Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
Την ημέρα που ο ελληνικός στρατός ελευθέρωνε τη Λάρισα (31 Αυγούστου 1881), κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Αστήρ της Θεσσαλίας» [1]. Ο εκδότης της ήταν ένας νεαρός γενειοφόρος δικηγόρος, ο οποίος είχε έρθει τρείς εβδομάδες νωρίτερα από την Αθήνα στη Λάρισα για να προετοιμάσει την έκδοση της εφημερίδας.
Ο Ανδρέας Ν. Πεταλάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1848 και ήταν γιός του καθηγητή του Βαρβάκειου Λυκείου Νικολάου Πεταλά (†1 Αυγούστου 1882) [2]. Αριστούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξάσκησε αρχικά τη δικηγορία στην Πάτρα και την Κεφαλονιά, ενώ μετά από τις 2 Μαρτίου 1877 στην Αθήνα (ΦΕΚ 35/Α/2-6-1877). Ήδη από το 1870 αρθρογραφούσε σε εφημερίδες των Αθηνών και του Βουκουρεστίου, ενώ υπήρξε επί μία δεκαετία ο επίσημος ανταποκριτής της ιταλικής εφημερίδας «Il Fanfulla» [3]. Εργάστηκε για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και χρημάτισε γραμματέας της προσωρινής Κυβερνήσεως του διαμερίσματος Αλμυρού κατά την επανάσταση του 1878.
Στις 10 Οκτωβρίου 1881 μετατέθηκε με αίτησή του στα δικαστήρια της Λάρισας (ΦΕΚ 4/Α/27-1-1882). Μετά από μία σύντομη «περιήγηση» στα δικαστήρια των Τρικάλων (ΦΕΚ 10/Α/20-2-1882) και της Καρδίτσας (ΦΕΚ 70/Α/28-7-1882) επέστρεψε στις 11 Φεβρουαρίου 1882 στη Λάρισα (ΦΕΚ 80/Α/19-8-1882 και ΦΕΚ 89/Α/29-8-1882). Τον Σεπτεμβρίου του 1882 ο εκκεντρικός δικηγόρος αιτήθηκε νέα μετάθεση. Με Βασιλικό Διάταγμα (20 Σεπτεμβρίου 1882) τοποθετήθηκε εκ νέου στα δικαστήρια των Αθηνών (ΦΕΚ 112/Α/22-9-1882). Λίγο πριν αναχωρήσει ενοικίασε στους Λαρισαίους τυπογράφους Κωνσταντίνο Σχινά και Σπυρίδωνα Θωμόπουλο το ιδιόκτητο τυπογραφείο του μετά του «αγγλικού πιεστηρίου, των μελανοδοχείων και των στοιχείων» καθώς και τον τίτλο της εφημερίδας του, αντί μηνιαίου μισθώματος 55 δραχμών [4].
Λίγο αργότερα μετατέθηκε εκ νέου στη Λάρισα αλλά αυτή τη φορά εγκαταστάθηκε οριστικά σε αυτήν. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1886 ο Πεταλάς ενοικίασε το τυπογραφείο και τον τίτλο της εφημερίδας που εξέδιδε «Βουλευτής του Νομού», στον Αθανάσιο Μανωλάκη έναντι ετησίου μισθώματος 660 δρχ. Ο Μανωλάκης ανέλαβε την υποχρέωση να εκδίδει σε 300 φύλλα την εφημερίδα, την πολιτική ύλη της οποίας θα επιμελείτο αποκλειστικά ο Πεταλάς [5].
Ο Ανδρέας Πεταλάς ήταν ο «νικητής» της πολυθρύλητης δικαστικής διαμάχης μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της κοινότητας Σελίτσανης (σημ. Ανατολή Αγιάς) την οποία εκπροσώπησε επί σειρά ετών αφιλοκερδώς (από το 1882 έως το 1890) [6].
Στις 5 Ιουλίου 1891 εκτέθηκε ως υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος του συνδυασμού του Αναστασίου Ζαρμάνη, αλλά δεν εξελέγη, αφού δήμαρχος εκλέχθηκε ο Αχιλλεύς Αστεριάδης [7]. Το 1897 οι τουρκικές αρχές της κατεχόμενης Θεσσαλίας εξέδωσαν εναντίον του ένταλμα σύλληψης για αντιστασιακή δράση και την τελευταία στιγμή φυγαδεύτηκε στον Πειραιά επιβιβασθείς σε γαλλικό πολεμικό πλοίο που βρισκόταν στο λιμάνι του Βόλου [8]. Επέστρεψε στη Λάρισα στα τέλη του 1898.
Στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Φεβρουαρίου 1899 εξελέγη βουλευτής Αγιάς (μαζί με τον Γεώργιο Κυριαζή) [9]. Ως βουλευτής καθισμένος στα ορεινά της Βουλής παρέμενε επί ώρες σιωπηλός με ένα «μειδίαμα οίκτου απολιθωμένον εις τα χείλη του και με μίαν έκφρασιν περιφρονήσεως». Οι λιτές αλλά καυστικές παρεμβάσεις του με τις οποίες στηλίτευε την δολιότητα, την αγυρτία και την πολιτική απιστία των κρατικών λειτουργών, προκαλούσαν πανδαιμόνιο στην αίθουσα του Κοινοβουλίου με αποτέλεσμα να διακόπτονται επί ώρα οι συνεδριάσεις. Το ίδιο όμως εκκεντρική ήταν και η αμφίεσή του. Πάντα κυκλοφορούσε με μαύρη ρεντιγκότα [redingote], μεταξωτό φουλάρι-παπιγιόν και λευκό ψηλό καπέλο [top hat].
