Η Σίβυλλα

ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΥΘΟΙ

Η Σίβυλλα του Βελάσκεθ

Από τον Κων/νο Οικονόμου
 
ΓΕΝΙΚΑ: Στην αρχαιότητα Σίβυλλα ονομαζόταν η γυναίκα με μαντική ικανότητα, που όμως προφήτευε αυθόρμητα (χωρίς να ερωτηθεί), μελλοντικά συμβάντα, όταν περιερχόταν σε έκσταση. Τα συμβάντα που “προέβλεπαν” ήταν συνήθως τρομακτικά ή απλώς δυσάρεστα. Αυτό συνέβαινε, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι, γιατί δεχόταν την επίσκεψη ενός “θεϊκού πνεύματος” ή μάλλον κάποιου δαίμονα. Αντιθέτως η Πυθία προφήτευε μόνον όταν ερωτείτο. Οι Σίβυλλες, σε αντίθεση με την Πυθία, δεν προφήτευαν σε κάποιο επίσημο μαντείο.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ: Η ετυμολογία του ονόματος «Σίβυλλα» δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Στην αρχαιότητα πίστευαν1, ότι η λέξη ήταν σύνθετη, από το δωρικό τύπο “σιός”, που σήμαινε “θεός” και τον αιολικό τύπο “βόλλα”, που σήμαινε “βουλή ή θέληση”. Κατ΄αυτή την έννοια, Σίβυλλα, σήμαινε εκείνη που αποκαλύπτει τη “θέληση του θεού”.
ΜΥΘΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ: Μια πολύ γνωστή Σίβυλλα ήταν η Ηροφίλη, που καθισμένη σε μια πέτρα2 στο χώρο των Δελφών έλεγε τους χρησμούς της στους επισκέπτες. Η παράδοση για τη Σίβυλλα αυτή ανάγεται σε χρόνους πριν το 10ο αιώνα π.Χ. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στις Σίβυλλες και στις προφήτιδες των μαντείων είναι ότι οι δεύτερες, όπως π.χ. η Πυθία του δελφικού Μαντείου, προφήτευαν μόνο απαντώντας σε συγκεκριμένα ερωτήματα, ενώ οι Σίβυλλες προφήτευαν χωρίς να δεχθούν προηγουμένως ερωτήσεις. Οι παραδόσεις για τις Σίβυλλες είναι αρχαιότατες [ακόμη και πριν τον 8ο αιώνα π.Χ.]. Φαίνεται ότι σχετικές παραδόσεις από τις χώρες της Μέσης Ανατολής πέρασαν στον ελληνικό χώρο μέσα από τη Μικρά Ασία σε εποχή που επικρατούσαν μυστικιστικές τάσεις και πριν ακόμη γεννηθεί ο φιλοσοφικός στοχασμός των Προσωκρατικών φιλοσόφων στα παράλια της Ιωνίας. Η πίστη των αρχαίων λαών στη διαισθητική φύση της γυναίκας συνετέλεσε ώστε πολλά αποφθέγματα, τύπου χρησμού ή προφητείας, να τα αποδίδουν σε μια Σίβυλλα, εμπλουτίζοντας, χρόνο με το χρόνο, τις σχετικές παραδόσεις. Πολλές φορές τους αποδίδονταν προφητείες επινοημένες και ετεροχρονισμένες! Έτσι, μετά από μεγάλα κι εντυπωσιακά γεγονότα, ο λαός “μάθαινε” ότι αυτό το σπουδαίο γεγονός το είχε “προφητεύσει” η Σίβυλλα! Την ευπιστία αυτή του λαού, την εκμεταλλεύθηκαν κατά καιρούς διάφοροι για πολιτική ή θρησκευτική προπαγάνδα. Δημιουργήθηκε έτσι μια πλούσια συλλογή από σιβυλλικούς χρησμούς, των οποίων η επίδραση στον λαό ήταν αισθητή μέχρι το Μεσαίωνα, ακόμη και στη Δυτική Ευρώπη!
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΙΒΥΛΛΑΣ: Η κάθε Σίβυλλα θεωρείτο ότι είχε το προφητικό χάρισμα από τη γέννησή της. Έτσι, μια Σίβυλλα κατατάσσονταν ως μια ύπαρξη ανάμεσα στον θεό και στο άνθρωπο. Η Σίβυλλα δεν ήταν αθάνατη, αλλά η διάρκεια της ζωής της ξεπερνούσε πολύ τον μέσο όρο της ανθρώπινης ζωής. Η Σίβυλλα κρατούσε ένα έγχορδο μουσικό όργανο, τη σαμβύκη (είδος τριγωνικής λύρας), ακριβώς όπως κι ο “προστάτης” της θεός Απόλλων κρατούσε τη λύρα. Για να μπορούσε μια Σίβυλλα να προφητεύει έπρεπε να μη γνωρίσει ποτέ της άνδρα [παρθενία].
