Ήδη τώρα που δημοσιεύεται το άρθρο, κάποια κριθάρια στα Νότια της Θεσσαλίας άρχισαν να συγκομίζονται. Η συγκομιδή είναι η τελική ενέργεια μιας καλλιέργειας και αυτή είναι που δίνει το τελικό εισόδημα στο παραγωγό. Κάθε λάθος εδώ κοστίζει άμεσα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι νέες θεριζοαλωνιστικές μηχανές είναι πολύ καλής ποιότητας με δυνατότητα να περιορίσουν τις απώλειες σπόρου ακόμα και κάτω από το 1%. Σε κείμενο πέρυσι τέτοια εποχή είχα αναφερθεί στις απώλειες κατά τη μηχανική συγκομιδή και τον ορισμό τους. Σήμερα θα αναφερθώ ειδικότερα στις απώλειας κατά τη μηχανική συγκομιδή των σιτηρών για να βοηθήσω του αγρότες να τις εκτιμήσουν και να ελέγξουν τις μηχανές που συγκομίζουν τα χωράφια τους.
Η ποιότητα της εργασίας της θεριζοαλωνιστικής μηχανής Θ/Α προφανώς αξιολογείται από απώλειες ποσοτικές (βάρος σπόρου) αλλά και ποιοτικές όπως οι σπασμένοι σπόροι που οφείλονται στην κακή λειτουργία της μηχανής. Για αυτό θα αφιερώσω τα επόμενα στην εκτίμηση των απωλειών από τον παραγωγό για να ελέγχει τη καλή λειτουργία των μηχανών.
Οι απώλειες κατά τη μηχανική συγκομιδή των σιτηρών χωρίζονται σε απώλειες πριν από το πέρασμα της μηχανής που τις ονομάζουμε φυσιολογικές και απώλειες από τα διάφορα συστήματα της Θ/Α.
Οι φυσιολογικές απώλειες οφείλονται στη φυσιολογική λειτουργία των φυτών. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι τα φυτά δεν δημιουργήθηκαν και εξελίχθηκαν για να αποτελέσουν τροφή μας αλλά για να πολλαπλασιάζουν το εαυτό τους ή τα γονίδια τους. Επομένως μόλις ωριμάσουν τους σπόρους έχουν τη τάση να τους αποδεσμεύουν για να διασπαρθούν στο γύρω χώρο και να δώσουν νέα φυτά τον επόμενο χρόνο. Η καθυστέρηση της συγκομιδής προφανώς αυξάνει την απώλεια των σπόρων που καθώς πέφτουν στο έδαφος δεν συγκομίζονται με τη μηχανή. Για αυτό είναι σημαντικό μόλις το σιτάρι ωριμάσει να συγκομιστεί το ταχύτερο. Πότε ωριμάζει; Μόλις η υγρασία του σπόρου πέσει κάτω από το 12,5% που είναι το όριο ασφαλούς αποθήκευσης. Καλά είναι να είναι ξηρότερος αλλά αυτό είναι γενικά ένα όριο αποθήκευσης. Βέβαια η βελτίωση των φυτών τα τελευταία χρόνια έχει επιτύχει ποικιλίες με φυτά που δεν «ρίχνουν» τους σπόρους αλλά πάντα κάτι μένει. Προφανώς η απώλεια των σπόρων αυξάνεται από καιρικά φαινόμενα όπως ο αέρας ή η βροχή. Η βροχή έχει και αρνητική επίπτωση στην ποιότητα του σπόρου ιδιαίτερα στα σκληρά σιτάρια που τα αποχρωματίζει και αυξάνει τα αλευρώδη στοιχεία. Εδώ πρέπει να κάνουμε μια συζήτηση για την εγκαιρότητα της συγκομιδής δηλαδή το χρόνο συγκομιδής ως προς το χρόνο φυσιολογικής ωρίμανσης. Ιδανικά θα έπρεπε να συγκομίζουμε μόλις ωριμάσει ο σπόρος καθώς κάθε καθυστέρηση αυξάνει τις απώλειες αλλά και την πιθανότητα αντίξοων καιρικών φαινομένων. Αν είχαμε τόσες πολλές Θ/Α αυτό θα μπορούσε να γίνει αλλά η κάθε μηχανή θα συγκόμιζε μικρή έκταση και αυτό θα έκανε το κόστος των αποσβέσεων απαγορευτικό. Για αυτό κάθε φορά γίνεται ένας συγκερασμός αποδεκτού κόστους συγκομιδής και μείωσης των κινδύνων απωλειών και υποβάθμισης της ποιότητας του προϊόντος. Βέβαια κάθε φορά που ο καιρός ετοιμάζεται για βροχή οι αγρότες βιάζονται όλοι να συγκομίσουν και τότε συνήθως κανείς δεν ελέγχει την ποιότητα εργασίας των μηχανών με αποτέλεσμα αυξημένες απώλειες.
