Και τελικά πόσο έχουν βοηθήσει την πάταξη της φοροδιαφυγής όλα αυτά τα έγγραφα, οι λίστες και οι κατάλογοι; Αξιοποιήθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν στη μάχη του πολιτικού εντυπωσιασμού και ξεχάστηκαν;
Ο χορός των λιστών και των «ληστών» στην Ελλάδα άνοιξε με τη Λίστα Λαγκάρντ και εξαπλώθηκε. Σήμερα μιλάμε για τα Paradise Papers, τα έγγραφα (ή τη λίστα, όπως προτιμάτε) του Παραδείσου, με χρυσούς λογαριασμούς και μία διαφορά από τις προηγούμενες. Εδώ υπάρχει φοροαποφυγή ναι μεν αλλά με μία διαφορά, ότι συντελείται στα όρια της... νομιμότητας.
Τα «Paradise Papers» αποκαλύπτουν τα μυστικά του κρυμμένου πλούτου των παγκόσμιων ελίτ και περιλαμβάνουν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τραπεζικά στοιχεία, συμβάσεις δανείων, και πλήθος ακόμα στοιχείων που φαίνεται να αφορούν τουλάχιστον 25.000 υπεράκτιες εταιρίες που έχουν κάποια σύνδεση με ανθρώπους σε δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Πολιτικοί, επιχειρηματίες και διασημότητες με σειρά επενδύσεων σε φορολογικούς παραδείσους και καλύπτουν την περίοδο από το 1950 έως το 2016, κοσμούν τα χαρτιά του παραδείσου.
Νομικά σχήματα, τα οποία οργανώθηκαν έναντι αδρής αμοιβής από ειδικούς σε φορολογικά θέματα και κρύφτηκαν με «νομότυπο» τρόπο σε φορολογικούς παραδείσους.
Στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, ο πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας δημιούργησε τη γενική γραμματεία για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς και έθεσε επικεφαλής αρμόδιο υπουργό τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο, με στόχο τη νομική θωράκιση της χώρας απέναντι στη διαφθορά, αλλά και την αποκάλυψη των σκανδάλων, με στόχο όσοι έχουν εμπλακεί να περάσουν στο ταμείο και να πληρώσουν. Το πέτυχε;
Στην «ΕτΔ» μιλά σήμερα ο γ.γ. για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, Κώστας Χρήστου, νομικός, 38 ετών, τέως ειδικός γραμματέας ΣΔΟΕ, εξηγώντας τι σημαίνουν τα έγγραφα του παραδείσου και τι αποτελέσματα είχαμε τελικά από τις έρευνες στις λίστες που είναι εδώ και καιρό στη διάθεση των ελληνικών αρχών.
* Είδαμε πρόσφατα μια νέα αποκάλυψη για φοροδιαφυγή που περιλαμβάνει ονόματα από τη βασίλισσα της Βρετανίας μέχρι τραγουδιστές και επιχειρηματικότητας φυσικά πρώτης γραμμής. Ποιο είναι το σχόλιό σας για τα paradise papers και τι αφορούν;
- Τα τελευταία έτη έρχονται διαρκώς στη δημοσιότητα και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό έγγραφα που καταγράφουν τον κύκλο του χρήματος και τα διάφορα ευφάνταστα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν όσοι δεν επιθυμούν να φορολογηθούν στις χώρες που παράγεται ο πλούτος τους. Οι άνθρωποι αυτοί εκμεταλλεύονται την έλλειψη ενιαίων κανόνων φορολόγησης σε διεθνές επίπεδο, καθώς και τη μέχρι πρότινος αδυναμία του ελεγκτικού μηχανισμού να διασταυρώσει αποτελεσματικά πληροφορίες και στοιχεία από διάφορες πηγές. Τα paradise papers είναι η πιο πρόσφατη τέτοια κατηγορία εγγράφων που προέρχονται από μια μεγάλη δικηγορική εταιρία που εξειδικεύεται σε παροχή υπηρεσιών φοροαποφυγής μέσω της δημιουργίας ειδικών εταιρικών οχημάτων που εδρεύουν σε χώρες με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς και οι οποίες παρέχουν προστασία στους τελικούς δικαιούχους και ιδιοκτήτες τους.
Βέβαια, όλο αυτό δεν αφορά μονάχα ζητήματα φορολογίας. Ο κόσμος των offshore (υπεράκτιων εταιριών), επίσης, υποθάλπει εγκληματίες που προσπαθούν να ξεπλύνουν υποθέσεις διαφθοράς, καρτέλ ναρκωτικών και εμπορίας ανθρώπων, σε επικράτειες εχεμυθείας. Ακόμα και η παγκόσμια τρομοκρατία χρηματοδοτείται από υπεράκτιους λογαριασμούς, υπό το πέπλο της ανωνυμίας τους.
