Επειδή η ελπίδα έχει την ιδιότητα της μεγάλης αντοχής στον χρόνο, η προσδοκία ότι κάποτε θα γίνει αντιληπτό αυτό το σοβαρό λάθος, που κατά την εκτίμησή μας μπορεί να ακυρώσει τις όποιες θετικές προσπάθειες για την καλύτερη διαχείριση του νερού, συνέχισε να υπάρχει μέχρι την ψήφιση του νόμου 5106/2004, με τον οποίο ιδρύθηκε ο Οργανισμός Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας Α.Ε. (Ο.Δ.Υ.Θ. Α.Ε.), ο οποίος αποκάλυψε πλήρως το πόσο, (δεν) κατανοούν οι ιθύνοντες τη σημασία αυτού του ζητήματος ή στην ακόμα χειρότερη περίπτωση που την κατανοούν, οι επιλογές είναι συνειδητές στην κατεύθυνση της περαιτέρω απαξίωσης του πρωτογενούς τομέα της γεωργίας. Και επειδή η επιμονή στο θέμα θα μπορούσε να αποδοθεί σε εγγενή συντεχνιακή διάθεση, τα επιχειρήματα σήμερα δε θα είναι δικά μας, αλλά οργανισμών, στους οποίους ασφαλώς δε θα μπορούσε να αποδοθεί κάτι τέτοιο.
Ας δούμε, λοιπόν, τι πιστεύουν και τι προτείνουν σχετικοί μεγάλοι οργανισμοί, αρχίζοντας από την Υπηρεσία Παρακολούθησης της Γης (Land Monitoring Service) του Προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (E.E.) Copernicus (βλ. αναφ. 1). Σύμφωνα, λοιπόν, με την υπηρεσία αυτή «το έδαφος και το νερό είναι αδιαχώριστοι εταίροι».
Το έδαφος δρα ως ένα τεράστιο σφουγγάρι απορροφώντας και αποθηκεύοντας πολύ μεγάλες ποσότητες νερού. Οι διαφορές, όμως, μεταξύ των εδαφών ως προς την ιδιότητα αυτή είναι πάρα πολύ μεγάλες, μέχρι και 9-10 φορές. Για παράδειγμα, ένα κυβικό μέτρο ενός αμμώδους εδάφους μπορεί να αποθηκεύσει 100 λίτρα νερού, ενώ ο ίδιος όγκος ενός εδάφους πλούσιου σε οργανική ουσία και άργιλο μπορεί αποθηκεύσει μέχρι 900 λίτρα νερού. Εάν υποθέσουμε ότι ολόκληρη η έκταση της Θεσσαλίας (14.037 (km2) καλύπτονταν από ένα έδαφος πλούσιο σε οργανική ουσία και άργιλο, τότε σε βάθος 1 m. αυτού του εδάφους, υπολογίζεται ότι θα μπορούσαν να αποθηκευτούν 1,263 δισ. m3 νερού, δηλαδή περίπου η ποσότητα νερού που ισοδυναμεί με τη ζήτηση νερού για τη γεωργία της Θεσσαλίας. Αυτό το παράδειγμα, βέβαια, αναφέρεται σε ιδανικές συνθήκες που δεν υπάρχουν, αλλά δείχνουν ταυτόχρονα δύο πράγματα: α) Το πόσες μεγάλες ποσότητες νερού μπορούν να αποθηκεύονται σε ένα έδαφος με καλή ποιότητα και β) ότι οι δύο αυτοί πόροι είναι όντως αδιαχώριστοι, όπως διατείνεται η υπηρεσία Copernicus.
Αν, όμως, η αποθηκευτική ικανότητα σε νερό του εδάφους είναι τόσο εντυπωσιακή, άλλο τόσο σημαντικές είναι και άλλες ιδιότητες/σχέσεις εδάφους/νερού. Παράδειγμα η ικανότητα του εδάφους να καθαρίζει το νερό που χρησιμοποιείται σε όλες τις χρήσεις. Το έδαφος είναι ένα φυσικό φίλτρο του νερού, το οποίο περνώντας μέσα από αυτό «καθαρίζεται» από αιωρούμενα μικροσωματίδια, ανόργανα και οργανικά, δίνει ζωή στους μικροοργανισμούς του εδάφους που αποδομούν τους οργανικούς ρύπους, όπως ορισμένα φυτοφάρμακα, σε λιγότερο τοξικές και επιβλαβείς ουσίες ή ακόμη και σε απλά θρεπτικά στοιχεία. Παράλληλα, μπορεί και δεσμεύει και απομακρύνει τοξικές ανόργανες ουσίες, όπως τα βαρέα μέταλλα, που όλες μεταφέρονται στους έμβιους οργανισμούς και τον άνθρωπο άμεσα ή έμμεσα μέσω του νερού.