Στις αρχές του 1902 αρρώστησε σοβαρά. Αναγκάστηκε να μεταβεί για θεραπεία στη Βιέννη και στο Παρίσι, απ’ όπου επέστρεψε στα τέλη Ιουνίου του ιδίου έτους. Η πολύμηνη απουσία του καθώς και οι φήμες για την υγεία του [10], υπήρξε η βασική αιτία που δεν επανεξελέγη βουλευτής στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1902 [11].
Απεβίωσε στην Αθήνα στις 8 Απριλίου 1903 σε ηλικία 51 ετών [12]. Με την διαθήκη του την οποία είχε συντάξει στη Λάρισα στις 10 Φεβρουαρίου 1900, κληροδότησε τα σκεύη, τα έπιπλα και τα ενδύματα στην επί δεκαετία υπέργηρη οικιακή του βοηθό Μαρία, ενώ τις κινητές αξίες και τα ακίνητα στους αδελφούς του και τα παιδιά τους.
Ο ίδιος δεν νυμφεύθηκε ποτέ. Είχε πέντε αδέλφια: τον Αντώνιο (εφέτη), τον Κωνσταντίνο (αντισυνταγματάρχη ΠΒ και προσωπάρχη του Υπουργείου των Στρατιωτικών), τον Επαμεινώνδα (ασφαλιστικό πράκτορα), την Σμαράγδα (σύζυγο του Κ. Κουρή) και την Ησιόνη (σύζυγο του διευθυντή του τηλεγραφείου Άργους Κωνσταντίνου Κοκόρια) [13].
Σύμφωνα με ειδήσεις του τοπικού και Αθηναϊκού Τύπου ο Πεταλάς υπήρξε ανάδοχος σε 54 βαπτίσεις και σε 36 γάμους, ενώ εκφώνησε περισσότερους από 80 επικήδειους και επιμνημόσυνους λόγους. Ανά τακτά διαστήματα και με άδεια του επισκόπου της Λάρισας Νεόφυτου Πετρίδη, κήρυττε τις Κυριακές τον λόγο του Θεού (όταν δεν υπήρχε ιεροκήρυκας) στους ναούς του αγίου Αχιλλίου και του αγίου Νικολάου. Η μέχρι σήμερα ερευνηθείσα δημοσιευμένη αρθογραφία του, ξεπερνά τους 180 τίτλους.
«Ο Ανδρέας Πεταλάς, ο αληθινός φιλόσοφος της ζωής, ανήκε εις εαυτόν, εις τον κόσμον των ιδίων του πεποιθήσεων και αισθημάτων, και δι’ αυτό υπήρξε εις όλα ιδιόρρυθμος: εις τον τρόπον του σκέπτεσθαι, του ομιλείν, του ενδύεσθαι, του συμπεριφέρεσθαι, του ζήν, του θνήσκειν και το κληροδοτείν» [14].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[ ] Γιάννης Ρούσκας, «Αστήρ της Θεσσαλίας, η πρώτη εφημερίδα της ελεύθερης Θεσσαλίας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 55 (2009), σ. 81-96, τ. 56 (2009), σ. 96-112 και τ. 57 (2010), σ. 112-128.
[2] Η σύνταξή του μεταβιβάστηκε στην τότε άγαμη θυγατέρα του Ησιόνη (ΦΕΚ 186/Α/6-12-1882).
[3] Εκδόθηκε στη Φλωρεντία το 1870. Μετά από το 1871 η έκδοση συνεχίστηκε στη Ρώμη μέχρι το 1899 που έκλεισε.
[4] Γενικά Αρχεία του Κράτους / Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 003 [1882-1883], αρ. 761 (24 Σεπτεμβρίου 1882).
[5] ΓΑΚ/ΑΝΛ, Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 018 [1886], αρ. 5796 (30 Σεπτεμβρίου 1886).
[6] Απόφαση Πρωτοδικείου Λάρισας 561/1890 (Πρόεδρος: Ιωάννης Μακρής). Σύμφωνα με αυτήν «διατάσσεται η αποβολή του Δημοσίου και η εγκατάστασις της κοινότητος εκ της περιφερείας και των Μοναστηρίων Προδρόμου και Παναγίας, άτινα είχεν αυθαιρέτως καταλάβει το Ελληνικόν Δημόσιον». Πρβλ. Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 60 (22 Νοεμβρίου 1890).
[7] Εσφαλμένα ο Βάσος Καλογιάννης (Χρυσή Βίβλος Λαρίσης, σ. 137 και 169) αναφέρει ότι ο Αχιλλέας Αστεριάδης εκλέχθηκε δήμαρχος για πρώτη φορά το 1896.
[8] Ανώνυμος, «Ο Ανδρέας Πεταλάς, η ζωή και η διαθήκη του», Μπουκέτο (Αθήνα), τ. 10, αρ. 490 (1933), σ. 949.
[9] Πρακτικά των Συνεδριών της Βουλής (Α΄ Σύνοδος, ΙΕ΄ Βουλευτική Περίοδος). Εν Αθήναις: εκ του Εθνικού τυπογραφείου, 1899, σ. 27.
[10] Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 637 (7 Ιουλίου 1902).
[11] Τις δύο βουλευτικές έδρες της επαρχίας Αγιάς κατέλαβαν ο Λέων Μελάς με 1924 ψήφους και ο Στέργιος Καρανίκας με 1812. Ο Πεταλάς κατέλαβε την τρίτη θέση με 1440 ψήφους.
[12] «Νεκρολογία», Όλυμπος (Λάρισα), φ. 280 (11 Απριλίου 1903).
[13] Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 102 (21 Σεπτεμβρίου 1891).
[14] Κωνσταντίνος Σκόκος, «Μία διαθήκη», Εθνικόν Ημερολόγιον (Αθήνα), τ. 19 (1904), σ. 238-240.