Η διαπίστωση που πρέπει να γίνει, είναι ότι η Ε.Ε. μέχρι σήμερα δεν έχει δώσει απάντηση σε αυτό το φαινόμενο, ως όφειλε. Από τη μια λοιπόν επιβάλλονται πολιτικές ακραίας λιτότητας σε βάρος των πολιτών της ΕΕ, από την άλλη τα κράτη μέλη στερούνται εκατομμύρια έσοδα από πρακτικές που καταγράφονται στα paradise papers.
* Πληροφορίες δημοσιογράφων αναφέρουν ότι υπάρχουν και ελληνικά ονόματα και προαναγγέλλουν αποκαλύψεις πολιτικών. Έχετε λάβει γνώση;
- Τα στοιχεία αυτά έχουν περιέλθει στη γνώση ενός δικτύου ανεξάρτητων δημοσιογράφων-ερευνητών, που τα αναλύει και τα αξιολογεί. Το δίκτυο αυτό λειτουργεί με συγκεκριμένους κανόνες δεοντολογίας ώστε να διασταυρώνει τις πληροφορίες πριν τις δημοσιοποιήσει και θεωρείται ως αξιόπιστη πηγή. Οι ελληνικές αρχές διασταυρώνουν τις πληροφορίες που περιέχονται στη συγκεκριμένη λίστα με άλλες πληροφορίες που διαθέτουν. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως φαίνεται, υπάρχει ταυτότητα εμπλεκομένων προσώπων. Επειδή τα πράγματα είναι ακόμα υπό αρχική διερεύνηση δεν είναι σκόπιμο να γίνει πιο εκτεταμένη αναφορά. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι σε αντίθεση με το παρελθόν, όλα τα στοιχεία παραδίδονται στις αρμόδιες ελεγκτικές υπηρεσίες.
ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΗΣ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗΣ
* Πριν τη θέση σας στη γ.γ. Διαφθοράς ήσασταν ειδικός γραμματέας στο ΣΔΟΕ. Έχετε σφαιρική άποψη θα λέγαμε στο κυνήγι των φοροφυγάδων. Πόσο εύκολο είναι να υπάρξουν αποτελέσματα και κυρίως εισπράξεις από τέτοιες λιστες;
- Οι λίστες αυτές μπορούν να έχουν αποτέλεσμα εισπραξιμότητας μόνο εφόσον συνδυαστούν με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο αξιοποίησης των πληροφοριών και εφόσον αφεθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ανεπηρέαστοι από πολιτικές παρεμβάσεις. Αποτελεί πολιτική επιλογή ότι οι λίστες δεν θα καταλήγουν σε στικάκια χαμένα στα συρτάρια των υπουργών ή των συμβούλων τους, αλλά θα τυγχάνουν επεξεργασίας από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς με βάση τη διεθνή, αλλά και εγχώρια τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί.
Επιχειρησιακά έχουμε αξιοποιήσει τις δυνατότητες της τεχνολογίας με νέα ελεγκτικά εργαλεία. Ειδικότερα οι ελεγκτικές υπηρεσίες έχουν δημιουργήσει μια ενιαία βάση δεδομένων με πάνω από 1,2 εκ. Α.Φ.Μ. τα οποία προέκυψαν από την ενοποίηση επιμέρους λιστών (Λαγκάρντ, εμβασμάτων κτλ). Έχει δημιουργηθεί ηλεκτρονική εφαρμογή αυτοματοποίησης της ελεγκτικής διαδικασίας προσδιορισμού προσαύξησης περιουσίας μέσω καθορισμού παραμέτρων μηχανογραφικής εφαρμογής διαχείρισης δεδομένων του ΥΠ.ΟΙΚ. και Πιστωτικών Ιδρυμάτων. Με το νέο σύστημα παρέχεται η δυνατότητα αρχικής εκτίμησης του ύψους της φοροδιαφυγής σε σύντομο χρόνο, δηλαδή μια διαδικασία που μπορούσε να κρατήσει 1,5 χρόνο και πλέον, χρειάζεται λιγότερο από μια εβδομάδα ή κάποιες εβδομάδες, αναλόγως της δυσκολίας της κάθε υπόθεσης.
Ενισχύουμε το ελεγκτικό έργο με τη λειτουργία του «Συστήματος Μητρώων Τραπεζικών Λογαριασμών και Λογαριασμών Πληρωμών» με σκοπό την άμεση ικανοποίηση αιτημάτων παροχής πληροφοριών από το σύνολο των πιστωτικών ιδρυμάτων και των ιδρυμάτων πληρωμών που λειτουργούν στην Ελλάδα προς τις αρμόδιες ελεγκτικές υπηρεσίες.
