κράτους. Η ανάγνωσή της μοιάζει με ταινία τρόμου, καθώς η χώρα μας είναι τελευταία ή από τις τελευταίες μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ σε όλους τους δείκτες της οικονομίας εκτός από τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων και το κόστος των συντάξεων στον προϋπολογισμό. Υποθέτω και στο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος. Με βάση αυτούς τους δείκτες η Επιτροπή προτείνει λύσεις για να αυξηθούν οι επενδύσεις, αλλά και η παραγωγικότητα όλων των τομέων της οικονομίας, μεταξύ των οποίων και του αγροδιατροφικού τομέα. Σε αυτό το τμήμα της έκθεσης θέλω να κάνω κάποια σχόλια.
Η έκθεση ακολουθεί την πεπατημένη των πολιτικών της χώρας από την αρχή της κρίσης το 2010 που συγκρίνουν τον κύκλο εργασιών ανά μονάδα επιφάνειας με άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία στην έκθεση, αλλά συνήθως και το Ισραήλ. Η έκθεση θεωρεί ότι αυτή η διαφορά δείχνει τη χαμηλή παραγωγικότητα της Ελληνικής γεωργίας που είναι απόλυτα σωστό. Επιπλέον από την έκθεση προκύπτει το αρνητικό ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου του γεωργικού τομέα που δε συμβαδίζει ούτε με τις δυνατότητες της χώρας με την ποικιλία κατάλληλων κλιματικών συνθηκών, ούτε με τη μεγάλη απασχόληση στον γεωργικό τομέα. Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι γιατί συμβαίνουν αυτά και κυρίως τι πρέπει να γίνει για να ανεβάσουμε την παραγωγικότητα στα επίπεδα Ολλανδίας ή Ισραήλ.
ΜΙΚΡΟΣ ΚΛΗΡΟΣ - ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΙΣ
Συνήθως το πολιτικό προσωπικό παραμένει στις διαπιστώσεις ως ρεπόρτερ και αποφεύγει να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά. Τι φαίνεται να απαντά η έκθεση:
Μικρό μέγεθος αγροτικών εκμεταλλεύσεων, Χαμηλή παραγωγικότητα, Εξάρτηση από επιδοτήσεις
Πραγματικά ο μέσος κλήρος της χώρας είναι 66 στρέμματα. Πολύ μικρός αν αναφερόμαστε σε μεγάλες εκτατικές εκμηχανισμένες καλλιέργειες. Πραγματικά τα αγροκτήματα αυτά έχουν χαμηλό κύκλο εργασιών ανά στρέμμα και μόνο χάρη στις επιδοτήσεις οι ιδιοκτήτες τους επιζούν στο χωριό. Οι εκτατικές καλλιέργειες με κύκλους εργασιών από 50 μέχρι 250 ευρώ/στρέμμα με δυσκολία εξασφαλίζουν επιβίωση των αγροτών. Μήπως όμως τα μικρά αγροκτήματα θα ήταν πλεονέκτημα αν αναδιαρθρώναμε τις καλλιέργειες και πηγαίναμε σε καλλιέργειες υψηλής αξίας και υψηλών απαιτήσεων εργασίας, όπως τα οπωροκηπευτικά; Τα οπωροκηπευτικά μπορούν να δώσουν κύκλους εργασιών πάνω από 1.000 ευρώ/στρέμμα με πολλές μονάδες εργασίας κάθε χρόνο. Εάν η εργασία αυτή παρασχεθεί από τα μέλη της οικογένειας σε μεγάλο ποσοστό εύκολα μπορούν να πετύχουν ακαθάριστο οικογενειακό εισόδημα των αγροτών πάνω από τα 30.000 ευρώ τον χρόνο, ενώ θα μπορούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ της χώρας κατά αρκετές ποσοστιαίες μονάδες. Φυσικά μέχρις ότου έρθουν τα ρομπότ που θα αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία, αλλά μάλλον θα χρειαστούμε αρκετά χρόνια γι’ αυτό. Μέχρις ότου αποφασίσουμε να επιδιώξουμε μια τέτοια αλλαγή κατεύθυνσης της γεωργίας μας, οι αγρότες θα μένουν εξαρτημένοι από τις επιδοτήσεις (πάνω και κάτω από το τραπέζι) της Ε.