Ο Γιάννης Βρούτσης γεννήθηκε στην Αθήνα την 1η Ιουνίου 1963 και είναι οικονομολόγος, απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι παντρεμένος με τη Θεοδώρα Βαγενά και πατέρας δύο παιδιών.
Μέλος της ΟΝΝΕΔ από το 1978, διετέλεσε δύο φορές μέλος του Εκτελεστικού της Γραφείου. Εργάστηκε στο Υπουργείο Οικονομικών ως εφοριακός και αρθρογραφούσε σε περιοδικά για φορολογικά θέματα. Το 1990 εξελέγη δημοτικός σύμβουλος Βύρωνα. Την περίοδο 1990-1993 υπήρξε γενικός γραμματέας του Δ.Σ. του Εθνικού Αθλητικού Κέντρου Αγίου Κοσμά. Το διάστημα 1990-1992 ήταν μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου της ΟΝΝΕΔ, υπεύθυνος Μαθητικού και την περίοδο 1994-1995 μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου της ΟΝΝΕΔ, υπεύθυνος Λεκανοπεδίου Αττικής. Την περίοδο 1992-2002 διετέλεσε μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Εφοριακών του Υπουργείου Οικονομικών.
Το 1994 εξελέγη νομαρχιακός σύμβουλος της Νομαρχίας Αθηνών και επανεξελέγη το 1998, το 2002 και το 2006. Από το 1997 μέχρι και το 2007 ήταν αιρετό μέλος της Συνέλευσης των Αντιπροσώπων του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδας. Το διάστημα 1999-2001 διετέλεσε πρόεδρος του διευρυμένου Νομαρχιακού Συμβουλίου ΑΘηνών-Πειραιώς. Τις περιόδους 1999-2002 και 2003-2006 εξελέγη μέλος του Δ.Σ. της ΕΝΑΕ (Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας). Το διάστημα 1999-2003 χρημάτισε μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Ομοσπονδίας Εφοριακών Υπαλλήλων, θέση την οποία διατήρησε και τις περιόδους 2003-2005 και 2005-2008. Από το 2003 μέχρι το 2005 ήταν γενικός γραμματέας του Δ.Σ. των Εφοριακών Αττικής και Κυκλάδων και το ίδιο διάστημα διετέλεσε πρόεδρος της συνδικαλιστικής παράταξης ΔΑΚΕ Αττικής και Κυκλάδων. Την περίοδο 2004-2007 εξελέγη πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ). Το διάστημα 2005-2007 διετέλεσε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΠΟΕ-ΔΟΥ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Δημόσιες Οικονομικές Υπηρεσίες) και πρόεδρος της Πανελλήνιας ΔΑΚΕ Εφοριακών. Έχει διατελέσει αναπληρωτής γραμματέας του Τομέα Αυτοδιοίκησης της ΝΔ. Είναι μέλος των Συλλόγων «Κάτω Μεριά» και «Φιλοτίου» Νάξου.
Το 2007 εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής Κυκλάδων με το ψηφοδέλτιο της ΝΔ. Τον Δεκέμβριο του 2009 ορίστηκε από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας, Αντώνη Σαμαρά, υπεύθυνος του Τομέα Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης.
Τον Ιούνιο του 2012 ανέλαβε για πρώτη φορά κυβερνητικό αξίωμα ως υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας στην Κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ, υπό τον Αντώνη Σαμαρά. Τον Ιανουάριο του 2015 ορίστηκε από τον πρόεδρο της ΝΔ κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος (τρίτος) του κόμματος, ενώ τον Ιανουάριο του 2016 ορίστηκε εκ νέου κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος (δεύτερος) της ΝΔ από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο, Κυριάκο Μητσοτάκη. Στις 9 Ιουλίου του 2019 ανέλαβε το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων στην Κυβέρνηση της ΝΔ, με πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη, θέση στην οποία παρέμεινε έως τις 5 Ιανουαρίου 2021.