Άλλοι μόνον έπαιρναν. Εκείνος μας έδινε, τα φώτα του κυρίως. Ήταν από τους πρώτους που μας πλαισίωσε. Συμβούλευε τα ουσιώδη, να επιμείνω να βρεθεί μόνιμη στέγη για τα αρχειοστάσια, νέο οικόπεδο, νέο κτίριο, κ.ο.κ., ώστε ό,τι εισέρχεται να το κατέχει ένας υπάλληλος που θα εργάζεται δεκαετίες -κι όχι να φεύγει- γνωρίζοντας κάθε λεπτομέρεια από τα αρχεία του. Και τα έλεγα, αλλά ποιος να ακούσει;
Αλλά πιο πριν ας γίνει ένας μικρός λόγος για τον άνθρωπο, τον επιστήμονα, τον επαγγελματία, τον πολίτη Σταύρο Παπαγιάννη. Τον βίο του μου διηγήθηκε ο ίδιος. Είχε βγει μικρός στο κλαρί λόγω Αντίστασης και έμαθε να κυκλοφορεί οπλοφορώντας από 15-16 χρονών. Μια φορά παραλίγο να βρουν το πιστόλι του Γερμανοί σε ένα μπλόκο, αλλά τον άφησαν ως μικρόν. Δεν θα ζούσε αλλιώς, έτσι εκτιμούσε…
Τα χρόνια αυτά πέρασαν ανεπιστρεπτί και ήλθαν άλλα εξίσου δίσεκτα. Μεγάλο βάρος για μερικούς. Βάσανα να σπουδάσει κανείς, να έχει δουλειά, να ζει. Δεν ήταν εύκολα, τον είχαν στοχευμένον ως ανατρεπτικό. Πάντα ασφαλής, ήρεμος, με γερακίσιο μάτι, συστηματικός, εργατικός, άριστος γνώστης των αστικών ζητημάτων. Οι πελάτες του βέβαια ήταν της ίδιας διωκόμενης κατηγορίας. Ήταν εποχή διαιρέσεως των πολιτών, λόγω μετεμφυλιακής αποθεραπείας, πλην όμως αυτή κράτησε πολύ, τρεις δεκαετίες. Υπέφερε όμως μου έλεγε, όχι μόνον οικονομικά, αλλά και ψυχικά. Ήταν το γιατί. Όπως δεν πήρε απάντηση τι ακριβώς επιδίωκε στην Ελλάδα ο Δημοκρατικός Στρατός. Φιλοσοφούσε τη ζωή, κινείτο άνετα στη Λάρισα, έφτιαξε περιουσία, και είχε μεγάλη βιβλιοθήκη που έλεγε ότι θα τη δώσει στα Γενικά Αρχεία. Άλλωστε την έβαλε σε ταξινομική σειρά (σύστημα Dewey!) υπάλληλος της Υπηρεσίας μας με δική μου σύσταση, επί πληρωμή. Ήταν Κύριος.
Ένα καλό που μας έκανε ήταν η ταξινόμηση του Αρχείου των Φυγοδίκων του Εμφυλίου (Εισαγγελία Εφετών). Τεράστιο αρχείο, μας εξήγησε πώς ήταν η διαδικασία της δίκης των καταδικασθέντων με το Γ΄ Ψήφισμα και πως θα το ταξινομούσαμε. Για την ακρίβεια ενδιέφερε τις συναδέλφους κ.κ. Στέλλα Νταβαρούκα και Ιουλία Κανδήλα, που με βοήθησαν πολύ στην αρχή. Το βάλαμε εμπρός όλοι μαζί, αλλά συνέχισα μόνος και έχω ενδόμυχο καμάρι ότι ήταν η καλύτερη ταξινόμηση και αρχειοθέτηση που έκανα, 200 κουτιά παρά τρία, συν τους φυγοδίκους του Πενταμελούς, άλλα 50-60 κουτιά. Το αρχείο καταγράφηκε ολόκληρο σε καρτέλες, στις οποίες βοήθησαν φοιτητές εκπαιδευόμενοι.