Ε. όπως αναφέρει και η έκθεση. Αν σκεφθούμε ότι οι άμεσες επιδοτήσεις για τη χώρα είναι κοντά στα 2,2 δισ. ευρώ τότε μια μέση αύξηση του κύκλου εργασιών κατά 100 ευρώ/στρέμμα θα μας έδινε πολύ περισσότερα, περίπου 3,5 δισ. Δυστυχώς από το 1980 με την είσοδό μας στην τότε ΕΟΚ αποφασίσουμε να μην έχουμε Εθνική Αγροτική Πολιτική (ΕΑΠ) και να αφεθούμε στην ΚΑΠ της Ε.Ε. Αρχικά βόλευε μέχρι να φτάσουμε στις πολύ υψηλότερες επιδοτημένες τιμές, αλλά μετά τα πράγματα χάλασαν, καθώς οι υψηλές επιδοτήσεις σε βαμβάκι και σκληρό σιτάρι μας κατάντησαν με μονοκαλλιέργειες τους και διατήρηση των καλλιεργειών υψηλής αξίας, σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Επομένως αυτό που χρειάζεται άμεσα η χώρα είναι μια ΕΑΠ που θα προωθήσει καλλιέργειες υψηλής αξίας κυρίως στα μικρά αγροκτήματα που θα εκμεταλλευτούν την εργασία που διαθέτουν, αλλά και ανάπτυξη κτηνοτροφίας σε μικρό ή μεγάλο μέγεθος. Πώς μπορεί να επιτευχθεί η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών; Πρέπει να στρέψουμε την παραγωγή σε προϊόντα που ζητά η αγορά στις ποσότητες και ποιότητες που επιθυμούν οι καταναλωτές.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΓΟΡΕΣ
ΚΑΙ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟΙ
Επομένως ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών θα πρέπει να περιλαμβάνει:
Μελέτη των αναγκών των παγκόσμιων αγορών σε ποσότητες και ποιότητες, μελέτη των μεταφορών, μάρκετινγκ και άλλων στοιχείων της εφοδιαστικής αλυσίδας και κυρίως την οργάνωση της παραγωγής. Η τελευταία χρειάζεται επιλογή κατάλληλων ποικιλιών, τεχνικών καλλιέργειας, εκμηχάνισης, άρδευσης, εισαγωγής νέων τεχνολογιών, πιστοποίηση παραγωγής, κ.λπ. Εδώ έρχονται δύο θέματα. Το ένα θίγει η έκθεση με τη μειωμένη δαπάνη για έρευνα σχετικά με τον μ.ο. της Ε.Ε. Φοβάμαι ότι υπάρχει κάτι πολύ χειρότερο από αυτό. Τι ποσοστό από την έρευνα αυτή καταλήγει και αξιοποιείται από τους αγρότες μας; Θα εκτιμούσα κοντά στο μηδέν. Μαζί με αυτό πάει η πλήρης έλλειψη συστήματος γεωργικών εφαρμογών που θα καθοδηγεί τους αγρότες να ακολουθήσουν τις επιταγές που προγράμματος αναδιάρθρωσης της γεωργίας. Οι γεωτεχνικοί του Ελληνικού δημοσίου έχουν κλειστεί στα γραφεία τους και ασχολούνται με τη γραφειοκρατία των επιδοτήσεων και των προγραμμάτων της Ε.Ε. και δεν επισκέπτονται πλέον τα χωράφια. Οι μόνοι που βρίσκονται ακόμη στα χωράφια είναι οι προμηθευτές των γεωργικών εφοδίων, οι οποίοι προσφέρουν ακόμη σημαντικές υπηρεσίες, αλλά πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού τους παραμένει η προώθηση των προϊόντων τους. Επομένως χρειαζόμαστε ένα σύστημα προώθησης της Εθνικής (αφού βέβαια την αποφασίσουμε και βάλουμε στόχους), αλλά και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής στους αγρότες.
