Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Σήμερα αποχωρώντας από το Πανεπιστήμιο αφήνω ένα εργαστήριο με πλήρη δραστηριότητα. Έχουμε εκτελέσει περισσότερα από 25 ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, έχουμε ένα αξιόλογο εξοπλισμό, έχουμε ανοίξει θύρες σε νέες τεχνολογίες τόσο στη συμβατική γεωργική μηχανολογία (κατεργασίες εδάφους, εκμηχάνιση συγκομιδής βιομάζας, καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, διαχείριση μηχανικού εξοπλισμού αγροκτημάτων) όσο και σε εφαρμογές των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στη γεωργία». Αυτά ανάμεσα σε άλλα δηλώνει στην «Ελευθερία», ο ομότιμος σήμερα καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Θεοφάνης Γέμτος. Ο ίδιος μιλά και για την επόμενη μέρα στον θεσσαλικό κάμπο.
Η συνέντευξη
* Υπηρετήσατε για δεκαετίες, μέσα από διάφορες θέσεις, το ελληνικό πανεπιστήμιο και την πανεπιστημιακή έρευνα. Μπορείτε να μας πείτε περιληπτικά ποια πράγματα και καταστάσεις έχουν μείνει για πάντα στη μνήμη σας;
- «Πραγματικά πέρασα 35 χρόνια στην εκπαίδευση και την έρευνα από τις θέσεις μου στο ΤΕΙ Λάρισας (τα πρώτα 15 χρόνια) και στο Τμήμα Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (τα υπόλοιπα). Μετείχα σε αρκετές από τις εξελίξεις τόσο στο ΤΕΙ όσο και στο Πανεπιστήμιο. Στο ΤΕΙ μετείχα στη διαμόρφωση των νέων Τμημάτων μετά τη μεταβολή από ΚΑΤΕΕ (Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης) στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ) που ήταν πραγματικά Ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Μετείχα ενεργά στη διαμόρφωση των νέων προγραμμάτων σπουδών αλλά και στην πρώτη οργάνωση της Επιτροπής Ερευνών που ουσιαστικά υποστήριξε τα πρώτα βήματα της έρευνας στο ΤΕΙ Λάρισας. Η μετακίνησή μου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ήταν σε ένα Τμήμα του μόλις είχε αρχίσει να λειτουργεί. Τα πρώτα μας εφόδια ήταν ένα γραφείο που μοιραζόμασταν δύο μέλη του προσωπικού και από ένα ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ένα αγρόκτημα στο Βελεστίνο χωρίς προσωπικό με πολλούς από εμάς να κάνουμε τις δουλειές μόνοι μας. Θυμάμαι την κ. Γαλανοπούλου να μαζεύει βαμβάκι με τα χέρια της στα πειράματα και τον εαυτό μου να ανεβαίνει στο τρακτέρ για να κάνω τις καλλιεργητικές εργασίες για την εγκατάσταση των πειραμάτων του πρώτου διδακτορικού που επέβλεψα. Σήμερα αποχωρώντας από το Πανεπιστήμιο αφήνω ένα εργαστήριο με πλήρη δραστηριότητα. Έχουμε εκτελέσει περισσότερα από 25 ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, έχουμε ένα αξιόλογο εξοπλισμό, έχουμε ανοίξει θύρες σε νέες τεχνολογίες τόσο στη συμβατική γεωργική μηχανολογία (κατεργασίες εδάφους, εκμηχάνιση συγκομιδής βιομάζας, καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, διαχείριση μηχανικού εξοπλισμού αγροκτημάτων) όσο και σε εφαρμογές των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στη γεωργία. Το Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας πρωτοστάτησε στην εφαρμογή της Γεωργίας Ακριβείας στη χώρα τόσο σε μεγάλη καλλιέργεια (βαμβάκι, καλαμπόκι, σιτηρά) και σε οπωροκηπευτικά (μήλα, αχλάδια, αμπέλια). Το Εργαστήριο πρωτοστάτησε στη ανάπτυξη των προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Γεωπονίας, ενώ έχει επιβλέψει επτά διδακτορικά και πολλές μεταπτυχιακές εργασίες. Στα χρόνια αυτά έχουμε αναπτύξει επιστημονικές συνεργασίες με Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ιδρύματα σε πολλές χώρες τόσο της Ευρώπης όσο και εκτός. Το ατύχημα είναι ότι η διακοπή διορισμών προσωπικού των τελευταίων έξι ετών άφησε το Εργαστήρι χωρίς διάδοχη κατάσταση. Αν αυτό συνεχιστεί τότε όλη η υποδομή και η εμπειρία που αποκτήθηκε θα χαθεί».
