Ίσως έπρεπε να περιμένει τις απόψεις της ολλανδικής εταιρείας HVA και στη συνέχεια η επιστημονική ομάδα των συνεργατών του να προτείνει τροποποιήσεις και αλλαγές προσαρμοσμένες στις θεσσαλικές συνθήκες. Ήταν μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση στην οποία παρουσιάσθηκαν οι κίνδυνοι της θεσσαλικής γεωργίας από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και το σχέδιο γεωργικής ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας μετά τις πρόσφατες πλημμύρες. Κατά την ταπεινή μου άποψη ορισμένα από τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σχετίζονται με τομείς, όπως η αναδιάρθρωση καλλιεργειών, η ορθολογική διαχείριση και προστασία των εδαφοϋδατικών πόρων, η μείωση εκπομπών αερίων ρύπων που προέρχονται από λιπάνσεις, μέτρα προστασίας της ποιότητας των υδάτων, η αναθεώρηση της λιπαντικής αγωγής των καλλιεργειών κ.ά. Είναι φανερό ότι η γεωργική ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα και η υλοποίησή της προϋποθέτει τη διεπιστημονική συνεργασία αρκετών ειδικοτήτων. Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά ορισμένες από τις παρεμβάσεις και πρακτικές που απαιτούνται για τη γεωργική ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας. Η σύνταξη προγράμματος αναδιάρθρωσης καλλιεργειών μπορεί να ξεκινήσει από την αξιολόγηση της καταλληλότητας της καλλιεργούμενης γης για συγκεκριμένες καλλιέργειες. Σε δεύτερη φάση αξιολογείται η καταλληλότητα του κλίματος και συντάσσονται οι αντίστοιχοι χάρτες προσαρμοστικότητας των καλλιεργειών. Πριν την τελική απόφαση αναδιάρθρωσης, πρέπει να ληφθούν υπόψη το κόστος παραγωγής, η ζήτηση των προϊόντων, καθώς και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης καλλιεργειών πρέπει να είναι εφαρμόσιμο, αν και η επίπτωση της κλιματικής κρίσης, ειδικά για τις πολυετείς καλλιέργειες, δεν μπορεί να προβλεφθεί.
Οι πλημμύρες μπορούν να μειώσουν σημαντικά την περιεκτικότητα των καλλιεργουμένων εδαφών σε θρεπτικά στοιχεία. Οι απώλειες θρεπτικών στοιχείων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ένταση της πλημμύρας και ορισμένα (κυρίως νιτρικά) μπορούν να εκπλυθούν και να μετακινηθούν στα υπόγεια ύδατα ή να μετακινηθούν στα επιφανειακά νερά μέσω επιφανειακής απορροής από τα επικλινή εδάφη. Για την προστασία των νερών, πρέπει να εφαρμόζεται ο Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, ο οποίος χρειάζεται κάποιες τροποποιήσεις.
Για τον έλεγχο της γονιμότητας των εδαφών μετά τις πλημμύρες γίνεται δειγματοληψία εδαφών σε όλες τις καλλιεργούμενες περιοχές, οι οποίες έχουν επηρεασθεί σοβαρά. Στη συνέχεια πραγματοποιούνται εκείνες οι εργαστηριακές εδαφολογικές αναλύσεις που επιδρούν στην αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών. Η σύγκριση ανάμεσα στην κατάσταση που υπήρχε πριν την πλημμύρα με εκείνη μετά την πλημμύρα, γίνεται από έμπειρους ειδικούς οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα εργαστηριακά αποτελέσματα για σύγκριση με ορισμένες βασικές εδαφικές ιδιότητες που απεικονίζονται στον εδαφολογικό χάρτη της Θεσσαλίας. Να τονιστεί ότι κάποιες εδαφικές ιδιότητες έχουν αλλάξει με τον χρόνο και χρειάζεται επικαιροποίηση του εδαφολογικού χάρτη της Θεσσαλίας.
