Συνέντευξη:
Μαρίνα Αποστολοπούλου
Κατά 30% έχει αυξηθεί το ποσοστό της αυτοχειρίας τα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα όπως έχουν αυξηθεί και οι απόπειρες αυτοκτονίας καθώς σε κάθε αυτοκτονία αντιστοιχούν 20 απόπειρες.
Η αύξηση της ανεργίας συμβάλλει και στην αύξηση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, είτε μιλάμε για αυτοκτονίες, είτε για απόπειρες, ενώ παράλληλα έχει αυξηθεί ο αριθμός των ατόμων που νοσούν από κατάθλιψη και οι άνθρωποι με σοβαρή κατάθλιψη αυτοκτονούν σε ποσοστό 15 έως 20%. Ενώ εκτός από την εργασιακή ανεργία, το ίδιο αρνητικά αποτελέσματα έχει η εργασιακή ανασφάλεια και οι κακές συνθήκες εργασίας.
«Παράγωγα» της κρίσης είναι επίσης η αύξηση της βίας τόσο σε μεγάλους όσο και σε παιδιά στα οποία όμως εκφράζεται διαφορετικά. Ενώ και η έξαρση του «μπούλινγκ» έχει να κάνει με τη γενικότερη βία της κοινωνίας, που υπάρχει αυτή την περίοδο.
Αυτή τη «θλιβερή» ακτινογραφία της ελληνικής κοινωνίας μετά από πέντε χρόνια κρίσης περιγράφει ανάγλυφα στην «Ε» ο καθηγητής Κλινικής και Κοινωνικής Ψυχιατρικής κ. Βασίλης Κονταξάκης, ο οποίος είναι και ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Πανελληνίου Συνεδρίου Ψυχιατρικής που διεξήχθη αυτές τις μέρες στη Λάρισα.
Όπως επισημαίνει ο κ. Κονταξάκης έχει διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός ήδη και εφόσον συνεχιστεί αυτό που ζούμε σήμερα τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα. Ωστόσο παρατηρεί ότι η γενικότερη διέξοδος είναι ότι ο άνθρωπος θα πρέπει πάντα να έχει εναλλακτικές λύσεις στη ζωή του. Ενώ μεταφέρει τη διαπίστωση ότι η επαρχία βιώνει την κρίση υπό καλύτερες συνθήκες από την Αθήνα ακριβώς γιατί οι άνθρωποι έχουν περισσότερες εναλλακτικές.
Συγκεκριμένα ο διακεκριμένος καθηγητής Ψυχιατρικής επισημαίνει τα ακόλουθα:
* Κύριε καθηγητά στα χρόνια αυτά, τα δύσκολα, που διάγουμε υπάρχουν κάποιες παράμετροι και μετρήσεις βάσει των οποίων έχετε καταλήξει σε συμπεράσματα σχετικά με τον βαθμό που η κρίση επηρέασε την ψυχολογία των Ελλήνων και τις επιπτώσεις που προκάλεσε;
-Το πρώτο θέμα που αφορά την κρίση η οποία είναι βέβαια οικονομική και παράλληλα κοινωνική-γιατί όταν δεν υπάρχουν χρήματα υπάρχει μεγαλύτερος πληθυσμός σε κατάσταση φτώχειας, ανασφάλεια, ανεργία και μία σειρά άλλων προβλημάτων. Αυτό λοιπόν που έχει βρεθεί και σε μελέτες που έχουμε κάνει και εμείς και άλλοι, είναι ότι υπάρχει φυσικά αύξηση της ανεργίας και παράλληλα με αυτή υπάρχει αύξηση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Και όταν λέμε «αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές» εννοούμε τόσο τις αυτοκτονίες όσο και τις απόπειρες. Είναι πιο εύκολο να καταγραφούν οι αυτοκτονίες-αν και αυτές δεν καταγράφονται με απόλυτο τρόπο, γιατί όπως ξέρετε πολλές δεν καταγράφονται για κοινωνικούς ή θρησκευτικούς λόγους και άλλες είναι οι λεγόμενες «παρααυτοκτονικές» συμπεριφορές. Δηλαδή δεν μπορούν να καταγραφούν σαν αυτοκτονίες, γιατί ένας άνθρωπος είναι αυτοκτονικός όταν παραδείγματος χάριν δεν παίρνει τα φάρμακα που πρέπει να παίρνει για τον σακχαρώδη διαβήτη ή συνεχίζει να καπνίζει ενώ του έχουν πει ότι έχει καρκίνο του πνεύμονα.
