Από τον Λεωνίδα Τζέκα
Όσες φορές και αν ταξιδέψουμε στο Πήλιο, το θρυλικό βουνό των Κενταύρων, πάντα υπάρχει κάτι καινούργιο για να ανακαλύψουμε . Εκτός από τις υπέροχες παραλίες, το καταπράσινο βουνό με τα αμέτρητα όμορφα γραφικά χωριά διαθέτει και μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά . Η «ΕτΔ» επισκέφτηκε τη γνωστή σε όλους Δημόσια Βιβλιοθήκη στο πανέμορφο χωριό των Μηλεών του Πηλίου, που είναι μία από τις παλαιότερες βιβλιοθήκες στον ελλαδικό χώρο. Θαυμάσαμε τα μοναδικά βιβλία και χειρόγραφα που αιώνες τώρα φυλάσσονται στα ράφια και μάθαμε την ενδιαφέρουσα ιστορία της που στεγάζεται σε κτίριο που ανεγέρθη το 1928 με έξοδα της Μηλιώτισσας Κρυσταλλίας Οικονομάκη, στη μνήμη του συζύγου της Γεωργίου, δίπλα στην πλατεία του χωριού και στον ιστορικό ναό των Αγίων Ταξιαρχών.
Οι Διδάσκαλοι του Γένους, Γαζής, Κωνσταντάς και Φιλιππίδης, γεννήθηκαν στις Μηλιές των 18 αι., την εποχή που η περιοχή του Πηλίου ανθεί οικονομικά με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου . Με τα ταξίδια και τις σπουδές οι τρεις αυτοί άνδρες έρχονται σε επαφή με τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού στην Ευρώπη και γίνονται φορείς της πνευματικής και πολιτικής αναγέννησης του τόπου τους. Ο Γαζής, ο Κωνσταντάς και ο Φιλιππίδης, ιερωμένοι, δάσκαλοι, συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, μέλη της Φιλικής Εταιρείας και ιδρυτές της Σχολής των Μηλεών, είναι από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Οι ιδρυτές της τής έδωσαν το όνομα Ψυχής Άκος, που σημαίνει θεραπεία ψυχής.
Η ίδρυση ανώτερου σχολείου στη γενέτειρά τους υπήρξε ιδέα και διακαής πόθος των τριών λογίων. Από το εξωτερικό, ο Γαζής και ο Φιλιππίδης γράφουν και παρακινούν τους συμπατριώτες τους να συνδράμουν. Ο Γαζής στη Βιέννη εξασφαλίζει οικονομική ενίσχυση από ομογενείς και Φιλέλληνες και αγοράζει συνεχώς και στέλνει στις Μηλιές βιβλία, χάρτες και όργανα φυσικής και χημείας. Ο Κωνσταντάς στις Μηλιές επιβλέπει την ανέγερση του κτιρίου της Σχολής. Η Μηλιώτικη Σχολή ξεκινά την επίσημη λειτουργία της υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντά στις 6 Αυγούστου 1815.
Η Σχολή των Μηλεών σύντομα έγινε γνωστή για το υψηλό επίπεδο διδασκαλίας, για το πρόγραμμα σπουδών που περιελάμβανε και τη διδασκαλία των θετικών επιστημών με τη χρήση εποπτικών μέσων, και για την πλουσιότατη βιβλιοθήκη της, ίσως περισσότεροι από 10.000 τόμοι στα χρόνια της ακμής της.
Το 1817 επιστρέφει και ο Γαζής στις Μηλιές και διδάσκει μαζί με τον Κωνσταντά στη Σχολή, ενώ παράλληλα είχε αναλάβει την προετοιμασία της επανάστασης στην περιοχή. Η Σχολή λειτούργησε ως το 1821 που ξέσπασε και στο Πήλιο η επανάσταση με αρχηγό τον Άνθιμο Γαζή στις 7 Μαΐου. Μετά την αποτυχία του κινήματος, ο Γαζής και ο Κωνσταντάς έφυγαν για την ελεύθερη Ελλάδα, ενώ η Σχολή υπέστη σοβαρές ζημιές και πολλά βιβλία, χάρτες και όργανα χάθηκαν. Το 1834 ο Κωνσταντάς γύρισε στις Μηλιές και δίδαξε ξανά στη Σχολή, ως το θάνατό του το 1844, οπότε η Σχολή έκλεισε οριστικά. Από το 1881 που απελευθερώθηκε η Θεσσαλία στο κτίριο στεγάστηκε το δημοτικό σχολείο των Μηλεών. Το κτίριο καταστράφηκε το 1943, όταν οι Γερμανοί πυρπόλησαν τις Μηλιές, ενώ το μεγαλύτερο μέρος από τη συλλογή βιβλίων της Σχολής καταστράφηκε.
