Κύριε Παξινέ, σε τι ποσοστό έχει χαρτογραφηθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος;
Μέχρι σήμερα έχουμε δημιουργήσει χάρτες τόσο για το στέλεχος όσο και τον εγκέφαλο συνολικά, όμως δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να τον απεικονίσουμε δομικά σε ικανοποιητικό βαθμό, όπως έχουμε κάνει με τον εγκέφαλο του αρουραίου, του πιθήκου, των πτηνών και του ποντικού.
Τόσο ανατομικά, όσο και λειτουργικά γνωρίζουμε περισσότερα για τον εγκέφαλο των πειραματόζωων γιατί εκεί μας δίνεται η δυνατότητα να μελετήσουμε ηλεκτροφυσιολογικά, την ενέργεια των νευρώνων. Παράλληλα, δημιουργώντας μοντέλα ασθενειών όπως για το πάρκινσον, την επιληψία, τη σχιζοφρένεια και το αλτσχάιμερ σε γενετικώς τροποποιημένους αρουραίους, ποντικούς και πίθηκους που εκδηλώνουν παρόμοιες ασθένειες, οι επιστήμονες μπορούν να ερευνήσουν τις αντιδράσεις του εγκεφάλου, την ανταπόκρισή του στη φαρμακευτική αγωγή και να αναζητήσουν τα πιθανά αίτια εκδήλωσης διάφορων εκφυλιστικών παθήσεων. Πλέον με τη διάδοση της μαγνητικής τομογραφίας, είναι πιο πιθανό να γίνουν κάποια περισσότερα βήματα στη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Τι γνωρίζουμε για το αλτσχάιμερ; Ξέρουμε γιατί εκδηλώνεται;
Γενικώς, για το αλτσχάιμερ δεν γνωρίζουμε τη γενεσιουργό αιτία. Αυτό που ξέρουμε μόνο είναι ότι ελάχιστες περιπτώσεις είναι κληρονομικές και αυτές παρουσιάζονται νωρίς, γύρω στην ηλικία των 50. Για όλες τις άλλες δεν γνωρίζουμε από που δημιουργούνται.
Υπάρχουν τρόποι να προστατευτούμε;
Ο τρόπος να καθυστερήσει κανείς την εμφάνιση της ασθένειας είναι η συστηματική σωματική άσκηση. Δηλαδή μισή τουλάχιστον ώρα έντονο περπάτημα ή κολύμβηση ή ποδήλατο καθημερινά. Με την άθληση οξυγονώνεται ο εγκέφαλος, έχουμε καλύτερη παροχή αίματος στο σώμα και έρευνες έχουν δείξει ότι όσοι ασκούνται σωματικά σε τακτική βάση δεν προστατεύουν μόνο τη φυσική τους υγεία, αλλά και τη νοητική.
Το να εξασκούμε τον εγκέφαλο με παζλ, γρίφους, σουντόκου, βοηθά σε αυτό;
Ενδεχομένως βοηθά, όμως αυτό που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο είναι πως παράγοντες όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ και η έλλειψη άσκησης που σχετίζονται με παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος και δημιουργούν κίνδυνο εγκεφαλικού, προδιαθέτουν για την εκδήλωση εκφυλιστικών παθήσεων του εγκεφάλου, μεταξύ των οποίων και το αλτσχάιμερ.
Είναι μια σύγχρονη ασθένεια που συνδέεται ενδεχομένως με τον τρόπο ζωής;
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο λόγος που σήμερα εκδηλώνονται περισσότερα περιστατικά αλτσχάιμερ είναι η αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Η μεγαλύτερη ένδειξη λοιπόν για το αν θα έχεις αλτσχάιμερ ή όχι είναι η ηλικία. Όσο περισσότερα χρόνια ζει ένας άνθρωπος τόσο πιο πολλές είναι οι πιθανότητας να εμφανίσει τη νόσο. Χαρακτηριστικά, ένας στους δυο μετά τα 85 χρόνια έχουν κάποιο είδος άνοιας, μεταξύ των οποίων και το αλτσχάιμερ. Επίσης είναι καλύτερη και η διάγνωση, σε αντίθεση με παλαιότερα που το απέδιδαν στο γήρας.