ΟΙ ΓΝΩΣΤΕΣ ΣΙΒΥΛΛΕΣ: Τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα κάνουν λόγο για μία μοναδική Σίβυλλα. Γράφουν για μία συγκεκριμένη Σίβυλλα κατά σειράν, ο Ηράκλειτος, ο Ευριπίδης και ο Πλάτων. Ο πρώτος που κάνει λόγο για «Σίβυλλες» στον πληθυντικό είναι ο Αριστοτέλης. Ο Παυσανίας, το 2ο μ.Χ. αιώνα, γράφει ότι η αρχαιότερη [πριν τον Τρωικό Πόλεμο] από όλες τις Σίβυλλες ήταν η Ηροφίλη, που τη θεωρούσε κόρη του Δία και εγγονή του Ποσειδώνα. Νεότερή της ήταν μια άλλη Ηροφίλη, που κατοικούσε κοντά σε μια πηγή στις Ερυθρές της Μικράς Ασίας3. Οι μετά τον Αριστοτέλη πηγές αναφέρουν τρεις, 4 ή ακόμη και 10 Σίβυλλες. Σύμφωνα με αρχαίους θρύλους, υπήρξαν συνολικά 12 Σίβυλλες σε όλη την αρχαιότητα. Πιο διάσημες ήταν: Η Ιδαία Σίβυλλα [ή Σίβυλλα της Μαρπησσού ή Ελλησποντία], η Σαμία, η Ερυθραία [Ηροφίλη], η Δελφική και η Κυμαία Σίβυλλα [Δημώ ή Δημοφίλη]. Λιγότερο γνωστές Σίβυλλες ήταν οι: Αιγυπτία, Θεσπρωτίς, Θετταλή [ταυτίζεται με τη Μαντώ], Κιμμερία [ή Κριμαία], Σίβυλλα Κολοφώνας [ή Λάμπουσα], Λιβυκή, Περσική, Ροδία, Σαρδιανή, Σικελή, Φρυγική, Χαλδαϊκή και Σίβυλλα Ερυθραίας.
ΣΙΒΥΛΛΕΣ ΕΚΤΟΣ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ: Στην Ύστερη Αρχαιότητα προστέθηκαν άλλες δύο Σίβυλλες, η «Ιουδαία Σίβυλλα» και η «Βαβυλωνία Σίβυλλα». Η δεύτερη αναφέρεται και με το όνομα Σάββη. Ακόμα και η Βασίλισσα του Σαββά έχει αναφερθεί ως Σίβυλλα. Από την Κυμαία Σίβυλλα (στην Κύμη της Καμπανίας στην Ιταλία) είχε αγοράσει ο βασιλιάς των Ρωμαίων Ταρκύνιος τα βιβλία των «σιβυλλικών χρησμών», τα οποία φυλάγονταν στη Ρώμη, και συγκεκριμένα στον ναό του Δία στο Καπιτώλιο. Από αυτά τα βιβλία μόνο κάποια αποσπάσματα έχουν διασωθεί. Τέλος στη μεσαιωνική γραμματεία συναντάμε τους "Σιβυλλικούς Χρησμούς", 12 βιβλία με προφητείες που εικάζεται ότι έχουν συγγραφεί σε φιλοιουδαϊκό περιβάλλον.
ΣΙΒΥΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: Η δυτική χριστιανική τέχνη εμπνεύσθηκε πολλές φορές από τις Σίβυλλες, στις οποίες αποδίδονταν συμβολικός χαρακτήρας. Ο Μιχαήλ Άγγελος, στις τοιχογραφίες στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού έχει ζωγραφίσει 5 Σίβυλλες, την καθεμιά με διαφορετική μορφή και σε διαφορετική στάση. 4 Σίβυλλες ζωγράφισε και ο Ραφαήλ στις τοιχογραφίες στον ναό της Παναγίας της Ειρήνης στη Ρώμη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ε.Ν. Ρούσσος: το άρθρο «Σίβυλλα» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Χάρη Πάτση, τ.20, σ.387 (1975). Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα [e-mail] www.scribd.com/oikonomoukonΟ Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας1. Σχετικές πληροφορίες αντλούμε από το έργο του Λατίνου εκκλησιαστικού Πατέρα και συγγραφέα Λακτάντιου [4ος αι. μ.Χ.] 2. Η πέτρα αυτή λεγόταν Πέτρα της Σίβυλλας, σχετικά Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις. Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, XII.3. Σχετικά: Ηράκλειτος, fr. 92.