* Τι είναι αυτό που χρειάζεται σήμερα το ελληνικό πανεπιστήμιο, η έρευνα και τα εργαστήρια;
- «Το μεγάλο πρόβλημα του Πανεπιστημίου είναι η εξάρτηση από τη Κεντρική εξουσία. Ενώ τυπικά το Πανεπιστήμιο θεωρείται ανεξάρτητο στην πραγματικότητα μόνα τα μαθήματα γίνονται από τους καθηγητές χωρίς να ερωτάται ο εκάστοτε υπουργός. Το Υπουργείο αποφασίζει πού θα δημιουργηθούν Τμήματα και ποια, καθορίζει το προσωπικό που θα έχει, ορίζει τον αριθμό των εισαγόμενων φοιτητών, τον προϋπολογισμό του ακόμα και σε ποιους κωδικούς θα πάνε τα κονδύλια. Αν σε αυτό προσθέσετε ότι και τα ερευνητικά προγράμματα περνούν από το Υπουργείο και ότι οι κομματικές νεολαίες καθόριζαν την εκλογή των οργάνων διοίκησης των Πανεπιστημίων έχετε μια εικόνα της πλήρους υποταγής του Πανεπιστημίου στην πολιτική ηγεσία. Προσέξτε όχι της υποταγής στον έλεγχο της Κυβέρνησης που ως εκπρόσωπος του ελληνικού λαού ελέγχει τα Πανεπιστήμια αλλά στις μικροπολιτικές διαθέσεις του πελατειακού κράτους. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι αδύνατος οποιοσδήποτε στρατηγικός σχεδιασμός των Πανεπιστημίων, οποιαδήποτε πολιτική ανάπτυξης έρευνας και φυσικά προώθησης δράσεων που κρίνονται από το Πανεπιστήμιο σημαντικές και επωφελείς. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να βρεθεί τρόπος χρηματοδότησης των Πανεπιστημίων και να αφεθούν ελεύθερα να αναπτυχθούν. Το ελληνικό δημόσιο οφείλει να ελέγχει μέσω της αξιολόγησης τα Πανεπιστήμια και να χρηματοδοτεί τα καλύτερα και φυσικά να περιορίζει τη χρηματοδότηση σε όσα δεν λειτουργούν ικανοποιητικά και να τα αναγκάζει να κλείνουν ή να αναπροσαρμόζουν τις σπουδές κλπ. Μια καλή ιδέα θα ήταν να καθιερωθούν δίδακτρα. Αυτό δεν έχει σχέση με τη δωρεάν παιδεία καθώς η Κυβέρνηση θα μπορούσε να δίνει τα δίδακτρα ως υποτροφία στους φοιτητές που κάλυπταν κάποιες προδιαγραφές. Τα πανεπιστήμια όμως θα ήταν ανεξάρτητα από την πολιτική εξουσία. Σκεφτείτε ότι όταν ο εκάστοτε υπουργός ανακοινώνει με υπερηφάνεια την αύξηση των εισαγόμενων στα Πανεπιστήμια στους πολίτες – πελάτες της χώρας δεν κάνει τίποτα άλλο από το να υποβαθμίζει τις σπουδές. Διότι το να εισάγεις 150 φοιτητές στο Τμήμα Γεωπονίας (από 50 ή 80 των προηγούμενων ετών) με αίθουσες που χωρούν με το ζόρι 60 φοιτητές, χωρίς προσωπικό για εκτέλεση εργαστηρίων και χωρίς αντίστοιχα εργαστήρια δεν μπορεί να συμβαδίζει με την ποιότητα των σπουδών. Όταν επομένως η αύξηση των φοιτητών δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση των πιστώσεων τότε υποβαθμίζονται οι σπουδές. Αν υπήρχαν δίδακτρα και το Τμήμα Γεωπονίας ήταν ανεξάρτητο τότε θα διπλασιάζονταν ο προϋπολογισμός του για να καλύψει τις ανάγκες του αυξημένου αριθμού φοιτητών. Τότε ίσως να σκεφτόταν η εκάστοτε Κυβέρνηση να αυξάνει άκριτα των αριθμό των φοιτητών που παράγουν άνεργους πτυχιούχους να γεμίζουν τις καφετέριες της χώρας.