Η σύνδεση έρευνας - παραγωγής και η εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες
... Η σύνδεση έρευνας και παραγωγής είναι αναγκαία για να έχουν κάποιο αποτέλεσμα οι πόροι που διατίθενται. Αυτό δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει με τα γραφεία προώθησης της σύνδεσης με την παραγωγή των ΑΕΙ ή ερευνητικών κέντρων. Αυτά θα είναι χρήσιμα για σύνδεση με τις επιχειρήσεις. Για τη σύνδεση έρευνας και παραγωγής στη γεωργία απαιτείται κάτι διαφορετικό. Εν μέρει θα μπορούμε να καλυφτεί από ένα σύστημα γεωργικών εφαρμογών που θα έπρεπε να συνεργάζεται με τα ερευνητικά κέντρα για να μεταφέρει τα αποτελέσματα της έρευνας στους αγρότες, αλλά και για να μεταφέρει προβλήματα των αγροτών στην έρευνα (και σε αυτούς που προκηρύσσουν τα ερευνητικά προγράμματα).
Η έκθεση θέτει πολύ σημαντικά θέματα: τη χαμηλή ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και εξοπλισμού, την ανεπαρκή επαγγελματική εκπαίδευση και τη δυσμενή δημογραφία, την αναποτελεσματική οργάνωση και την ελλιπή καθετοποίηση και προώθηση ελληνικών σημάτων. Όλα τα θέματα εκτός από τη δυσμενή δημογραφία που φοβάμαι ότι είναι ένα πρόβλημα της χώρας νομίζω ότι σχετίζονται με την ανεπαρκή επαγγελματική εκπαίδευση των αγροτών. Το «κόλλημα» σε παραδοσιακές καλλιεργητικές τεχνικές υποδηλώνει και μια αδυναμία κατανόησης των νέων τεχνολογιών. Αλλά και η ανάγκη ανάπτυξης συνεργασιών τόσο για την καλλιέργεια (κοινή χρήση εξοπλισμού, κοινή προμήθεια εισροών, κοινή εμπορία, συμβολαιακή γεωργία) και εκτροφές ζώων (σύνδεση με καλλιέργεια, κοινή χρήση εξοπλισμού, κοινή προμήθεια εισροών, κοινή εμπορία) μπορούν να βελτιωθούν με καλύτερη εκπαίδευση και κατανόηση των ωφελειών που θα έχουν εκτός από οικονομικά κίνητρα. Ένα σύστημα διαρκούς εκπαίδευσης για τους αγρότες (αλλά και γενικότερα για όλους τους επαγγελματίες) θα είναι χρήσιμο. ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα θα μπορούσαν να αναλάβουν τέτοιες δράσεις.
Οι προτάσεις της Επιτροπής όπως:
Μεγέθυνση των εκμεταλλεύσεων (κυρίως για τις μεγάλες καλλιέργειες ενώ για τις υψηλής αξίας οι μικρές εκμεταλλεύσεις, όπως εξήγησα, μπορεί να έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα), Εκσυγχρονισμός των εκμεταλλεύσεων, Βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού, Ενίσχυση της συνεργασίας με πανεπιστήμια και την ερευνητική κοινότητα, Αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων αγροδιατροφής, Καλύτερη διασύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με τον τουρισμό,
είναι σαφώς προς τη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να ενσωματωθούν σε ένα μακροπρόθεσμο Εθνικό Πρόγραμμα Γεωργικής Ανάπτυξης που πρέπει να εκπονηθεί και εφαρμοστεί.
Τα οφέλη απ’ την αξιοποίηση ορεινών νερών και υδροηλεκτρικής ενέργειας...