Όλα αυτά είναι σημαντικά βήματα, που αν μη τι άλλο καταδεικνύουν την ισχυρή πολιτική βούληση για καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
* Οι χώρες που ονομάζουμε φορολογικούς παραδείσους δίνουν στοιχεία ή επιδεικνύουν απροθυμία;
- Τα κέρδη των εταιριών, συνήθως, μεταφέρονται στους φορολογικούς παραδείσους μέσω των αποκαλούμενων ‘’εικονικών εταιριών’’. Αυτές, είναι θυγατρικές μεγαλύτερων εταιρικών σχημάτων, έχουν ελάχιστους ή και καθόλου εργαζομένους και στην ουσία υπάρχουν μόνο στα χαρτιά. Συχνά, υπάρχει μόνο ένα γραμματοκιβώτιο και ένας αυτόματος τηλεφωνητής. Οι εικονικές εταιρίες υφίστανται και χρησιμοποιούνται για να εκμεταλλεύονται τα προνόμια που προσφέρουν οι φορολογικοί παράδεισοι, δίχως να έχουν εκεί επιχειρηματική παρουσία.
Οι εικονικές εταιρίες, στους φορολογικούς παραδείσους, όχι μόνο αποκρύπτουν τα κέρδη τους, αλλά επίσης παρέχουν εχεμύθεια και κάλυψη σε οποιονδήποτε μπορεί να πληρώσει γι’ αυτό, όπως πλούσιοι ιδιώτες που φοροδιαφεύγουν ή παραβιάζουν άλλους κανονισμούς, διεφθαρμένοι πολιτικοί ή εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου, οι οποίοι επιθυμούν να ξεπλύνουν το παράνομο εισόδημά τους.
Συνεπώς έχουμε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις χώρες που προσφέρουν ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς που περιγράφονται κυρίως με τον όρο ‘’φορολογικοί παράδεισοι’’ και άλλα κράτη που προσφέρουν -κυρίως- ανωνυμία, μέσω αυστηρής τραπεζικής εχεμύθειας ή χαλαρών προϋποθέσεων για την εγκατάσταση εικονικών εταιριών, χαρακτηρίζονται ως επικράτειες εχεμύθειας.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των δύο αυτών περιπτώσεων είναι η έλλειψη αποτελεσματικού ελέγχου, που επιτρέπει στις εταιρίες να παρανομούν.
Ωστόσο έχουν γίνει βήματα. Η επεξεργασία των panama papers έδωσε στις ελληνικές αρχές σημαντική τεχνογνωσία για την λήψη και αξιοποίηση σχετικών πληροφοριών.
* Λίστα Λαγκάρντ, λίστα Νικολούδη, λίστα Μπόργιανς 1 και 2, λίστα εμβάσματων, λίστα Φάλτσιανι, Panama papers. Υπάρχουν αποτελέσματα από αυτές τις υποθέσεις; Τι έχει εισπραχθεί και ποιοι έχουν πάρει τον δρόμο της δικαιοσύνης; Μήπως τελικά πρόκειται για επικοινωνιακα χαρτιά χωρίς αποτελεσμα;
- Από όλες τις λίστες (Λαγκάρντ, Μπόργιανς, λίστες εμβασμάτων κλπ), έχουν βεβαιωθεί μέχρι τον Σεπτέμβριο 2017 πάνω από 820 εκ. ευρώ. Η καλή στόχευση των ελέγχων έχει οδηγήσει σε πολύ καλά αποτελέσματα στην εισπραξιμότητα των ποσών αυτών σε σχέση με το παρελθόν. Η αίσθηση πλέον ότι το οικονομικό έγκλημα διώκεται συστηματικά έχει οδηγήσει σε μεγάλη επιτυχία το πρόγραμμα εθελούσιας αποκάλυψης εισοδημάτων (vdi). Μέχρι τον Οκτώβριο 2017 είχαν υποβληθεί πάνω από 388.000 δηλώσεις, με συνολικό ύψος δηλωμένων εισοδημάτων πάνω από 6,6 δισ. ευρώ, βεβαιωθέντες φόρους σχεδόν 600 εκ. και πάνω από 200 εκ. εισπράξεις. Το πρόγραμμα συνεχίζεται μέχρι τα μέσα του Νοεμβρίου. Η αποκάλυψη και η φορολόγηση 6,6 δισ. δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι είναι επικοινωνιακό χαρτί.
