Η απαισιόδοξη αυτή εκτίμηση δυστυχώς επαληθεύεται και από μία ακόμα απόπειρα που έγινε στην τελευταία σύνοδο του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα στο Κάλι της Κολομβίας από 21/10 έως 2/11/24 (COP16), η οποία δεν κατάφερε καν να ολοκληρώσει τις διαδικασίες της διακόπτοντας απότομα τις εργασίες της, χωρίς να πάρει αποφάσεις για σημαντικότατα ζητήματα λόγω έλλειψης απαρτίας. Ας δούμε, όμως, πιο αναλυτικά τα γεγονότα, όπως συνοψίζονται από το διαδικτυακό τόπο Carbon Brief (αναφορά 1).
ΕΘΝΙΚΑ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ (ΕΔΣΒ)
Στα τέλη του 2022 στο Μόντρεαλ του Καναδά είχε πραγματοποιηθεί η Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ (COP15), στην οποία επιτεύχθηκε μια συμφωνία-ορόσημο, που δημιούργησε το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα με σκοπό την αντιστροφή της απώλειας της φύσης έως το 2030, που ονομάστηκε και ως «Συμφωνία του Παρισιού για τη Φύση». Σύμφωνα με τις αποφάσεις της COP15, θα έπρεπε στην επόμενη Σύνοδο, δηλαδή την COP16, να υποβάλουν τις εθνικές δεσμεύσεις για την επίτευξη των στόχων μέχρι το 2030. Δυστυχώς, όμως, όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο άρθρο, ελάχιστες ανεπτυγμένες χώρες παρουσίασαν τις δεσμεύσεις τους έγκαιρα. Πιο συγκεκριμένα, από τις 196 χώρες της Συνόδου μόνο οι 19 δημοσίευσαν τα εθνικά δεσμευτικά σχέδια για τη βιοποικιλότητα, ενώ οι υπόλοιπες 170 (ποσοστό 85%) δεν ανταποκρίθηκαν. Από την Ε.Ε. μόνο η Ισπανία, η Ιρλανδία και η Γαλλία ήταν συνεπείς στη δέσμευση αυτή, υποβάλλοντας τα ΕΔΣΒ στις αρχές του 2024. Οι περισσότερες χώρες από αυτές που υπέβαλαν ΕΔΣΒ ήταν αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες δεν έχουν και την οικονομική δυνατότητα να τα υλοποιήσουν. Επομένως, σε μία ακόμα κρίσιμη στιγμή για την πορεία του πλανήτη σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, αποδείχθηκε ότι η συνέπεια λόγων και έργων της πλειοψηφίας των αναπτυγμένων χωρών είναι ανύπαρκτη. Έτσι, σε αυτό το πλέον κρίσιμο θέμα η απόφαση της Συνόδου ήταν να εγκριθεί κείμενο που «παροτρύνει» τις χώρες να ετοιμάσουν και εκδώσουν ΕΔΣΒ «το συντομότερο δυνατόν», κάτι που δε δημιουργεί σοβαρή υποχρέωση, διότι είναι εύκολα κατανοητό ότι μία απλή «παρότρυνση» δεν προσφέρει καμία βεβαιότητα ότι θα υπάρξει ανταπόκριση στο ζητούμενο. Έτσι, για ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της Συνόδου, τη δημιουργία ΕΔΣΒ, η απόφαση παραπέμφθηκε για την επόμενη Σύνοδο COP17 που θα γίνει το 2026. Το 2030, όμως, μέχρι το οποίο θα πρέπει να επιτευχθούν βασικοί στόχοι, πλησιάζει πλέον απειλητικά…
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ
Το πιο σημαντικό ζήτημα της Συνόδου, δηλαδή η χρηματοδότηση των ΕΔΣΒ μέσω ενός Παγκόσμιου Ταμείου Βιοποικιλότητας (ΠΤΒ), δίχασε σε βάθος τις αναπτυσσόμενες με τις ανεπτυγμένες χώρες, σε βαθμό που δεν κατέστη δυνατή η λήψη απόφασης μέχρι το τέλος των διαδικασιών της συνόδου. Οι σχετικές προτάσεις για τη δημιουργία του ΠΤΒ απογοήτευσαν τις αναπτυσσόμενες χώρες, δεδομένου ότι οι ανεπτυγμένες χώρες αρνούνται να αυξήσουν τη συμβολή τους στο ΠΤΒ. Με την καταγεγραμμένη διάθεση των ανεπτυγμένων χωρών να μην αυξήσουν τη δημόσια συμμετοχή στο ΠΤΒ, αναζητήθηκε η εναλλακτική εκδοχή της χρηματοδότησης μέσω ιδιωτικών και «καινοτόμων πρωτοβουλιών», όπως οι πιστώσεις βιοποικιλότητας και τα ομόλογα, κάτι, όμως, που επικρίθηκε έντονα από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Μάλιστα, ο υπουργός Περιβάλλοντος της Κολομβίας κατηγόρησε τις ανεπτυγμένες χώρες για τη μη τήρηση των δεσμεύσεών τους.
«Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΑΓΑΘΟ»
Ένα θέμα που ανέδειξαν οι αναπτυσσόμενες φτωχές χώρες ήταν η δημιουργία μηχανισμού μέσω του οποίου οι ωφέλειες που προέρχονται από πληροφορίες γενετικών πόρων των χωρών τους, που χρησιμοποιούνται από τις πλούσιες αναπτυγμένες χώρες του Βορρά για τη δημιουργία σοβαρών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, να επιμερίζονται και ένα μέρος τους να αποδίδεται στις χώρες προέλευσης των γενετικών πόρων. Ως παράδειγμα τέτοιων περιπτώσεων αναφέρεται η παραγωγή φυτικών προϊόντων, όπως φάρμακα, καλλυντικά ή τρόφιμα με ιδιαίτερη διαιτητική αξία, που βασίζονται στη βιοποικιλότητα των αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτό προβλέπεται και από τη σύμβαση για τη βιοποικιλότητα (CBD-Convention on Biological Diversity), που προβλέπει τη δημιουργία δικαιωμάτων στις χώρες που σχετίζονται με τους γενετικούς τους πόρους. Η απόφαση της Συνόδου COP16 στο θέμα αυτό δεν καθιστά υποχρεωτική τη συμμετοχή των χωρών του Βορρά που ωφελούνται από τους γενετικούς πόρους των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά προβλέπει να είναι απλώς δυνητική. Στις σχετικές συζητήσεις αναδείχθηκε η άποψη ότι «πρέπει πρώτα να πληρώνεται η φύση» και ότι «η βιοποικιλότητα δεν είναι δωρεάν αγαθό». Έτσι, ένα άλλο σοβαρό θέμα για τις φτωχότερες χώρες παραμένει στην ουσία σε εκκρεμότητα.
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ
Ένα άλλο, επίσης, σημαντικό ζήτημα που δεν κατέληξε σε σαφείς αποφάσεις, ήταν η δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης των αποφάσεων που λαμβάνονται στις συνόδους, ώστε να μην παρατηρείται το φαινόμενο αυτές να παραμένουν στα χαρτιά. Και αυτό το ζήτημα, αν και είχε τεθεί από την προηγούμενη σύνοδο για τη βιοποικιλότητα (COP15), παραπέμφθηκε στο μέλλον.
ΧΡΗΣΗ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ
Σε ό,τι αφορά τη χρήση φυτοφαρμάκων που επηρεάζει σημαντικά τη βιοποικιλότητα, δεν εφαρμόστηκε η απόφαση της προηγούμενης Συνόδου για τεχνικούς λόγους που πρόβαλαν οι εμπειρογνώμονες για τη διαμόρφωση σχετικής πρότασης, με τον κατάλογο των εκκρεμοτήτων να επιμηκύνεται.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΥΤΟΧΘΟΝΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Ένα από τα λίγα σημεία που θεωρείται ότι υπήρξε πρόοδος στη Σύνοδο, ήταν η συμφωνία έγκρισης του προγράμματος εργασίας για τους αυτόχθονους πληθυσμούς, μέσω του οποίου δίνεται η δυνατότητα απόκτησης από αυτούς κάποιου οφέλους από τα μέτρα για τη βιοποικιλότητα.
ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
Η Σύνοδος ασχολήθηκε και με το ζήτημα της λεγόμενης «ενσωμάτωσης της βιοποικιλότητας», η οποία αναφέρεται σε δράσεις που αποσκοπούν να διασφαλίσουν ότι η βιοποκιλότητα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε κάθε πολιτική και πρακτική που μπορεί να την επηρεάζει αρνητικά. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται από το σχετικό κείμενο προκύπτει ότι η απόφαση δεν είναι δεσμευτική για τις χώρες, αλλά μια απλή πρόσκληση που δεν οδηγεί στη βεβαιότητα ότι θα εφαρμοσθεί στην πράξη.
ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Ένα ακόμα θέμα που απασχόλησε τη Σύνοδο ήταν και η ονομαζόμενη «συνθετική βιολογία», η οποία περιλαμβάνει τα ζητήματα που αφορούν αλλαγές στα γενετικά υλικά των ζωντανών οργανισμών και των βιολογικών συστημάτων. Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει πολλές δυνατότητες αντιμετώπισης σοβαρών προβλημάτων, όπως για παράδειγμα η αντιμετώπιση της εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών μέσω εντόμων. Οι τεχνολογίες, όμως, αυτές εγκυμονούν και πολλούς κινδύνους, για τους οποίους εκφράστηκαν έντονες επιφυλάξεις.
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ
Με δεδομένη τη στενή σχέση της βιοποικιλότητας και της ανθρώπινης υγείας το ζήτημα συζητήθηκε στη Σύνοδο. Τα εύρωστα οικοσυστήματα και η ποικιλομορφία των ειδών ωφελούν την παραγωγή βασικών αγαθών που συνδέονται με την υγεία, όπως η παραγωγή τροφίμων, καθαρού νερού, φαρμάκων κ.λπ. Η απόφαση της Συνόδου είναι η ενίσχυση της βιοποικιλότητας μέσω ενός εθελοντικού σχεδίου δράσης που πρέπει να εφαρμόσουν οι κυβερνήσεις.
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Για το ζήτημα αυτό η Σύνοδος κατέληξε σε κείμενα που περιγράφουν τις οικολογικά και βιολογικά σημαντικές θαλάσσιες περιοχές και τη βιώσιμη διαχείριση της θαλάσσιας, παράκτιας και νησιώτικης βιοποικιλότητας, αναγνωρίζοντας ότι ο προσδιορισμός των περιοχών αυτών έχει αυστηρά επιστημονικό ενδιαφέρον χωρίς νομικές και οικονομικές επιπτώσεις, μπορώντας, όμως, απλά να βοηθήσουν στον προσδιορισμό προστατευόμενων περιοχών.
ΤΑ ΧΩΡΟΚΑΤΑΚΤΗΤΙΚΑ ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ
Τα χωροκατακτητικά είδη είναι σοβαρή απειλή για τη βιοποικιλότητα και η περίπτωσή τους συζητήθηκε εκτεταμένα στη Σύνοδο. Η απόφαση σε αυτό το ζήτημα προτείνει δράσεις για την πρόβλεψη και τη διαχείριση αυτών.
Με αυτά και ορισμένα ακόμα ανάλογης σημασίας ζητήματα έληξε η COP16 στην Κολομβία, που είναι μία από τις πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα χώρες του πλανήτη, αφήνοντας μια απαισιόδοξη διάθεση για την αναγνώριση στα λόγια της μεγάλης σημασίας της βιοποικιλότητας, αλλά χωρίς τη λήψη ισχυρών και δεσμευτικών για τις χώρες αποφάσεις για την προστασία και βιώσιμη διαχείρισή της. Δυστυχώς, οι προτεραιότητες του ανθρώπου εστιάζουν περισσότερο σε ζητήματα με πιο άμεσα και πρόσκαιρα αποτελέσματα, αδιαφορώντας σε μεγάλο βαθμό για τη βιωσιμότητα και τη μελλοντική κατάσταση του πλανήτη.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ;
Σύμφωνα με την αξιολόγηση του αρμόδιου Οργανισμού του Υπουργείου Περιβάλλοντος (Ο.ΦΥ.ΠΕ.ΚΑ.) και τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης το 21,5% από 11.500 είδη που αξιολογήθηκαν, απειλείται με εξαφάνιση (αναφ. 2). Σημειώνεται, επίσης, ότι η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που δεν υπέβαλαν ΕΔΣΒ, που αναφέρθηκε παραπάνω. Υπάρχει, λοιπόν, αρκετό έργο που περιμένει να γίνει.
Συμπερασματικά: Παρά τις ελάχιστες καλές αποφάσεις για λίγα επί μέρους θέματα, η Σύνοδος COP16 για τη βιοποικιλότητα κατέληξε σε μία μεγάλη αποτυχία, αφού δεν κατάφερε να οδηγήσει σε συμφωνία για το πώς θα χρηματοδοτηθεί η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα που συμφωνήθηκε στην προηγούμενη Σύνοδο COP15 στον Καναδά, όπως σημείωσε η διευθύντρια του Προγράμματος Τροφίμων, Γης και Νερού του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων Crystal Davis. Η επόμενη ευκαιρία (εάν υπάρχει πλέον) στην επόμενη COP17 το 2026.
Αναφορές: 1. COP16: Key outcomes agreed at the UN biodiversity conference in Cali, Colombia (https://www.carbonbrief.org/cop16-key-outcomes-agreed-at-the-un-biodiversity-conference-in-cali-colombia/).
2. https://redlist.necca.gov.gr/en/home-copy/).
