Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Στη μνήμη του αδικοχαμένου Κων. Σαΐτη
Λαμπαδάριου[1] του Ι. Ν. του Αγ. Αχιλλίου
ΛΕΖΑΝΤΑ
Ο προπολεμικός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου.
Φωτογραφία του 1930.
Το σημερινό σημείωμα έχει μια μικρή προϊστορία. Στο πλαίσιο της υποψηφιότητάς του ως διδάκτορος την Βυζαντινής μουσικολογίας και Ψαλτικής Τέχνης στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Κωνσταντίνος Σαΐτης, θεολόγος και ιεροψάλτης του ναού του Αγίου Αχιλλίου, ζήτησε και την συνδρομή μου στην αναζήτηση των «προαπελθόντων» ιεροψαλτών του μητροπολιτικού μας ναού. Ερεύνησα τα αρχεία μου, εντόπισα ορισμένους και συμφωνήσαμε την περασμένη Κυριακή 15 Νοεμβρίου, μετά το τέλος της Θείας λειτουργίας στον Άγιο Αχίλλιο, να πάμε μέχρι το αναψυκτήριο του Φρουρίου, να του παραδώσω τα αποτελέσματα της έρευνάς μου και να συζητήσουμε γενικά για την ιστορία της ιεροψαλτικής στη Λάρισα από την απελευθέρωση της το 1881 μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Η ευρυμάθειά του μού ήταν γνωστή και η ερευνητική[2] του δεινότητα ζηλευτή, γι’ αυτό και η αναμενόμενη συνάντηση μαζί του θα μού ήταν ευτυχής και επωφελής. Επειδή όμως ο Κωνσταντίνος «μετατέθηκε» για να ψάλει «εις τας αιωνίους μονάς», η συνάντηση αυτή δεν έγινε. Θεώρησα σκόπιμο λοιπόν, τιμώντας τη μνήμη του, να δημοσιεύσω σήμερα τα αποτελέσματα της έρευνάς μου που ο ίδιος δεν πρόφθασε να τα αξιοποιήσει.
Μιχαλάκης Γαλανίδης
Στις 31 Αυγούστου 1881 ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον στρατηγό Σκαρλάτο Σούτσο γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό στην ειδική αψίδα η οποία είχε στηθεί στην πύλη Τρικάλων, εκεί όπου σήμερα έχει ανεγερθεί το στρατιωτικό νοσοκομείο. Τις ιστορικές στιγμές που έζησε η Λάρισα την ημέρα εκείνη περιγράφει ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής, ο οποίος τις έζησε σαν μαθητής. Μεταξύ άλλων αναφέρει: «Πάντες κατευθύνονται εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν, όπου μετά την δοξολογίαν ψάλλεται υπό του καλλιφώνου πρωτοψάλτου Μιχαλάκη Γαλανίδου (πατρός του πρότινος θανόντος[3] δικηγόρου Δημητρίου Γαλανίδου) δια πρώτην φοράν ο Πολυχρονισμός του αειμνήστου Βασιλέως Γεωργίου του 1ου. Ο στρατός παρουσιάζει όπλα, η μουσική ανακρούει ειδικόν εμβατήριον και ο μητροπολίτης μετά σύντομον ενθουσιωδέστατον λόγον, ζητωκραυγάζει υπέρ του Έθνους, του Στρατού, του στρατηγού Σούτσου, όστις κατόπιν διευθύνεται μετά του επιτελείου του εις το Διοικητήριον, εις τον εξώστην του οποίου είχεν υψωθή από της προτεραίας υπερμεγέθης σημαία». Μητροπολίτης Λαρίσης το 1881 ήταν ο Νεόφυτος (1875-1896).