Ο εγκέφαλος καλλιεργείται;
Οι ψυχολόγοι έχουν παρατηρήσει την ικανότητα του ανθρώπου να υιοθετεί και να αναπαράγει νέες λέξεις που καταγράφονται στον εγκέφαλό του. Σύμφωνα με σχετική έρευνα, όταν ένα άτομο διαβάσει ένα κείμενο και στη συνέχεια του απευθύνουν μια οποιαδήποτε ερώτηση, μέρος των λέξεων που θα αντλήσει για να απαντήσει, προέρχονται από το κείμενο που διάβασε προηγουμένως. Αυτό σημαίνει ότι στον εγκέφαλό μας βρίσκεται ένα λεξικό. Όσο περισσότερο το εμπλουτίζουμε με ποιοτικό περιεχόμενο, τόσο περισσότερες λέξεις και συνειρμοί είναι διαθέσιμοι στη χρήση της γλώσσας. Στον αντίποδα αν δεν υπάρχουν τα κατάλληλα ερεθίσματα, ο εγκέφαλος περιορίζεται σε ένα φτωχό λεξιλόγιο.
Μέσα από την επιστημονική έρευνα έχουν προκύψει συμπεράσματα για το που οφείλεται η ευφυΐα και το πώς μπορούμε να γίνουμε πιο έξυπνοι;
Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από καμία έρευνα. Ωστόσο εκείνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η ευφυΐα είναι το απότοκο δύο παραγόντων. Ο ένας είναι το γενετικό προίκισμα που κληρονομούμε από τους γονείς και ο άλλος είναι το περιβάλλον, όπως προείπαμε. Το που θα μεγαλώσουμε, τι καθηγητές είχαμε, σε τι κοινωνία αναπτυχθήκαμε κ.α.Όταν υποβάλλεσαι λοιπόν σε κάποιο τεστ ευφυΐας δεν μπορείς να ξέρεις πιο ποσοστό της δημιουργήθηκε από τα γονίδια και ποιο από το περιβάλλον. Παρόλα αυτά, η φύση έχει κάνει ένα μικρό δώρο στους επιστήμονες και τους έχει χαρίσει τα μονοζυγωτικά δίδυμα. Δύο άτομα που φέρουν ακριβώς το ίδιο γενετικό υλικό.
Παρατηρήσεις που έχουν γίνει σε μονοζυγωτικά δίδυμα τα οποία χωρίστηκαν- με το ένα να μεγαλώνει σε ιδανικές συνθήκες σε μια αναπτυγμένη χώρα, σε μια οικογένεια ανώτερου μορφωτικού επιπέδου, στα καλύτερα σχολεία και το άλλο να ζει στην ανέχεια, σε φτωχογειτονιές δεικνύουν ότι το ποσοστό διαμορφώνεται κατά 50% από το γενετικό υλικό και κατά 50% από το περιβάλλον. Εκτός από την ευφυΐα, η συμπεριφορά, διάφορες ψυχικές διαταραχές αλλά και ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι απότοκα, των γονιδίων και του περιβάλλοντος. Αν δηλαδή ένα από τα μονοζυγωτικά δίδυμα είναι ομοφυλόφιλο, ή έχει κατάθλιψη ή σχιζοφρένεια, η πιθανότητα ότι και το άλλο θα γίνει ομοφυλόφιλο ή θα εμφανίσει την ίδια ασθένεια είναι 50%. Τεράστια λοιπόν είναι η συνεισφορά των γονιδίων στη συμπεριφορά, άλλα τεράστια και η προσφορά του περιβάλλοντος.
