Εφαρμογή διαφοροποιημένης δόσης αρδευτικού νερού

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Το νερό είναι ένα κομβικό στοιχείο στην απόδοση των φυτών.  Διότι το εφαρμοζόμενο νερό δίνει άριστη απόδοση στην ποσότητα που χρειάζεται το φυτό, ενώ η απόδοση μειώνεται όταν εφαρμόσουμε περισσότερο και φυσικά λιγότερο από όσο χρειάζεται η φυτεία μας. 

Αυτό δεν ισχύει για άλλες εισροές. Περισσότερο λίπασμα μέσα σε λογικά όρια δεν μειώνει την παραγωγή, απλώς δεν την αυξάνει άλλο.   Για παράδειγμα στο βαμβάκι μια άκαιρη εφαρμογή  μπορεί να  αυξήσει τη βλάστηση και να μειώσει την παραγωγή.  Ιδιαίτερα προβλήματα έχουμε με  την κακή εφαρμογή νερού στην ποιότητα των καρπών. Αν σε αμπελώνα με κρασοστάφυλα ποτίσουμε περισσότερο από όσο χρειάζεται τότε καταστρέφουμε την ποιότητα του προϊόντος και του κρασιού που θα παραχθεί. Παράλληλα το νερό είναι ένας περιορισμένος φυσικός πόρος,  ενώ το κόστος άντλησής του είναι ιδιαίτερα υψηλό στα μεγαλύτερα βάθη. Είναι γνωστό ότι το κόστος άρδευσης στην Ανατολική Θεσσαλία που αντλεί νερό από μεγάλα βάθη φτάνει τα 100 €/στρέμμα που είναι απαγορευτικό για πολλές καλλιέργειες που συνεχίζουν να καλλιεργούνται για τις επιδοτήσεις. Σημειώστε ότι η αναμενόμενη κλιματική αλλαγή σύμφωνα με τις προβλέψεις των ειδικών θα μειώσει τις βροχοπτώσεις, ενώ θα αυξήσει τις ανάγκες των καλλιεργειών σε νερό από την αύξηση της θερμοκρασίας.
Η διαφοροποιημένη εφαρμογή δόσεων αρδευτικού νερού προσέλκυσε από νωρίς το ενδιαφέρον των ερευνητών. Οι πρώτες εφαρμογές  έγιναν σε συστήματα άρδευσης PIVOT δηλαδή συστήματα με σωλήνες με μπεκ που περιστρέφονται περνώντας πάνω από το κυκλικό χωράφι. Το ίδιο σύστημα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και στους αυτοκινούμενους αρδευτές με ράμπες που χρησιμοποιούμε στη χώρα.  Το σύστημα μπορούσε να διαφοροποιεί τη δόση του νερού ανοίγοντας και κλείνοντας τα ακροφύσια -μπεκ. Τα πρώτα συστήματα  στηρίζονταν σε χάρτες εφαρμογής με βάση τη μηχανική σύσταση του εδάφους αλλά και τις πραγματικές συνθήκες όπως σημεία με φυσική βλάστηση που δεν έπρεπε να ποτιστούν ή γειτνίαση με δρόμους ή χαντάκια κλπ. Ένα τέτοιο χάρτη βλέπετε στην εικόνα με το κυκλικό χωράφι όπου έχουν χαραχθεί τεμάχια που χρειάζονται περισσότερο, λιγότερο ή καθόλου νερό. Ο χάρτης εφαρμογής εισάγονταν στο λογισμικό και έκανε την εφαρμογή της δόσης.  
Με βάση αυτό τον χάρτη η διαφοροποιημένη εφαρμογή αρδευτικού νερού μπορεί να μειώσει την κατανάλωσή του κατά 20-30%, ενώ επιτυγχάνει και αντίστοιχη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας για αρδευόμενες εκτάσεις  με άντληση νερού.