* Αυτή την «τάση» που λέτε αν θα θέλαμε να τη μεταφράσουμε σε νούμερα τι θα λέγαμε;
- Για να το πούμε με νούμερα, φαίνεται ότι έχει αυξηθεί η αυτοκτονικότητα περίπου 30% στην Ελλάδα από καταγραμμένα στοιχεία από τότε που άρχισε η κρίση, μέχρι πριν από δυο χρόνια, γιατί εκεί τελειώνουν τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας. Αυτή λοιπόν η αύξηση του 30% θα αναρωτηθεί κανείς «καλά σε τι νούμερο αντιστοιχεί;». Αν σκεφθεί κανείς κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 400 αυτοκτονίες στην Ελλάδα, το 30% είναι περίπου 100 αυτοκτονίες. Αν το υπολογίσει κανείς για πέντε χρόνια είναι περί τις 500 αυτοκτονίες παραπάνω. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο αριθμός δεν είναι τόσο μεγάλος. Όμως το πρόβλημα είναι ποιοτικό και όχι ποσοτικό. Γιατί όταν χάνεται μία ανθρώπινη ζωή με αυτό τον τρόπο, σημαίνει και πολλά άλλα πράγματα. Υποφέρει η οικογένεια, υποφέρει η κοινωνία υπάρχει ένα μεγάλο και ευρύ πρόβλημα. Επομένως το πρόβλημα είναι ποιοτικό και είναι και σοβαρό. Τώρα, αν αναλογιστεί κανείς ότι σύμφωνα με διεθνείς μελέτες αλλά και μία που έχει γίνει στην Ελλάδα, σε κάθε μια αυτοκτονία αντιστοιχούν περίπου 20 απόπειρες, που καταγράφονται ή δεν καταγράφονται. Άρα καταλαβαίνετε ότι αν έχουμε 500 επιπλέον αυτοκτονίες στη διάρκεια της 5ετίας έχουμε 500 επί 20 στην Ελλάδα. Αυτό το βγάζει κανείς έμμεσα, γιατί δεν είναι εύκολο να καταγραφούν οι απόπειρες.
* Όσον αφορά στην αύξηση ή ενίσχυση των βίαιων συμπεριφορών τα τελευταία χρόνια, πώς καταγράφεται η κατάσταση;
-Σύμφωνα με δυο μελέτες που έχουμε κάνει προσφάτως και είναι μοναδικές στην Ελλάδα, φαίνεται ότι έχουν αυξηθεί σημαντικά και οι βίαιες συμπεριφορές. Αλλά υπάρχει μία αντίστροφη σχέση ανάμεσα στην αυτοκτονία και στη βία. Δηλαδή όταν αυξάνονται οι αυτοκτονίες, μειώνεται η βία και το αντίστροφο. Είναι πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο αυτό. Δηλαδή, επί παραδείγματι στον πόλεμο έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνεται η βία και μειώνονται κατακόρυφα οι αυτοκτονίες. Υποστηρίζεται από πολλούς ότι η επιθετικότητα στον άνθρωπο μπορεί να προβάλλεται ή να ενδοβάλλεται. Δηλαδή όταν έχει κανείς την τάση να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά ή θα την ενδοβάλει, που είναι αυτοκτονία ή θα την προβάλει που είναι βία προς τα έξω.
* Υπάρχει εκτόνωση όταν εκδηλώνεται με τη βία οπότε αποφεύγεται η εσωτερική συσσώρευση και πιθανώς η αυτοκτονία...
-Ακριβώς. Εκτονώνεται προς τα έξω και όχι προς τα μέσα.
* Ήθελα κ. καθηγητά να σας ρωτήσω στα παιδιά τι επίδραση έχει η κρίση ως απόρροια αυτών που ζούνε μέσα στην οικογένειά τους; Το μπούλινγκ που βρίσκεται σε έξαρση και για το οποίο τόση συζήτηση γίνεται τον τελευταίο καιρό δεν συνδέεται και με τη γενικότερη κατάσταση που βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία;
-Βεβαίως και έχουν παρατηρηθεί αλλαγές συμπεριφοράς και στα παιδιά, μόνον που παίρνουν άλλο χαρακτήρα. Δηλαδή όσο μειώνεται η ηλικία, η αυτοκτονικότητα μειώνεται και όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται. Δηλαδή πάει γραμμικά. Η έξαρση του μπούλινγκ έχει να κάνει με τη γενικότερη βία της κοινωνίας, που υπάρχει αυτή την περίοδο. Γιατί στα παιδιά η βία εκφράζεται διαφορετικά. Μπορεί να μην εκφράζεται με έναν «φόνο», αν και αυτό σπανίως μπορεί να γίνει, αλλά εκφράζεται με άλλους τύπους επιθετικότητας. Και βέβαια σε αυτές τις περιπτώσεις πάλι πρέπει να υπάρχει ο θύτης και το θύμα. Το ερώτημα που τίθεται είναι «ποιος είναι το θύμα» και «γιατί είναι το θύμα» και «ποιος είναι ο θύτης». Γιατί όλα τα παιδιά δεν είναι θύτες σε μία κατάσταση «μπούλινγκ». Τα πιο ευάλωτα άτομα είναι αυτά που γίνονται θύματα. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για την κατάθλιψη και για την αυτοκτονία. Δεν αυτοκτονούν όλοι οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μία κρίση. Αυτοκτονούν αυτοί που είναι ευάλωτοι.