Κατά καιρούς έχετε διατυπώσει την άποψή πως δεν υπάρχει ψυχή; Πως καταλήγετε σε αυτό το συμπέρασμα;
Η συζήτηση που αναπτύσσω δεν έχει να κάνει με την ύπαρξη ή όχι της ψυχής και δεν είναι δουλειά μου να αποδείξω κάτι τέτοιο. Αυτό που υποστηρίζω ως νευροεπιστήμονας και ψυχολόγος, όπως άλλωστε υποστηρίζει και η Ψυχολογία, είναι ότι δεν χρειάζεται να επικαλεστείς την ψυχή για να αντιληφθείς τη συμπεριφορά του ανθρώπου και να την διορθώσεις. Αν κάποιος είναι καπνιστής και θέλει να διακόψει, αν έχει οργή, φοβίες, άγχος, θέματα θυμού, κατάθλιψη ή οτιδήποτε άλλο, ένας ψυχολόγος δεν χρειάζεται να υποθέσει ότι ο ασθενής έχει ψυχή, για τον βοηθήσει. Για πολλούς ανθρώπους η ύπαρξη της ψυχής συνδέεται με τις αναμνήσεις, τα πάθη, τις αξίες και τα ιδανικά. Όμως και αυτές όπως και όλες οι ιδιότητες που τις αποδίδονται μπορούν να εξηγηθούν από τη λειτουργία ενός και μόνο οργάνου. Και αυτό είναι ο εγκέφαλος. Αφού ο εγκέφαλος είναι αρκετός για να εξηγήσουμε αυτές τις λειτουργίες, δεν υπάρχει λόγος να υποθέτουμε ότι υπάρχει και κάτι άλλο.
Δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ψυχή είναι το θυμικό; Ένα σύνολο αισθημάτων, αναμνήσεων και ερεθισμάτων που διαμορφώνουν την προσωπικότητα μας και τα οποία ανακαλούμε προκειμένου να λάβουμε αποφάσεις;
Αν, όπως λέτε και πολλοί άλλοι επίσης υποστηρίζουν, η Ψυχή είναι το μέρος όπου εδρεύει η λογική, τα συναισθήματα, τα κίνητρα και οι επιθυμίες, εκεί όπου φυλάσσονται οι αναμνήσεις και λαμβάνονται οι αποφάσεις, τότε δεν χρειάζεται καθόλου να υποθέσουμε την ύπαρξη της γιατί αυτό το μέρος υπάρχει και είναι ο εγκέφαλος. Η συγκριμένη θέση δεν είναι τωρινή καθώς ήδη από την αρχαιότητα ο Ιπποκράτης είχε υποστηρίξει ότι από πουθενά αλλού παρά από τον εγκέφαλο πηγάζουν η χαρά, η απόλαυση, το γέλιο, η απελπισία, ο θυμός και η θλίψη. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία αποκτούμε γνώση και σοφία, μαθαίνουμε να βλέπουμε και να ακούμε, να ξεχωρίζουμε το δίκαιο από το άδικο, το καλό από το κακό, το γλυκό από το πικρό. Με πιο απλά λόγια, ο εγκέφαλος διαθέτει ένα χάρτη του σώματος μας, του κόσμου που μας περιβάλλει και των εμπειριών μας. Μια βλάβη στον εγκέφαλο, είτε από κάποιο χτύπημα ή ασθένεια έχει ως αποτέλεσμα μια ανάλογη βλάβη στην προσωπικότητα του ατόμου. Και μπορώ να σας δώσω ορισμένες ισχυρές ενδείξεις επ’ αυτού.
Ένα χτύπημα στο κεφάλι μπορεί να προκαλέσει ολική η μερική απώλεια μνήμης, ωστόσο αν η μνήμη φυλάσσονταν στην ψυχή, το λογικό θα ήταν να μην επηρεαστεί από το χτύπημα. Συμβαίνει όμως το αντίθετο.