Ο Σταύρος Παπαγιάννης είχε συγγραφικό μεράκι ειδικά για την εποχή που έζησε έντονα, τη φρικτή δεκαετία 1940-50. Ιδιαίτερο στοιχείο του ήταν ότι στηριζόταν σε αρχειακό υλικό, όχι μόνο σε βιβλιογραφία. Άλλωστε δεν επεκτάθηκε πέραν της Θεσσαλίας. Πέτυχε κάτι που κανείς δεν μπόρεσε, έχοντας γνωριμία με τον Ευάγγελο Γιαννόπουλο, τον διαβόητο υπουργό Δικαιοσύνης, κατάφερε να λάβει άδεια να φωτοτυπήσει τα πρακτικά του Αρχείου Δοσιλόγων (Εφετείο Λαρίσης, από όπου δεν το παραλάβαμε ποτέ στα ΓΑΚ), και να συγγράψει μελέτη. Κάναμε πολλές συζητήσεις για αυτούς, ήθελε να δώσει τα ονόματά τους σε δημοσιότητα, κι διαφωνούσα. Συμφωνούσε όμως ότι μετά από τόσα χρόνια θα πήραν το μάθημά τους, νέοι θα ήταν τότε πολλοί, λίγοι είναι πάντα οι πολύ κακοί, κι ότι ο Ιστορικός πρέπει να έχει το χάρισμα της συμπάθειας προς τον ιστορούμενο. Του αντέτεινα ότι είχα εντοπίσει έγγραφο που απέδιδε δοσιλογισμό σε όλον τον εμπορικό κόσμο της Λάρισας που ερχόταν σε δοσοληψίες με τους κατακτητές! Όλοι ήταν δοσίλογοι κατά μία έννοια! Οι καταδότες όμως ήταν η πληγή του Σταύρου Παπαγιάννη. Ήταν και η εξαθλίωση της Κατοχής. Αλλά τον σκανδάλιζε ότι οι επίγονοί τους γίνονται ακόμη τιμητές μας! Κάτι γνώριζε, δεν έλεγε. Λειτουργούσε ο νομικός μέσα του. Παρουσίασε το βιβλίο του, ψυχολόγησε την κατάσταση, αλλά μετά ήλθε πιο κοντά στη άποψη του Ιστορικού. Πάντως όλα τα βιβλία του γράφηκαν με πόνο ψυχής για την Ελλάδα και με σκοπό να διδάξει τη νεότερη γενιά.
Ήξερε με ποιους τα έβαζε, το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, όχι βέβαια όλο. Έναν λόγο που είχε έτοιμο από χρόνια ήθελε να τον παρουσιάσει, έτσι σαν προσωπικό μανιφέστο, πράγμα που πέτυχε στο 2ο συνέδριο της ΕΣΔΙΑρχείων Αντίστασης (2006). Ήθελε να γίνει στην επίσημη έναρξη, όταν θα ήταν παρόντες οι επίσημοι. Τον έβαλε η επιτροπή, το ανέγνωσε και ξεθύμανε, ενώ το κείμενο δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του Συνεδρίου που εξέδωσε η «Ελευθερία» (2007).
Φυσικά όσα είπε, σκληρά μεν αλλά αποδείχθηκαν προφητικά με βάση όσα ακολούθησαν λίγο αργότερα, η γνωστή κατάσταση (2010 κ.ε.). Να ποιοι άνθρωποι έμπαιναν στο περιθώριο δεκαετίες τώρα. Άριστοι επαγγελματίες όπως αυτός, αλλά και ηθικά στοιχεία.
Αυτό ήταν και το στίγμα που άφησε εν ολίγοις ο Σταύρος Παπαγιάννης, που απεβίωσε πλήρης ημερών αρχάς Αυγούστου 2017. Ένας καλοπροαίρετος, δημιουργικός άνθρωπος. Σημασία έχει ότι πέρασε κρίνοντας ό,τι έβλεπε γύρω του, είχε παρρησία, κι αν υπερέβαλε ως άνθρωπος, έφταιγε το τότε σύστημα. Σε ό,τι με αφορά, ανθρώπους που μου είπαν έναν καλό λόγο, το ανταποδίδω.
Από τον Σταύρο Γουλούλη