Μια παράλειψη θεωρώ της μελέτης είναι ότι δε σημειώνει την ανάγκη υποδομών για τη στήριξη του γεωργικού τομέα. Ένα κύριο στοιχείο για όλη τη χώρα είναι η έλλειψη αρδευτικού νερού ή η χρήση υψηλού κόστους νερού με υπεράντληση από υπόγειους υδροφορείς. Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από ικανοποιητικές βροχοπτώσεις συγκεντρωμένες κυρίως τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι έχουμε ελάχιστες βροχοπτώσεις. Δεδομένου ότι οι καλλιέργειες μεγαλύτερης αξίας είναι αρδευόμενες η χώρα χρειάζεται υποδομές για να ποτίζει τα χωράφια της. Το ανάγλυφο της χώρας είναι ορεινό με μικρές πεδιάδες ανάμεσα στα βουνά. Θα ήταν ορθολογικό να συγκεντρώνουμε νερό τον χειμώνα στα ορεινά για να το χρησιμοποιούμε το καλοκαίρι, να το πίνουμε και να ποτίζουμε τα χωράφια μας.
ΚΑΘΑΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΠΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ
Οι ταμιεύσεις νερού στα ορεινά της χώρας προσφέρουν μια σειρά από πλεονεκτήματα, όπως:
Δυνατότητα παραγωγής καθαρής Υδροηλεκτρικής ενέργειας από έναν τοπικό πόρο. Η ΗΕ ενέργεια έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως κάλυψη ζήτησης αιχμής που θα μείωνε τις εισαγωγές ηλεκτρισμού, με συστήματα άντλησης μπορεί να λειτουργήσει ως συσσωρευτής ενέργειας εξισορροπώντας τις ΑΠΕ (κυρίως αιολική και ηλιακή που έχουν διακυμάνσεις παραγωγής). Οι ταμιευτήρες νερού θα αποτελούν απαραίτητα αποθέματα νερού για περιόδους ξηρασίας που αναμένονται με την κλιματική αλλαγή. Το νερό θα καλύπτει ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης που θα στηρίζουν τη ζωή και τη διατροφή της χώρας. Επιπλέον θα παρέχουν υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους αρδευτικό νερό που θα αντικαταστήσει τις ληστρικές υψηλού ενεργειακού και οικονομικού κόστους αντλήσεις νερού από υπόγειους υδροφορείς που η εξάντλησή τους εκτός από αύξηση του κόστους άντλησης δημιουργεί είσοδο θαλασσινού νερού που κάνει υφάλμυρα τα νερά άρδευσης και δημιουργεί κινδύνους εκτεταμένης οικολογικής καταστροφής σε πολλές περιοχές της χώρας. Η καλύτερη διαχείριση των ροών του νερού με τους ταμιευτήρες θα αποτρέψει πλημυρικά φαινόμενα σαν αυτά που υποστήκαμε τελευταία με τον «Ιανό».
ΚΛΕΙΣΤΟΙ ΑΓΩΓΟΙ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΝΕΡΟΥ
Επιπλέον η διαχείριση του νερού είναι προβληματική και σπάταλη. Η δημιουργία κλειστών αγωγών μεταφοράς και διανομής νερού μπορεί να εξοικονομήσει περισσότερο από 20% του νερού που καταναλώνουμε, ενώ επιπλέον εξοικονόμηση μπορεί να γίνει με προώθηση αποτελεσματικών μεθόδων εφαρμογής του νερού από τους αγρότες με κατάλληλη καθοδήγηση.
Θέλω να πιστεύω ότι όσα ανέφερα μπορούν να ενεργήσουν συμπληρωματικά με την έκθεση και ενδεχομένως να ενισχύσει προσπάθειες του πολιτικού προσωπικού της χώρας να αναπτύξουν μια νέα Εθνική Αγροτική Πολιτική που θα οδηγήσει σε ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας μας. Έτσι θα ξεπεράσουμε τις κρίσεις και θα οδηγηθούμε σε υγιή ανάπτυξη και ευημερία με παραγωγή και όχι με δάνεια για κατανάλωση.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