Γνωρίζουμε επίσης ότι η δραστηριότητα των νευρώνων του εγκεφάλου είναι υπεύθυνη για την διανοητική και συναισθηματική δυσλειτουργία των ατόμων με αυτισμό. Θα ήταν σκληρό, αν όχι ανήθικο, να πούμε στο παιδί που υποφέρει από αυτισμό, ότι υπεύθυνη για την κατάσταση του είναι η ψυχή του, δεν νομίζετε; Στην ίδια κατεύθυνση χειραγωγώντας τον εγκέφαλο μπορούμε να διεγείρουμε το συναίσθημα, να κατευθύνουμε την λήψη αποφάσεων και να αλλάξουμε την ψυχική διάθεση. Οπότε η επίκληση της ψυχής είναι εντελώς περιττή και σε αυτή τη διαδικασία. Τέλος, η δυνατότητα των ψυχοθεραπευτικών φάρμακων να μεταβάλλουν τη διάθεση αποτελεί μια ακόμη τεκμηρίωση, απέναντι στην ύπαρξη της ψυχής. Χαρακτηριστικό είναι ότι, εάν μειώσουμε τη λειτουργία της σεροτονίνης με τετραβεναζίνη, μπορούμε να προκαλέσουμε κατάθλιψη. Αντίστροφα, μπορούμε να βοηθήσουμε έναν ασθενή που πάσχει από κατάθλιψη χορηγώντας κάποιο φάρμακο που αυξάνει την ενέργεια της σεροτονίνης.
Πως εξηγείτε η λαϊκή ρήση, «Το λέει η ψυχούλα του»; Ότι δηλαδή, παρά τα δεδομένα της λογικής που επιτάσσουν μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση των καταστάσεων κάποιος επιλέγει να κάνει κάτι παράτολμο, παρακινούμενος από τη δύναμη της ψυχής του;
Είναι σαν να λες ότι ο ήλιος θα βγει αύριο. Πράγματι θα βγει, αλλά δεν ανατέλλει ο ήλιος, η Γη γυρίζει. Όσον αφορά στην τόλμη, φαίνεται ότι αυτό το πρόσωπο είτε είχε γενναία γονίδια, είτε το περιβάλλον του καλλιέργησε την ιδέα της θυσίας για την πατρίδα. Σκεφτείτε ότι το 1912, ήρθαν από την Αμερική 40.000 Έλληνες για να πολεμήσουν στους βαλκανικούς πολέμους. Πόσοι πιστεύετε θα ερχόντουσαν σήμερα, αν χρειαζόταν; Εκτιμώ όχι πολλοί και αυτό γιατί το περιβάλλον σήμερα, είναι πολύ διαφορετικό...
ΒΙΟ:
Ο Δρ. Γιώργος Παξινός, γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1944 στην Ιθάκη, όπου τελείωσε το λύκειο. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας και πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο McGill του Καναδά. Ακολούθησαν μεταδιδακτορικές σπουδές και έρευνα στα Πανεπιστήμια Yale, Cambridge και Oxford. Από το 1973 είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νew South Wales στο Σίδνεϊ και στο Neuroscience Research Australia. Διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Νευροεπιστημών της Αυστραλίας, ενώ το 2008 αναγορεύτηκε Επίτιμος Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2011 η Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστημών θέσπισε βραβείο στο όνομά του. Εξελέγη Μέλος της Αυστραλιανής Ακαδημίας Επιστημών το 2009 και Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 2012. Θεωρείται ο κορυφαίος χαρτογράφος του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Ανακάλυψε ενενήντα μία περιοχές (πυρήνες) στο κεντρικό νευρικό σύστημα και σε πολλές έδωσε ελληνικά ονόματα. Οι περισσότεροι επιστήμονες που μελετούν μοντέλα ασθενειών όπως Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον και σχιζοφρένεια βασίζονται πάνω στα διεθνή πρότυπα που εισήγαγε. Ο άτλαντάς του για τον ανθρώπινο εγκέφαλο (που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά) είναι ο πιο ακριβής για τον εντοπισμό περιοχών του υποφλοιού. Για σαράντα πέντε χρόνια έχει ενεργό δράση για την προστασία του περιβάλλοντος.
Στο πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Κατ' εικόνα», που κυκλοφορεί στα Ελληνικά πραγματεύεται αξίες όπως η αγάπη, η πίστη, η συγχώρεση και η Ελευθερία αλλά και αναζητά λεπτές γραμμές και ισορροπίες ανάμεσα στα όρια