Ένα σημαντικό πρόβλημα τόσο των Πανεπιστημίων όσο και των ΤΕΙ είναι η συνεχής αύξηση των εισαγόμενων που οδηγεί σε φοιτητές με πολύ χαμηλή επίδοση. Είναι αδύνατο να πάρεις έναν μαθητή με επίδοση κάτω του 10 στις εισαγωγικές εξετάσεις και να τον κάνεις απόφοιτο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το θάρρος της κ. Γιαννάκου να καθιερώσει τη βάση του δέκα για εισαγωγή στα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ δεν είχε συνέχεια. Αυτό θα είχε εξορθολογήσει τον αριθμό των εισαγόμενων. Αν δε συνδυαζόταν με ισχυρή μείωση των εισαγόμενων στα Πανεπιστήμια ώστε να κατευθυνθούν υψηλού επιπέδου φοιτητές στα ΤΕΙ, και μια σωστή οργάνωση της τεχνικής παιδείας της χώρας- αλήθεια έχετε ακούσει κανένα κόμμα να μιλά για αυτή τα τελευταία είκοσι χρόνια; αμφιβάλλω. Δεν φέρνει ψήφους- θα καταφέρναμε να δημιουργήσουμε μια σωστή πυραμίδα εργαζόμενων στην παραγωγή (άλλη μια κακή λέξη. Παραγωγή προϋποθέτει σκληρή εργασία και αυτό δεν φέρνει ψήφους)».
* Από την άλλη πλευρά, έχετε σχηματίσει μια ολοκληρωμένη επιστημονική άποψη για τον αγροτικό κλάδο στη χώρα μας. Ποια είναι αυτή σε συνολικό πλαίσιο;
- «Αν δούμε τα τελευταία έτη, κυρίως μετά το 1981 που συνδεθήκαμε με την τότε ΕΟΚ, η πολιτική ηγεσία της χώρας αποφάσισε να ακολουθήσει μια πολιτική μεγιστοποίησης των εισροών επιδοτήσεων και όχι την ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής γεωργίας που να προσφέρει εισόδημα και απασχόληση στον αγροτικό τομέα. Καταλήξαμε σε λίγες καλλιέργειες με υψηλές επιδοτήσεις όπως το βαμβάκι, το σκληρό σιτάρι, το λάδι κάτι που στρέβλωσε την ελληνική γεωργία. Καταλήξαμε ένας αγρότης που καλλιεργούσε 100 στρέμματα βαμβάκι να επιδοτείται με 200 ευρώ/στρέμμα δηλαδή να εξασφαλίζει εισόδημα 20.000ευρώ σε μια καλλιέργεια πλήρως εκμηχανισμένη που δεν χρειαζόταν περισσότερα από 30 ημερομίσθια το χρόνο. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσουμε αγρότες με χαμηλή απασχόληση, χαμηλό πραγματικό παραγόμενο προϊόν και υψηλά εισοδήματα για τους αγρότες. Η ιστορία αυτή συνεχίζεται ακόμα και σήμερα (με επιδότηση περίπου 150 ευρώ/στρέμμα). Το αποτέλεσμα είναι μια γεωργία με μονοκαλλιέργειες. Ξεχάσαμε τις αμειψισπορές (εναλλαγή καλλιεργειών - ψυχανθή) ξεχάσαμε τις καλλιέργειες υψηλής αξίας (οπωροκηπευτικά που εξασφαλίζουν πολλαπλάσια αξία παραγωγής και απασχόληση), εγκαταλείψαμε την κτηνοτροφία. Στο ίδιο διάστημα οι διάφορες «μεταρρυθμίσεις» της δημόσιας διοίκησης κατήργησαν ουσιαστικά τις γεωργικές εφαρμογές της χώρας. Ο γεωπόνος – σύμβουλος του αγρότη που τον ενημέρωνε για τις νέες τεχνικές της καλλιέργειας και τις νέες καλλιέργειες εξαφανίστηκε από τα χωράφια και τα χωριά μαζί με τους απόλυτα επιτυχημένους οργανισμούς Βάμβακος, Καπνού κλπ. Παράλληλα επετεύχθη η αποδυνάμωση και ουσιαστικά κατάργηση της αγροτικής έρευνας δηλαδή του ΕΘΙΑΓΕ που αφέθηκε, χωρίς ενίσχυση και χρηματοδότηση, βορά στις εκάστοτε κομματικές διοικήσεις. Η έρευνα που γίνεται στα Πανεπιστήμια δεν μεταφέρεται στους αγρότες για να αξιοποιηθεί καθώς δεν υπάρχει ο κατάλληλος μηχανισμός για τη μεταφορά της τεχνογνωσίας. Ούτε η Κεντρική Διοίκηση, ούτε οι Περιφέρειες, ούτε οι αγροτικοί Δήμοι ενδιαφέρονται να καλύψουν αυτό το κενό. Σήμερα οι αγρότες έχουν μείνει με μόνους συμβούλους τα καταστήματα που πωλούν τα γεωργικά εφόδια κάτι που δεν βοηθά κανένα.
Σήμερα περισσότερο από κάθε φορά οι αγρότες πρέπει να έχουν συμβούλους που θα τους βοηθήσουν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες δηλαδή στη διαμόρφωση των τιμών με βάση τις διεθνείς αγορές, τις μειωμένες επιδοτήσεις και τον ανταγωνισμό με προϊόντα αγορών με χαμηλό κόστος εργασίας. Εδώ πρέπει να χρησιμοποιήσουμε νέες τεχνολογίες (εκμηχάνιση των εργασιών, γεωργία ακριβείας κλπ), να παραγάγουμε προϊόντα επιθυμητά από τις αγορές (ποιοτικά χαρακτηριστικά, πιστοποίηση για την υγιεινή και ασφάλεια), να χρησιμοποιήσουμε τεχνικές φιλικές προς το περιβάλλον για να γίνουμε ανταγωνιστικοί. Αυτό χρειάζεται συνδυασμό έρευνας και ανάπτυξης, μεταφορά της τεχνογνωσίας και ενίσχυση της εφαρμογής από τους αγρότες».
