Ο Ευγένιος Τριβιζάς εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια διηγείται ιστορίες για φανταστικά μέρη και πλάσματα, που όμως έχουν μεγάλη δόση αλήθειας, φτιάχνει λέξεις και κόσμους μαγικούς, για εκείνους που έχουν ανάγκη για παρηγοριά κι ελπίδα και είναι πάντοτε πρόθυμος να ικανοποιήσει τη βαθιά ανάγκη των παιδιών για ουσιαστική επαφή και επικοινωνία. Το πιο πρόσφατο από τα εγχειρήματά του είναι η προσπάθεια συγγραφής, από κοινού με τον καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλο, ενός σχολικού βιβλίου Φυσικής που θα κάνει τα παιδιά να αγαπήσουν την επιστήμη αλλά και το διάβασμα.
Συνέντευξη: Παναγιώτα Φούντα
* Κύριε Τριβιζά, έχετε γράψει δεκάδες βιβλία. Τι τροφοδοτεί την έμπνευσή σας;
- Τα ηλιοτρόπια της Ισπανίας, οι σαύρες του Αγίου Δομίνικου, οι μπουκαμβίλιες της Πλάκας, οι υπόνομοι του Αμβούργου, οι κόκορες της Ντελαγκράτσια, οι κάκτοι της Αριζόνας, ένα χρώμα, ένας ήχος, μια σκιά, ακόμα και το πιο ασήμαντο αντικείμενο μπορεί να αποτελέσει έναυσμα έμπνευσης.
* Σε εκδήλωση που προσφάτως παραστήκατε στη Λάρισα, περάσατε περίπου επτά ώρες, χωρίς διάλειμμα, υπογράφοντας βιβλία και μιλώντας με τα παιδιά. Πώς εκτιμάτε την παρουσία τους και τι αντλείτε από αυτά;
- Όχι μόνο επτά, αλλά πολύ περισσότερες ώρες θα άξιζε να περάσω μιλώντας με παιδιά που παρακολούθησαν την εκδήλωση. Άλλωστε αυτό έχει συμβεί σε πολλές περιπτώσεις όπου ξεκινάμε πρωί και τελειώνουμε μεταμεσονύκτιες ώρες. Αυτό που επιθυμούν τα παιδιά δεν είναι μια απλή υπογραφή αλλά η ουσιαστική επικοινωνία. Θέλουν κάτι να σου πουν, κάτι να ρωτήσουν, κάτι να σου δείξουν, κάτι να συζητήσουν. Και διαισθάνονται αν η επικοινωνία αυτή είναι γνήσια ή διαδικαστική. Θα ήταν ασέβεια στην αγάπη τους και προσβολή στην αφοσίωση και την υπομονή τους να περιμένουν ώρες ολόκληρες, το να βιάζεται ο αγαπημένος τους συγγραφέας και να κοιτάζει κάθε τόσο το ρολόι του.
* Ποια πιστεύετε ότι είναι η επίδραση των παραμυθιών, των ευφάνταστων ιστοριών που γράφετε, στα παιδιά;
- Μετά τη λήξη του ιατρικού συνεδρίου (σ.σ. το 23ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ιατρικής), όπου έδωσα την εναρκτήρια ομιλία στην πόλη σας, ένας φοιτητής της Ιατρικής με πλησίασε και μου είπε ότι όταν ήταν μικρός είχε φοβία με τα τούνελ, την οποία μπόρεσε να ξεπεράσει επειδή η μητέρα του του διάβαζε το βιβλίο μου «Ο λαίμαργος τουνελόδρακος». Σε πρόσφατη επίσκεψή μου στη Θεσσαλονίκη μια κυρία με ευχαρίστησε που έσωσα το παιδί της. Όταν με έκπληξη τη ρώτησα τι είχε συμβεί, μου απάντησε ότι ο γιος της είχε κάποιο σοβαρό αναπνευστικό πρόβλημα. Η κατάστασή του ήταν κρίσιμη και έπρεπε να κάνει επειγόντως μια ακτινογραφία, αλλά επειδή φοβόταν, αντιστεκόταν στις προσπάθειες των γιατρών και έκλαιγε γοερά με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο η αναπνοή και να επιδεινώνεται η κατάστασή του. Τότε η μητέρα του είχε την ιδέα να του πει: «Μα δεν είναι τίποτα σπουδαίο, παιδί μου! Μια γκουντουνογραφία θα σου κάνει ο γιατρός όπως είχε κάνει και στο αγαπημένο σου Γκουντούν (το Γκουντούν, ένα φανταστικό πλάσμα, ήρωας των βιβλίων της σειράς «Η Χαρά και το Γκουντούν» που διάβαζε ο γιος της, επισκέπτεται τον γιατρό και κάνει μια γκουντουνογραφία). Αυτή η αναφορά σε κάτι ευχάριστο και αγαπημένο έσωσε την κατάσταση. Το παιδί ηρέμησε και δέχτηκε να ακτινογραφηθεί. Είναι πολλές οι περιπτώσεις παιδιών που ξεπερνάνε τους φόβους του για εφιάλτες χάρη στους «Σαράντα Εφιάλτες», παιδιά που πλένουν τακτικά τα δόντια τους επειδή διάβασαν τη «Δόνα Τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας» ή παιδιά με δυσλεξία που αγάπησαν το διάβασμα χάρη στα «88 Ντολμαδάκια». Αισθάνομαι συγκίνηση κάθε φορά που σκέφτομαι ότι τα βιβλία μου αγγίζουν τις ζωές παιδιών που ίσως ποτέ δεν θα γνωρίσω, με τρόπους που ποτέ δεν θα μάθω.