Οι φυσιολογικές απώλειες μπορούν να εκτιμηθούν με συγκέντρωση σπόρων από το έδαφος πριν από τη διέλευση της μηχανής. Συνήθως κατασκευάζουμε πλαίσια με χονδρό σύρμα 50Χ50 εκατοστά και τα τοποθετούμε σε διάφορα σημεία του χωραφιού αφού αφαιρέσουμε με προσοχή τα στελέχη του σιτηρού. Η ποσότητα του σπόρου από 4 πλαίσια είναι η απώλεια από 1 τετραγωνικό μέτρο και αν το πολλαπλασιάσουμε επί 1000 η απώλεια στο στρέμμα. Αυτό εκφράζεται ως ποσοστό της παραγωγής για να έχουμε εκτίμηση της πραγματικότητας. Γιατί αν έχουμε απώλεια 5 κιλά σπόρου σε ένα χωράφι με παραγωγή 500 κιλά τότε η απώλεια είναι 1% ενώ σε ένα χωράφι με 200 κιλά είναι 2,5% που κάνει αρκετή διαφορά. Σε γενικές γραμμές οι φυσιολογικές απώλειες με τη σημερινή μεγάλη απόδοση των Θ/Α μηχανών είναι ελάχιστες εκτός από χρονιές με αέρα και βροχές στη περίοδο συγκομιδής που βέβαια στη χώρα μας δεν είναι συχνές. Γενικά οι νέες ποικιλίες δεν αποδεσμεύουν τον σπόρο εύκολα αλλά υπάρχουν και διαφορές μεταξύ τους. Η εκτίμηση των φυσιολογικών απωλειών δεν έχει άμεση σχέση με τη λειτουργία της μηχανής και επομένως η εκτίμηση από τον παραγωγό ίσως δεν έχει άμεσο ενδιαφέρον. Έχει έμμεσο όμως ενδιαφέρον και για να εκτιμηθεί η σημασία της έγκαιρης συγκομιδής αλλά επί πλέον είναι απαραίτητη για τη σωστή εκτίμηση των απωλειών της Θ/Α καθώς προστίθενται ως υπόβαθρο στη μέτρηση των άλλων απωλειών της μηχανής.
Οι απώλειες από τη μηχανή ορίζονται ως οι απώλειες σπόρου που δημιουργούνται από τη λειτουργία της μηχανής και κατανέμονται σε απώλειες από τα διάφορα συστήματα της μηχανής. Η Θ/Α είναι ένα μικρό εργοστάσιο και χωρίζεται σε τμήματα όπως δείχνει η πιο κάτω εικόνα: Σύστημα θερισμού, σύστημα αλωνισμού που περιλαμβάνει σύστημα εκκόκκισης, διαχωρισμού σπόρου αχύρου και σύστημα καθαρισμού του σωρού.
Το πρώτο σύστημα είναι αυτό που κάνει το θερισμό δηλαδή κόβει τα στελέχη από τη βάση τους, τα συγκεντρώνει στο κέντρο της σκάφης και τα προωθεί στο σύστημα αλωνισμού. Κάνει ακριβώς τη δουλειά που έκαναν οι παλαιοί θεριστές που με τα δρεπάνια έκοβαν τα στελέχη, τα έκαναν δέματα και τα μετέφεραν στο αλώνι.
Η προσπάθεια εδώ είναι να προκαλέσουμε τη μικρότερη δυνατή διατάραξη των στελεχών με τα στάχυα για να ελαχιστοποιήσουμε τις απώλειες από πτώση των σπόρων στο έδαφος. Αυτό το πετυχαίνουμε με καλή ρύθμιση της ταχύτητας περιστροφής της ανέμης ως προς τη ταχύτητα της μηχανής, από τη θέση της ανέμης ως προς τη μηχανή και τη καλή ρύθμιση του κοχλία που συγκεντρώνει το υλικό στο κέντρο της σκάφης.
Η λεπτομερής περιγραφή των λειτουργειών της μηχανής και των ρυθμίσεων δεν μπορεί να γίνει από αυτή τη στήλη. Ο αγρότης όμως πρέπει να μπορεί να ελέγξει τις απώλειες και να υποχρεώσει το χειριστή να βελτιώσει τις ρυθμίσεις της μηχανής και να μειώσει τις απώλειες. Τις απώλειες από το σύστημα θερισμού μπορεί να τις δει ο αγρότης αν πάει πίσω από τη μηχανή στις λωρίδες έξω από το σωρό του αχύρου που αφήνει στο έδαφος η Θ/Α. Εκεί με μερικά πλαίσια σαν αυτά που περιέγραψα μπορεί να συγκεντρώσει του σπόρους από το έδαφος και να εκτιμήσει τον σπόρο που χάνεται από τη μηχανή. Εννοείται ότι τώρα συγκεντρώνει μαζί τις φυσιολογικές απώλειες και τις απώλειες από το σύστημα θερισμού.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