Το 1955 η βιβλιοθήκη έγινε δημόσια και το 1973 απέκτησε και έναν ακόμη όροφο. Το Δανειστικό Τμήμα της περιλαμβάνει περίπου 13.000 τίτλους βιβλίων και περιοδικών και εμπλουτίζεται συνεχώς.
Σήμερα στο Ιστορικό Τμήμα της Βιβλιοθήκης σώζονται περίπου 1.700 τίτλοι (3.355 τόμοι) διάφορων ιστορικών εντύπων που έχουν τυπωθεί από το 1497 έως το 1899, καθώς και 116 χειρόγραφα, 1000 περίπου λυτά έγγραφα και αντικείμενα που χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 18ο αι.
Τα περισσότερα βιβλία είναι στα ελληνικά και στα λατινικά, αλλά υπάρχουν και βιβλία στα Γαλλικά, Ιταλικά και Γερμανικά.
Η συλλογή των παλαιών βιβλίων διατρέχει όλη σχεδόν την ιστορία του έντυπου βιβλίου μέχρι το 1900. Περιλαμβάνει σπάνιες ή πολύτιμες εκδόσεις, επιτεύγματα σπουδαίων εκδοτών, επιμελητών και τυπογράφων, εκδόσεις με όμορφη εικονογράφηση και καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, που προέρχονται από τα μεγάλα τυπογραφία Βενετίας, Φλωρεντίας, Γενεύης, Βασιλείας, Παρισιού, Βιέννης και άλλων πνευματικών κέντρων. Φυλάσσονται επίσης τα περισσότερα από τα βιβλία που έγραψαν, μετέφρασαν ή τύπωσαν οι ιδρυτές της σχολής.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξωτερικά στοιχεία των βιβλίων, οι σφραγίδες, τα κτητορικά σημειώματα και οι παρασελίδιες σημειώσεις, που αφηγούνται την ιστορία του συγκεκριμένου αντιτύπου ή δίνουν πληροφορίες για τα επιμέρους άτομα και την εποχή τους.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι η στο αρχείο της βρίσκονται δύο αρχέτυπες εκδόσεις του 1497 (Αριστοτέλης) και 1498 (Αριστοφάνης) τυπωμένες από τον Άλδο Μανούτιο.
"Ηροδότου λόγοι εννέα" του 1502 τυπωμένο από τον Άλδο Μανούτιο.
Τα "Ειδύλλια" του Θεόκριτου του 1516 από το Ζαχαρία Καλλιέργη.
"Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν" του Ευσταθίου Αρχιεπισκόπου Θεσ/κης, τυπωμένο στη Ρώμη το 1542.
Το λεξικό "Σούδας" σε έκδοση του 1619.
Τη "Μαθηματική Οδό" του Μεθόδιου Ανθρακίτη του 1749.
Την 39τομη σειρά της τρίτης έκδοσης της Γενεύης της Εγκυκλοπαίδειας του Ντιντερό (1778-1779.
Υπάρχουν επίσης βιβλία με έγχρωμους χάρτες και πίνακες, ο Νέος Άτλαντας του Brouckner, τυπωμένος στη Χάγη το 1759, η Κοσμογραφία Harmonia Macrocosmica του A. Cellarius του 1708, ο Ανατομικός Άτλαντας του M.J.Weber και η Γαλλική Ορνιθολογία του P.Belon του 1555.
Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε ότι υπάρχουν και 116 χειρόγραφα βιβλία. Τα περισσότερα είναι του 18ου αιώνα, ενώ υπάρχουν και φύλλα από κώδικες του 10ου, 11ου και 12ου αιώνα. Πρόκειται για αντιγραφές αρχαίων ελληνικών, βυζαντινών και πατερικών κειμένων όπως το χειρόγραφο του έργου του Νικόλαου Μαυροκορδάτου Φιλοθέου Πάρεργα το οποίο εξέδωσε το 1800 στη Βιέννη ο Κωνσταντάς.
Τρεις τόμοι αυτόγραφοι του Φιλιππίδη, ο πρώτος μια "Πραγματεία Στοιχειώδους Φυσικής" και οι άλλοι δύο με τη μετάφραση των "Αρχών Φυσικής και Χημείας" του Brisson.
Στα αρχεία της Βιβλιοθήκη φυλάσσονται η σημαία της τοπικής επανάστασης του 1821, διάφορα προσωπικά είδη των ιδρυτών της, όπως και μερικά εποπτικά όργανα της Σχολής από τα τέλη του 18ου αι., οι πλάκες (αβάκια) όπου έγραφαν οι μαθητές από τις αρχές του 19ου αι., οι μεταλλικές σφαίρες γεωγραφίας και αστρονομίας και τα κατάλοιπα της αρχαιολογικής συλλογής της Σχολής.
Ένα όμορφο ταξίδι στη ιστορία και τη γνώση και συνιστούμε ανεπιφύλακτα εάν βρεθείτε στο χωριό να επισκεφτείτε οπωσδήποτε τη βιβλιοθήκη.