Σε επόμενη ανάπτυξη αντί για χάρτες χρησιμοποιήθηκαν αισθητήρες που μετρούσαν την υγρασία του εδάφους και ενημέρωναν ασύρματα το λογισμικό που υπολόγιζε το έλλειμμα νερού  που το εφάρμοζε.
Μια άλλη προσέγγιση χρησιμοποίησε αισθητήρες που μετρούσαν τη θερμοκρασία των φυτών για να διαπιστώσει την έλλειψη νερού. ¨Όπως γνωρίζετε το φυτό απορροφά νερό από τις ρίζες και το μεταφέρει στα φύλλα, στα στομάτια, που ανοιγοκλείνουν. Από εκεί εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα. Αυτή η διαδικασια λέγεται διαπνοή και εκτός από τη μεταφορά θρεπτικών στοιχείων από τις ρίζες ψύχει το φυτό. Όταν υπάρχει αρκετό νερό στο έδαφος τότε τα στομάτια είναι ανοιχτά , το φυτό διαπνέει και ψύχεται. Όταν αρχίζει να λείπει το νερό τότε τα στομάτια αρχίζουν να κλείνουν, η διαπνοή μειώνεται και το φυτό θερμαίνεται.  Με ένα θερμόμετρο υπέρυθρης ακτινοβολίας (σαν αυτά που χρησιμοποιούμε για τον κορονοϊό) μπορούμε να καταγράψουμε τη θερμοκρασία των φυτών και να εκτιμήσουμε την ανάγκη για άρδευση. Μια εικόνα με θερμική κάμερα ενός αγρού φαίνεται στην εικόνα. Φαίνονται σημεία του χωραφιού με περισσότερη ή μικρότερη ανάγκη για αρδευτικό νερό που μπορούμε να αξιοποιήσουμε διαφοροποιώντας τη δόση.  Μια εφαρμογή στο Ισραήλ έγινε σε αμπελώνα για παραγωγή κρασιού. Μάλιστα τότε δεν είχαν διαδοθεί τα drones που σήμερα κάνουν τη ζωή μας εύκολη. Τοποθέτησαν τη θερμική κάμερα σε ένα ιστό πολλών μέτρων πάνω σε ένα όχημα που το κινούσε γύρω από το χωράφι. Με τη θερμική κάμερα εντόπιζε τα σημεία του χωραφιού που ήθελαν πότισμα και ποια δεν ήθελαν. Έτσι πέτυχε υψηλότερη παραγωγή χωρίς να χαλάσει την ποιότητα του κρασιού.
Εικόνες του χωραφιού με δείκτες βλάστησης μπορούν να μας δώσουν σημεία του χωραφιού που έχουν έλλειψη νερού και να μας βοηθήσουν στη σωστή άρδευση με βελτίωση παραγωγής και ποιότητας και εξοικονόμηση νερού και ενέργειας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σήμερα η ΓΑ έχει ώριμες εφαρμογές που μπορούν αποδεδειγμένα να συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση των αγροκτημάτων αλλά και της γεωργίας γενικότερα. Η προώθησή τους στην ελληνική γεωργία είναι απαραίτητη αν θέλουμε να μείνουμε ανταγωνιστικοί. Ποιος θα την προωθήσει στους αγρότες; Μήπως πρέπει η πολιτεία (Κεντρική Κυβέρνηση, Περιφέρεια, Δήμοι) να οργανώνει  ένα σύστημα γεωργικών εφαρμογών που θα συνεργαστεί με τις οργανώσεις των παραγωγών (συνεταιρισμοί, εταιρείες αγροτών)  για να μεταφέρουν τα αποτελέσματα της έρευνας στους τελικούς χρήστες, τους αγρότες;  Ένα σύστημα αξιοκρατικά οργανωμένο που θα λειτουργεί για τα συμφέρονται του αγροδιατροφικού τομέα που πρέπει να αποτελέσει τμήμα της νέας παραγωγικής οικονομίας, που θέλω να πιστεύω ότι θα προωθηθεί  με βάση τις προτάσεις της επιτροπής Πισσαρίδη.