* Και ποια είναι αυτή για τον θεσσαλικό κάμπο;
- «Η Θεσσαλία είναι μια γεωργική περιοχή με χαρακτηριστικά που μπορούν να δώσουν σημαντική αύξηση των εισοδημάτων από τη Γεωργία και τη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων. Έχουμε το 50% των εκτάσεων αρδευόμενα που με καλή διαχείριση μπορούμε να τα διατηρήσουμε. Έχουμε πολλά μικροκλίματα που μπορούν να δώσουν προϊόντα υψηλής ποιότητας και αξίας. Έχουμε ένα ανθρώπινο δυναμικό εξοικειωμένο με την εκμηχανισμένη καλλιέργεια. Έχουμε εύκολη πρόσβαση στις αγορές χάρη στους δρόμους που έχουν γίνει. Θεωρώ ότι η Θεσσαλία θα μπορούσε να μεταφέρει ένα εκατομμύριο στρέμματα από τη μεγάλη καλλιέργεια σε καλλιέργειες οπωροκηπευτικών. Προϋπόθεση να ακολουθήσει ένα σχέδιο ανάπτυξης των νέων καλλιεργειών που να περιλαμβάνει:
α) τη διαπίστωση του τι προϊόντα και ποιότητες ζητά η αγορά
β) πώς αυτά θα παραχθούν δηλαδή κατάλληλες ποικιλίες, συστήματα παραγωγής κλπ
γ) τι καλλιεργητικές τεχνικές πρέπει να ακολουθηθούν για να μειωθεί το κόστος παραγωγής (εκμηχάνιση κλπ)
δ) Να οργανώσει την εμπορία, τις μεταφορές κλπ
ε) να οργανώσει την προμήθεια των εφοδίων ώστε να επιτύχει χαμηλές τιμές.
Αν γίνουν όλα αυτά θα πετύχει να παράγει επωφελώς για τον ίδιο, την οικονομία της περιοχής και της χώρας.
Αντίστοιχα βήματα θα πρέπει να γίνουν και για την κτηνοτροφία όπου ιδιαίτερα η προβατοτροφία με τη ζήτηση της φέτας που υπάρχει έχει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης».
* Τι απαιτείται για να επιβιώσει η γεωργία στους δύσκολους και έντονα ανταγωνιστικούς καιρούς;
- «Κατά τη γνώμη αλλαγή νοοτροπίας. Να αφήσουμε πίσω την εύκολη μεγάλη καλλιέργεια στα μεγάλα αγροκτήματα και όλοι οι μικροί καλλιεργητές κάτω των 100 στρεμμάτων να στραφούν προς τα οπωροκηπευτικά και την κτηνοτροφία που θα τους δώσει δουλειά αλλά και εισόδημα για να ζήσουν σε μια χώρα που δεν προβλέπεται να επιστρέψει στην ευδαιμονία των δανεικών ποτέ».
* Ποιες συμβουλές θα δίνατε στους Θεσσαλούς παραγωγούς;
- «Η βασική συμβουλή είναι να οργανωθούν. Να οργανωθούν σε εταιρίες, σε ομάδες, σε συνεταιρισμούς και οτιδήποτε θα τους αυξήσει τη διαπραγματευτική ικανότητα και την ικανότητα να προσφέρουν προϊόντα στην αγορά. Το σημερινό πρότυπο του μικροκαλλιεργητή με τις μικροποσότητες που παράγει και προσπαθεί να πωλήσει, που προμηθεύεται τα φάρμακα και λιπάσματα που χρειάζεται μεμονωμένα. Που έχει μηχανήματα που το κόστος χρήσης είναι απαγορευτικό δεν μπορεί να επιβιώσει στο προσεχές μέλλον με τη μείωση των επιδοτήσεων που θα συνεχιστεί. Δεν μπορεί αγρότες των 50 ή 100 στρεμμάτων να έχουν τρακτέρ 150 ίππων. Το κόστος είναι ακριβότερο από το να πληρώνουν κάποιον να τους κάνει τις δουλειές. Όσο οι παχυλές επιδοτήσεις πλήρωναν τις ζημιές αυτό δεν φαινόταν. Τους συμβουλεύω να πάρουν μολύβι και χαρτί και να υπολογίσουν τι τους κοστίζει ότι κάνουν για να μπορέσουν να μειώσουν το κόστος παραγωγής για να επιβιώσουν. Διαφορετικά ούτε τα «μπλόκα» στους δρόμους μπορούν να τους σώσουν».