* Η απόφαση του ΣτΕ για το πόθεν έσχες επηρεάζει υποθέσεις διαφθοράς και φοροδιαφυγής; Και αν ναι τι επιπτώσεις θα έχει;
- Η απόφαση του ΣτΕ κατά βάση σχετίζεται με ειδικά ζητήματα των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης των Δικαστικών και Εισαγγελικών Λειτουργών. Η κορυφαία μεταρρύθμιση της υποβολής ηλεκτρονικής δήλωσης πόθεν έσχες για όλους τους υπόχρεους επικυρώθηκε από την απόφαση του ΣτΕ και αυτό από μόνο του αποτελεί πολύ σημαντικό όπλο στη μάχη κατά της διαφθοράς.
Η καθολική ηλεκτρονική υποβολή των δηλώσεων του πόθεν έσχες και η διασταύρωσή τους με τις φορολογικές δηλώσεις αλλάζει πλήρως το τοπίο. Ενώ δεν αυξήθηκε ουσιαστικά ο αριθμός των υποχρέων προσώπων, το γεγονός ότι πλέον το σύστημα είναι ηλεκτρονικό και όλοι ελέγχονται, οδήγησε στον διπλασιασμό περίπου των δηλώσεων. Ενώ μέχρι το 2014 υποβάλλονταν στη Μονάδα Γ’ της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης περίπου 55.000 δηλώσεις, φέτος υποβλήθηκαν πάνω από 100.000. Επίσης υποβλήθηκαν από υπόχρεους και 25.000 δηλώσεις περασμένων ετών. Αυτό οφείλεται στην ηλεκτρονικοποίηση του συστήματος και στην αίσθηση ότι πλέον όλα και όλοι ελέγχονται.
* Πώς κρίνετε τη στάση των δικαστών;
- Το γεγονός ότι οι Δικαστικοί Λειτουργοί μέσω της αναστολής που έχουν πετύχει και της ακύρωσης της σχετικής ΚΥΑ για τους εαυτούς τους δεν έχουν υποβάλλει για 2 έτη δήλωση «πόθεν έσχες» αρνούμαι να πιστέψω ότι σχετίζεται με ότι κάτι έχουν να κρύψουν. Συνδέεται κυρίως με μια εσφαλμένη αντίληψη ότι η καθόλα σεβαστή προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστικών λειτουργών θίγεται από τον έλεγχο του πόθεν έσχες. Επίσης συνδέεται με ένα κλίμα καχυποψίας έναντι της εκτελεστικής εξουσίας που τις ρίζες του πρέπει να τις αναζητήσει κανείς στο παρελθόν και σε προηγούμενες κυβερνήσεις. Σε κάθε περίπτωση η Κυβέρνηση θα μεριμνήσει για να επιλύσει όλα τα νομικά ζητήματα, ώστε καμία σκιά αδιαφάνειας να μην βαρύνει τους λειτουργούς της τρίτης εξουσίας. Σε περίπτωση, βεβαίως, που από τους ελέγχους που θα γίνουν εκ των υστέρων στις δηλώσεις των προηγουμένων ετών των δικαστικών λειτουργών διαπιστωθεί κάποιο ζήτημα, τότε θα εφαρμοστούν οι κυρώσεις που προβλέπονται από το νόμο για όλους τους υπόχρεους πολίτες.
* Ποιοι οι στόχοι της γ.γ. Καταπολέμηση της Διαφθοράς το επόμενο διαστημα;
- Στον άμεσο προγραμματισμό του επόμενου τριμήνου της ΓΕΓΚΑΔ περιλαμβάνονται ισχυρές παρεμβάσεις σε θεσμικό επίπεδο μεταξύ άλλων: α) Η ίδρυση και λειτουργία μιας νέας ελεγκτικής δομής υπό τον Οικονομικό Εισαγγελέα για τη διενέργεια ερευνών προκαταρκτικής εξέτασης ή προανάκρισης για την εξακρίβωση τέλεσης μείζονος ποινικής απαξίας φορολογικών και οποιωνδήποτε άλλων συναφών οικονομικών εγκλημάτων, που βλάπτουν σοβαρά τα συμφέροντα του ελληνικού δημοσίου και της ευρωπαϊκής ένωσης, Β) Η καθιέρωση ευθύνης νομικών προσώπων για πράξεις νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και εγκλήματα διαφθοράς, με επιβολή σχετικών προστίμων και γ) η νομοθεσία για την προστασία μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (whistle blowers). Στις λίγο πιο μακροπρόθεσμες δράσεις εντάσσεται το νέο στρατηγικό σχέδιο καταπολέμησης της διαφθοράς, η βελτίωση της νομοθεσίας ανάκτησης περιουσιακών στοιχείων και η διαχείριση δεσμευμένων στοιχείων και η ενίσχυση του συστήματος εσωτερικού ελέγχου στην κεντρική διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση.
Συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Φωτάκη