Tα γεωργικά εδάφη της Θεσσαλίας, ειδικά σε λοφώδεις περιοχές όταν δεν καλύπτονται από βλάστηση τους χειμερινούς μήνες, αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο διάβρωσης. Φάνηκε ότι οι πλημμύρες είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια της επιφανειακής εδαφικής στρώσης σε περιοχές της Θεσσαλίας. Το πρόβλημα είναι αρκετά σοβαρό, αφού ορισμένες (δεν γνωρίζουμε την ακριβή έκταση) μπορεί να είναι ήδη ακατάλληλες για καλλιέργεια. Ίσως είναι αναγκαίο να ξεκινήσει σύντομα η οριοθέτηση των περιοχών που έχουν επηρεαστεί από τη διάβρωση και να συνταχθεί χάρτης που θα απεικονίζει το βάθος του εδάφους, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες. Παράλληλα, να ληφθούν εδαφικά δείγματα ώστε να γίνουν οι εργαστηριακές αναλύσεις προκειμένου αξιολογηθεί η γονιμότητα και οι ανάγκες βελτίωσης της ποιότητας των εδαφών που μπορούν να καλλιεργηθούν. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Καταπολέμησης της Απερήμωσης, η Θεσσαλία χαρακτηρίστηκε ως ευαίσθητη στην απερήμωση περιοχή. Λόγω κλιματικής κρίσης, πρέπει να γίνει οριοθέτηση των περιοχών που απειλούνται από την ερημοποίηση με βάση τον συνδυασμό της κάθε βιοκλιματικής ζώνης και των δεικτών ερημοποίησης γαιών (Γιάσογλου 1995, Κosmas et al., 2007). Στη συνέχεια να εφαρμοσθεί αφού επικαιροποιηθεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (2001).
Ένα άλλο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η νιτρορύπανση των νερών (Οδηγία 676/91/ΕΚ). Το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας είχε συντάξει το 1997 τον αρχικό χάρτη με τις ευαίσθητες στη νιτρορύπανση ζώνες της Θεσσαλίας, προκειμένου να εφαρμοστεί πρόγραμμα μείωσης της νιτρορύπανσης. Oι μεθοδολογίες άλλαξαν και σήμερα οι ευαίσθητες στη νιτρορύπανση ζώνες πρέπει να οριοθετηθούν με συγκεκριμένη μεθοδολογία, την οποία ήδη εφαρμόζουν οι περισσότερες χώρες της EU. Η αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής είναι πολύπλοκη και τα αποτελέσματα της βελτίωσης της ποιότητας των νερών εμφανίζονται μετά από μερικά χρόνια. Για τη Θεσσαλία, είναι αναγκαίο να πρόγραμμα για την εφαρμογή ορθολογικής λιπαντικής αγωγής, το οποίο οι παραγωγοί πρέπει να εφαρμόζουν. Εκτός από τη συνιστώμενη ποσότητα λιπάσματος ανά καλλιέργεια ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην παρεμπόδιση της νιτρορύπανσης και στον περιορισμό της εκπομπής αμμωνίας στην ατμόσφαιρα. Οι εκπομπές αμμωνίας από αζωτούχα λιπάσματα προς την ατμόσφαιρα κυμαίνονται από 5-40%, ανάλογα με το είδος του λιπάσματος και τις συνθήκες που επικρατούν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποχρεώνει τα κράτη-μέλη (Οδηγία 2016/2284) να μειώσουν τις ετήσιες εκπομπές αμμωνίας από λιπάσματα και άλλες πηγές ρύπων 7% μέχρι το 2029 με έτος αναφοράς το 2005. Η υλοποίηση ενός σχεδίου γεωργικής ανασυγκρότησης της Θεσσαλίας είναι δύσκολη υπόθεση, αλλά είναι μονόδρομος για την ομαλοποίηση των συνθηκών της αγροτικής παραγωγής.
* O Θόδωρος Καρυώτης είναι γεωπόνος-εδαφολόγος, συντ. τακτ. ερευνητής ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ», MSc στη Χαρτογράφηση, Ταξινόμηση και Υδατική Οικονομία Εδαφών, PhD στη Γεωργική Χημεία και Γονιμότητα Εδαφών. Υπηρέτησε ως γεωργικός σύμβουλος στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