* Προφανώς έχουμε και αύξηση των φαινομένων κατάθλιψης...
-Βέβαια, στον χώρο τον δικό μας οι πλέον ευάλωτοι είναι αυτοί που ήδη έχουν ψυχική διαταραχή. Δηλαδή ένας άνθρωπος που έχει σοβαρή κατάθλιψη από πριν, έχει ούτως ή άλλως αυξημένη προδιάθεση αυτοκτονίας. Οι άνθρωποι με σοβαρή κατάθλιψη αυτοκτονούν σε ποσοστό 15 έως 20%.
* Έχει όμως ενταθεί η εκδήλωση κατάθλιψης λόγω της κρίσης;
-Ναι βέβαια υπάρχουν διάφορες απόψεις επί του θέματος. Επιδημιολογικές καλά μεθοδευμένες μελέτες έχουν δείξει αύξηση της κατάθλιψης. Αύξηση της κατάθλιψης ως νόσου, όχι του συναισθήματος της κατάθλιψης, γιατί υπάρχει διαφορά. Η νοσηρή κατάσταση είναι η προβληματική, γιατί αλλιώς «θλίψη» ή «κατάθλιψη» έχουμε νιώσει όλοι μας για διάφορα πράγματα. Θα ήταν μάλιστα και περίεργο αν είχαμε μία αύξηση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών χωρίς αύξηση της κατάθλιψης γιατί αυτά πάνε παράλληλα.
* Η αυτοκτονία είναι το τελευταίο στάδιο τρόπον τινά.
-Έτσι ακριβώς όπως το λέτε.
* Ήθελα να σας ρωτήσω και γι’ αυτό το συγκεκριμένο διάστημα, οπότε και διάγουμε μία «μυστήρια περίοδο» μεγάλης αβεβαιότητος λόγω των εξελίξεων σε πολιτικό επίπεδο. Αυτή η περίοδος που περνάνε τώρα, θεωρείτε ότι επηρεάζει την ψυχολογία του Έλληνα;
-Σαφώς επιδρά. Να σας πω ένα παράδειγμα: εκτός από την εργασιακή ανεργία, το ίδιο αρνητικά αποτελέσματα έχει η εργασιακή ανασφάλεια ή και οι κακές συνθήκες εργασίας. Είναι ευνόητο. Τώρα ζούμε μία κατάσταση εργασιακής ανασφάλειας. Ευχή μας είναι να μην κρατήσει πολύ. Δηλαδή αν αυτό ξεπεραστεί σε μερικούς μήνες και μπούμε σε έναν δρόμο περισσότερο σταθερό, φυσικά θα έχει καλά αποτελέσματα. Να έχει μία προσδοκία ένας άνθρωπος για κάτι καλύτερο. Αν όμως αυτό δεν συμβεί, φυσικά δεν θα είμαστε σε καλό δρόμο.
* Αν θα θέλαμε συμπερασματικά να δώσουμε ένα «μήνυμα» προς τον κόσμο σε σχέση με την «διαχείριση» της κατάστασης που περνάμε ποιο θα μπορούσε να είναι αυτό;
-Ο άνθρωπος πρέπει πάντα να έχει εναλλακτικές λύσεις στη ζωή του, γενικώς. Γιατί όλοι περνάμε διάφορες φάσεις δύσκολες στην ζωή μας έτσι και αλλιώς. Άλλος περνάει ένα διαζύγιο, άλλος έχει μία απώλεια, άλλος έχει μία κακή σχέση, άλλος έχει έναν κακό εργοδότη. Αν ο άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να γυρίσει σελίδα και να επενδύσει σε άλλα πράγματα, τότε έχει πρόβλημα.
* Βέβαια εξαρτάται αν έχει και τις επιλογές να το κάνει αυτό…
-Μα βέβαια. Να σας πω παραδείγματος χάριν ότι έχω διαπιστώσει και από ιδία παρακολούθηση, ότι στην επαρχία οι άνθρωποι δεν βιώνουν την κρίση όπως τη βιώνουν στην Αθήνα, στο κέντρο. Γιατί; Γιατί έχουν περισσότερες εναλλακτικές λύσεις. Δηλαδή ο καθένας φεύγει από την πόλη πάει στο χωριό του, αξιοποιεί την περιουσία που έχει στο χωριό του και αν μη τι άλλο καλύπτει μέρος των καθημερινών αναγκών διαβίωσης και βρίσκει μία διέξοδο. Φυσικά μία παρατεταμένη κρίση, αν δηλαδή συνεχιστεί για χρόνια θα είναι καταστροφική, δεν υπάρχει αμφιβολία.
* Έχει ήδη διαρραγεί και ο κοινωνικός ιστός.
-Ακριβώς. Έχει διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός ήδη και εφόσον συνεχιστεί αυτό που ζούμε σήμερα τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα. Όλοι ελπίζουμε ότι κάποια λύση θα βρεθεί.
