς πολίτες όταν τους εκπαιδεύεις στην απάθεια. Σ’ ένα σχολείο σκληρό, όπου επιβιώνει ο πιο δυνατός, σαν να είσαι στη ζούγκλα. Δείτε τους μαθητές λίγο στα διαλείμματα. Πώς θα νιώσουν αυτά τα παιδιά ότι αξίζουν όταν κάθε στιγμή αμφισβητείται η αξία τους; Σ’ ένα σχολείο ανταγωνιστικό όπου δεν ενισχύει καθόλου τις συνεργασίες. Πώς θα νιώσουν τα παιδιά τα οφέλη των συνεργειών, τη δύναμη της ομάδας;
Σ’ αυτό το σχολείο προσπαθώ, προσπαθούμε πολλοί είναι η αλήθεια, να αλλάξουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά για να έχουν τα παιδιά μας την ποιότητα της εκπαίδευσης που αξίζουν. Σ’ αυτό το σχολείο, όταν καταφέρνουμε να δημιουργήσουμε το ποιοτικό περιβάλλον που αναφέρω πιο πάνω, βλέπω την αλλαγή στα βλέμματα των μαθητών, τον θυμό και την αμφισβήτηση να γίνεται περιέργεια και ενδιαφέρον. Να αποκτούν το βλέμμα των πρώτων χρόνων της ζωής μας. Τότε που βλέπουμε τον κόσμο από την αρχή. Αυτό το βλέμμα πρέπει να επαναφέρουμε, αυτό το βλέμμα πρέπει να διατηρήσουμε. Πρέπει να ανάψουμε τη φλόγα της κοινωνικότητας στην καρδιά τους και τη σπίθα της γνώσης στο μυαλό τους».
Η ΕΡΕΥΝΑ
Η έρευνα διεξήχθη το χρονικό διάστημα από Ιανουάριο μέχρι Μάρτιο 2019 σε δείγμα 10 σχολείων του νομού Λάρισας (7 ΓΕΛ και 3 ΕΠΑΛ) και συμμετείχαν 228 μαθητές. Ουσιαστικά αποτελεί μία πιλοτική έρευνα για να ελέγξει την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του ερωτηματολογίου που καταρτίστηκε από τον καθηγητή Δ. Σακατζή με τη βοήθεια του κ. Χρ. Γκόβαρη που είναι επιβλέπων καθηγητής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Με βάση τα αποτελέσματα φαίνεται πως η εθνική καταγωγή, το φύλο και ο τύπος λυκείου σχετίζονται με τη μαθησιακή πορεία των μαθητών. Πιο συγκεκριμένα, οι Έλληνες μαθητές, τα κορίτσια και οι μαθητές των Γενικών Λυκείων έχουν μεγαλύτερες βαθμολογίες από μαθητές που η καταγωγή τους δεν είναι ελληνική, από τα αγόρια και από τους μαθητές των ΕΠΑΛ, αντίστοιχα. Η εθνική καταγωγή φαίνεται πως συμβάλλει και στην επιλογή του τύπου λυκείου, καθώς το ποσοστό των «ξένων» μαθητών που φοιτά στα ΕΠΑΛ είναι 38,7% ενώ στα ΓΕΛ είναι 16,3%.
Παρά το γεγονός πως οι διαφορές στην εθνική καταγωγή, το φύλο και τον τύπο λυκείου σχετίζονται με τη μαθησιακή πορεία των μαθητών, στην παρούσα μελέτη παρατηρείται ότι δεν επηρεάζουν τις εμπειρίες αναγνώρισης και δικαιοσύνης που δηλώνουν ότι έχουν. Ο παράγοντας εκείνος που φαίνεται να επηρεάζει τα βιώματα αναγνώρισης και δικαιοσύνης των μαθητών από τους καθηγητές και τους συμμαθητές τους, σε μεγάλο βαθμό είναι η βαθμολογία.
Επίσης, αναφορικά με το πόσα και τι είδους βιώματα αναγνώρισης δηλώνουν ότι λαμβάνουν οι μαθητές από τους καθηγητές τους, προκύπτει ότι οι μαθητές βιώνουν λιγότερα συναισθήματα εμπιστοσύνης, φροντίδας, και ενδιαφέροντος από τους εκπαιδευτικούς καταγράφοντας μια συναισθηματική απόσταση από αυτούς. Αντίθετα, βιώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό αισθήματα σεβασμού, ισότιμης αντιμετώπισης και αναγνώρισης των δικαιωμάτων τους.
Καταλήγοντας πάντως, ο κ. Σακατζής τονίζει ότι η αγωνία του είναι τα μηνύματα της έρευνας να αποτελέσουν το έναυσμα ώστε οι εκπαιδευτικοί να δουν τους μαθητές με το μάτι του ψυχοπλάστη και οι πολιτικοί να αφήσουν την επιφάνεια και να ασχοληθούν με την Παιδεία και όχι με την εκπαίδευση, στην καλύτερη των περιπτώσεων, γιατί στη χειρότερη ασχολούνται κυρίως με την επικοινωνία που θα τους εξασφαλίσει εύκολο ακροατήριο, δηλαδή ψηφοφόρους.
Της Νατάσας Πολυγένη