* Πόσο εύκολο είναι σε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει πολλά και σοβαρά προβλήματα, που γίνεται λόγος συνεχώς για τη σκληρή πραγματικότητα, τα παιδιά να πιστέψουν στα παραμύθια;
- Όσο πιο σκληρή η πραγματικότητα τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη για παρηγοριά και ελπίδα. Αν τα παραμύθια μάς διδάσκουν κάτι, αυτό είναι ότι μπορούμε να νικήσουμε τους δράκους που μας απειλούν και τους γίγαντες που μας δυναστεύουν.
* Ποιος είναι ο λόγος που τα παραμύθια έχουν συνήθως αίσιο τέλος; Θεωρείτε ότι αυτό είναι το «ενδεδειγμένο» κλείσιμο μιας ιστορίας;
- Μόνο σε ιστορίες που απευθύνονται σε πολύ μικρά παιδιά. Για μεγαλύτερα δεν διστάζω να γράψω έργα χωρίς ευτυχές τέλος. Για παράδειγμα στις ιστορίες του βιβλίου «Ο Ταξιδιώτης και η μαργαρίτα», ένα αστέρι ερωτευμένο με μια μαργαρίτα τη μαδάει για να διαπιστώσει αν ανταποκρίνεται στα αισθήματά του, ένα σύννεφο γίνεται βροχή για να μην μαραθεί το αγαπημένο του λουλούδι και η κόρη του ήλιου θυσιάζει τη λάμψη της για να βρεθεί κοντά στον αγαπημένο της τροβαδούρο. Στο μυθιστόρημά μου «Ο Χιονάνθρωπος και το κορίτσι» η ηρωίδα φτιάχνει έναν χιονάνθρωπο και του ζητάει να μην λιώσει ποτέ. Ο χιονάνθρωπος για να μπορέσει να κρατήσει την υπόσχεσή του ξεκινάει για τον Βόρειο Πόλο. Όταν μετά από πολλές περιπέτειες καταφέρνει να φτάσει στον προόρισμό του, αισθάνεται τόσο ευτυχισμένος που αρχίζει να κλαίει και λιώνει από τα δάκρυα της ευτυχίας του. Στο ίδιο βιβλίο υπάρχει και ένα δεύτερο «ευτυχισμένο» τέλος. Είναι, όμως, ενδιαφέρον ότι πολλοί αναγνώστες προτιμούν το πρώτο.
Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, το εάν το τέλος είναι «ευτυχές» ή όχι, με τη συνηθισμένη έννοια του όρου, είναι θέμα ερμηνείας. Στο «Όνειρο του Σκιάχτρου» για παράδειγμα το τέλος μπορεί να ερμηνευθεί με δύο διαφορετικούς τρόπους: είτε ότι το σκιάχτρο πραγματώνει την επιθυμία του να πετάξει, είτε ότι θυσιάζεται για τους φίλους του τα πουλιά και το πνεύμα του ελεύθερο πετάει στον ουρανό.
ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΟΣ - ΠΑΡΑΜΥΘΑΣ
* Οι δύο σας επαγγελματικές ιδιότητες, αυτή του συγγραφέα παιδικών βιβλίων και του καθηγητή Εγκληματολογίας, είναι φαινομενικά εκ διαμέτρου αντίθετες. Θεωρείτε ότι ίσως κάπου συναντώνται; Ή ότι με κάποιον τρόπο η μία συμπληρώνει την άλλη;
- Τόσο ο εγκληματολόγος όσο και ο συγγραφέας παραμυθιών παρατηρεί όσα για πολλούς περνούν απαρατήρητα. Και για τους δύο το φαινομενικά ασήμαντο μπορεί να έχει καθοριστική σημασία. Ένα καλαμάκι πορτοκαλάδας, ένα ξυλάκι παγωτού, ένα κουκούτσι κερασιού, ένα χρυσόχαρτο από σοκολατάκι, ένα καμένο σπίρτο μπορεί να κρύβει τόσο τη λύση ενός ειδεχθούς εγκλήματος όσο και ένα υπέροχο παραμύθι. Επίσης, πολλά από τα θέματα τα οποία πραγματεύεται η σύγχρονη εγκληματολογία π.χ. η ενοχή, η παραβατικότητα και η τιμωρία προσφέρουν πλούσιο υλικό για τα βιβλία μου, όπως η δίκη και καταδίκη από γαιοκτήμονες ενός σκιάχτρου που ονειρεύεται να πετάξει για απόπειρα παράβασης του νόμου της βαρύτητας στο «Όνειρο του σκιάχτρου», οι αβάστακτες τύψεις της μικρής Άννας στη «Νύχτα της Μπανανόφλουδας», οι εξωφρενικοί τρόποι εκτέλεσης καταδίκων στο «Τηγάνι του δήμιου» ή η απροσδόκητη συνάντηση ενός διαρρήκτη και ενός φιλάργυρου μέσα σε ένα χρηματοκιβώτιο στις «Χελώνες του βαρώνου».
* Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της ανάγνωσης στην ανάπτυξη των παιδιών και ποιον ρόλο πιστεύετε ότι παίζει το σχολείο στην προσπάθεια να αγαπήσουν τα παιδιά το διάβασμα;
- Αρχικά τα παιδιά αγαπάνε τα βιβλία. Η επίδραση όμως του σχολείου είναι δυστυχώς αρνητική. Τον Νοέμβριο του 2015 ο αστροφυσικός Δημήτρης Νανόπουλος με είχε καλέσει να λάβω μέρος στην παρουσίαση του αυτοβιογραφικού βιβλίου του «Στον τρίτο βράχο από τον ήλιο». Στο βιβλίο αυτό ο κορυφαίος επιστήμων αναφέρει ότι δεν του άρεσε ο τρόπος που παρουσιαζόταν το μάθημα της Φυσικής στα σχολικά βιβλία και επικαλείται μια φράση του Χατζιδάκι για το πώς φαντάζεται την παιδεία του μέλλοντος «Μια παιδεία η οποία θα ωθεί προς μια ιπτάμενη φυγή προς τα άστρα». Η διαπίστωση αυτή δεν ισχύει μόνο για τα βιβλία Φυσικής. Πολλά από τα σχολικά βιβλία είναι τόσο βαρετά, κουραστικά και άχαρα που, αντί να συνεπαίρνουν, απωθούν τους μαθητές. Αντί για «φυγή προς τα άστρα», προκαλούν μαζική φυγή από τα βιβλία.
Και όχι μόνο αυτό. Η ανάγνωση σχολικών βιβλίων «σκοτώνει» γενικώς το διάβασμα. Τα σχολικά βιβλία ταλανίζουν τόσο πολύ τα παιδιά ώστε αισθάνονται στην υπόλοιπη ζωή τους απέχθεια για οποιοδήποτε έντυπο (με την εξαίρεση ίσως των καρνέ επιταγών). Με αυτή την αφορμή αποφασίσαμε να γράψουμε μαζί με τον Δημήτρη Νανόπουλο ένα βιβλίο Φυσικής για παιδιά του δημοτικού. Στην πρώτη μας συνάντηση με την παρουσία του φίλου δημοσιογράφου Μάκη Προβατά πρότεινα να ξεκινήσουμε το εγχείρημα από βασικές έννοιες – επειδή πολλά παιδιά δυσκολεύονται να καταλάβουν ακόμα και τι σημαίνει ο όρος «εξίσωση». Του ζήτησα λοιπόν να μου ζωγραφίσει μια εξίσωση. Δεν δίστασε ούτε στιγμή. Σε μια σελίδα κομμένη από μπλοκάκι ζωγράφισε μια εξίσωση με κότες και αυγά. Την άλλη μέρα έσπευσε στο εξωτερικό λόγω της ανακάλυψης στο CERN ενός βαρύτερου από το αναμενόμενο μποζονίου. Δεν ξέρω αν θα μπορέσουμε να συντονιστούμε ποτέ για να υλοποιήσουμε αυτή την ιδέα, αλλά ένα βιβλίο Φυσικής με κότες και αυγά και ενδεχομένως αλεπούδες αντί για γράμματα και αριθμούς, θα ήταν σίγουρα πολύ πιο ελκυστικό και αποτελεσματικό από τα καθιερωμένα. Με την ίδια λογική έχω γράψει τη σειρά των βιβλίων «Τα παραμύθια με τους αριθμούς (Η πριγκίπισσα Δυσκολούλα, Ο Άρης ο τσαγκάρης», «Η Φιφή και Φωφώ, οι φαντασμένες φάλαινες», «Φουφήχτρα, η μάγισσα με την ηλεκτρική σκούπα») όπου περιπέτειες με φάλαινες, ναυαγούς, δίδυμους κόκορες, νυσταγμένους ιπποπόταμους και πριγκίπισσες μεταδίδουν βασικές έννοιες της Αριθμητικής με διασκεδαστικό τρόπο.