Η αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους σε νερό που αναφέρθηκε παραπάνω, εκτός από τη σημασία της σε ό,τι αφορά τα αποθέματα νερού, παίζει καθοριστικό ρόλο στις πλημμύρες, η ένταση των οποίων μειώνεται καθοριστικά σε ένα βαθύ καλής ποιότητας εδάφους, μειώνοντας κατά πολύ τις καταστρεπτικές συνέπειές τους.
Ένα άλλο παράδειγμα οργανισμού, που δεν μπορεί να αδιαφορεί κανένας για το τι πρεσβεύει, είναι ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του Ο.Η.Ε. Σε πλειάδα δημοσιευμάτων και οδηγών του, η ανάγκη ταυτόχρονης διαχείρισης εδάφους και νερού προβάλλεται ως αυτονόητη πρακτική και ιδίως σε ημίξηρες περιοχές όπως η Θεσσαλία. Πάρα πολλά μέτρα συντήρησης αυτών των δύο πόρων (πρέπει να) είναι κοινά. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα μέτρα που έχουν σχέση με τη διαχείριση του νερού σε επικλινείς περιοχές, όπου η διάβρωση του εδάφους από το νερό αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα. Σε σχετικό οδηγό που εξέδωσε από το 1964 και συνεχίζει να τον επικαιροποιεί, ο FAO προτείνει ολοκληρωμένες πρακτικές και μέτρα για την κοινή διαχείριση του εδάφους και του νερού, που από κοινού συνιστούν τα δύο βασικά συστατικά της Γης (βλ. αναφ. 2). Θα ήταν, επομένως, καλύτερα να μιλάμε για διαχείριση της Γης (εδάφους και νερού), αντί για διαχείριση μόνο του νερού.
Μήπως, όμως, είναι μόνο αυτοί οι οργανισμοί που προτείνουν αυτά τα αυτονόητα πράγματα; Στο προηγούμενο άρθρο («ΕτΔ», 11-12-23) είχαμε αναφέρει το παράδειγμα της πιο προηγμένης τεχνολογικά χώρας του κόσμου στη διαχείριση του εδάφους και του νερού, τις ΗΠΑ. Σε κάθε Πολιτεία της χώρας αυτής υπάρχει ενιαία υπηρεσία Διαχείρισης Εδάφους και Νερού (Soil and Water Conservation Service) που εξασφαλίζει ταυτόχρονα την καλύτερη και βιωσιμότερη διαχείριση αυτών των φυσικών πόρων. Δε θα ήταν χρήσιμο, πριν πάρουμε τις δικές μας αποφάσεις, να ρίξουμε μια ματιά και σε αυτές τις κατευθύνσεις, αντί να στριφογυρνάμε σε εμπειρικούς αυτοσχεδιασμούς που από τα αποτελέσματα φαίνεται ότι αποσκοπούν κυρίως στην αξιοποίηση της πολιτικής εξουσίας που παρέχει ο λαός στις κυβερνήσεις προς όφελος των πολιτικών και άλλων φίλων τους; Μετά από όλα αυτά μένει οποιαδήποτε αμφιβολία ότι το έδαφος και το νερό είναι αδιαχώριστοι πόροι και ότι η διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται ενιαία; Παρ’ όλα αυτά, διαβάζοντας εξονυχιστικά τον ν. 5106/2024 στα σημεία που αφορούν την ίδρυση του Ο.Δ.Υ.Θ. Α.Ε. θα παρατηρήσει έκπληκτος ότι σε ολόκληρο το σχετικό τμήμα του νόμου (κεφάλαιο Α, άρθρα 3-13) δε βρίσκει ούτε μία φορά τη λέξη έδαφος. Πέρα από τις διοικητικές ατέλειες και τις αδυναμίες του νομοθετήματος σε ό,τι αφορά την αποτελεσματική διαχείριση του νερού για τις οποίες έχουν γραφεί πολλά από καλύτερους γνώστες του θέματος (βλ. π.χ. Ε.Δ.Υ.ΘΕ. «ΕτΔ» 29/7), αυτό που πρέπει επιπλέον να επισημανθεί είναι ότι, ακόμη και εάν καταφέρει να λειτουργήσει ο νεο-ιδρυθείς φορέας, είναι μοιραίο να μην προσφέρει ολοκληρωμένο αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά την ενίσχυση της γεωργίας, η οποία απαιτεί ταυτόχρονη και ισόρροπη διαχείριση και των δύο αυτών συντελεστών, ήτοι του εδάφους και του νερού. Μήπως πρέπει να αναλογιστούν οι αρμόδιοι πώς θα καλυφθεί αυτό το τεράστιο κενό, πριν θέσουν σε λειτουργία τον νέο φορέα;
Αναφορές:
1.https://land.copernicus.eu/en/news/soil-and-water-why-and-how-to-protect-both.
2. FAO 1964. Soil Bulletin 4, Guide to sixty soil and water conservation practices. Romepp. 25 καιHudson, N. 1987. Soil and Water conservation in semi-arid areas. FAO, Rome.
Γράφει ο Χρ. Τσαντήλας*
Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής
Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών
Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