Γεώργιος Γερόπουλος
Το 1906 διορίσθηκε πρωτοψάλτης στον Άγ. Αχίλλιο ο Γεώργιος Γερόπουλος. Είχε θητεύσει ως μαθητής στην Εκκλησιαστική Μουσική της Κωνσταντινουπόλεως και φαίνεται ότι παράλληλα με τη θητεία του αυτή φαίνεται ότι ίδρυσε και Σχολή Βυζαντινής μουσικής στη Λάρισα, όπως γίνεται αντιληπτό από την είδηση η οποία αλιεύθηκε από την εφημερίδα «Μικρά» του Θρασ. Μακρή το 1906:«ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΧΟΛΗ. Η Βυζαντινή μουσική εν Λαρίσση. Μετά χαράς πληροφορούμεθα ότι ο νέος πρωτοψάλτης του Μητροπολιτικού Ναού της πόλεώς μας κ. Γεώργιος Γερόπουλος υπέβαλεν αίτησιν εις το Δημοτικόν Συμβούλιον, ζητών να τω δοθή υπό του Δήμου μία αίθουσα εκ τινός Δημοτικού σχολείου, προς ίδρυσιν μουσικής σχολής, εν ή να διδάσκη δωρεάν την Βυζαντινήν Μουσικήν. Ο κ. Δήμαρχος υπεσχέθη εις τον κ. Γερόπουλον ότι θα φροντίσει πολύ δια την Σχολήν ταύτην, εκφράσας συγχρόνως αυτώ τα συγχαρητήρια δια τα ευγενή προς την πατρίδα αισθήματά του. Πεποίθαμεν ότι όλοι οι φιλόμουσοι θα επωφεληθώσι της περιστάσεως ταύτης, διδασκόμενοι ευμεθόδως την Βυζαντινήν μουσικήν παρά του κ. Γεροπούλου, όστις επί σειράν ετών μαθητεύσας εν τη Μουσική Εκκλησιαστική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως, έτυχεν επιζήλου βαθμού, ανταξίως της επιδόσεώς του»[4].Δήμαρχος την περίοδο εκείνη ήταν ο Αχιλλεύς Αστεριάδης, ενώ τον μητροπολιτικό θρόνο κατείχε ο Αμβρόσιος Κασσάρας (1900-1910). Η πρόσληψή του ως πρωτοψάλτου συνέπεσε με την λειτουργία του νέου προπολεμικού ναού του Αγίου Αχιλλίου, ο οποίος ως γνωστόν εγκαινιάσθηκε επίσημα στις 25 Σεπτεμβρίου 1907.Τελικάδεν γνωρίζουμε αν το Δημοτικό Συμβούλιο ανταποκρίθηκε στην πρωτοβουλία αυτή του Γεωργίου Γεροπούλου για την λειτουργία σχολής Βυζαντινής Μουσικής στη Λάρισα.
Κωνσταντίνος Λαζαρίδης
Το 1920 πρωτοψάλτης στον μητροπολιτικό ναό ήταν ο Κωνσταντίνος Λαζαρίδης. Δεν μπορέσαμε να συλλέξουμε άλλα βιογραφικά στοιχεία, πέρα από μια είδηση που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα της εποχής και την δημοσίευσε ο Γιώργος Ζιαζιάς το 1920: «Κατά την ημέραν της αποκαθηλώσεως θα ομιλήσουν: ο ιεροκήρυξ Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου[5] εν τω Μητροπολιτικώ ναώ, ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Γρυπάρης[6] εν τω ναώ Αγίου Νικολάου, Θρασύβουλος Μακρής[7] εν τω ναώ του Αγίου Κωνσταντίνου. Εις την Μητρόπολιν θα ψάλλη ο πρωτοψάλτης Κωνσταντίνος Λαζαρίδης»[8].
Πλάτων Ν. Στωϊκίδης
Ο Πλάτων Στωϊκίδης αποτέλεσε μια ιδιαίτερη προσωπικότητα της πόλεώς μας και κατέχει σπουδαία θέση στην ιστορία της ιεροψαλτικής της Λάρισας. Διδάχθηκε την Βυζαντινή μουσική στην Πατριαρχική Σχολή της Σιών (Ιερουσαλήμ) και αφού πέρασε από διάφορους ναούς της Μέσης Ανατολής και της Ελλάδος (Βηθλεέμ, Αίγυπτος, Κύπρος, Τήνος, Πρέβεζα) το 1915 βρέθηκε στο δεξιό αναλόγιο του ναού του Αγίου Νικολάου της πόλεώς μας. Το 1924 έγινε πρωτοψάλτης στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αχιλλίου, όπου φαίνεται ότι διαδέχθηκε τον Κων. Λαζαρίδη. Στο αναλόγιο του ναού έμεινε μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1953[8]. Στο διάστημα αυτό, τόσο προπολεμικά, όσο και μεταπολεμικά δίδαξε τη βυζαντινή μουσική σε ομάδες μαθητών και από το 1948 στη Σχολή Βυζαντινής μουσικής «Ο Άγιος Αχίλλιος», η οποία στεγαζόταν στην προσωρινή ξύλινη εκκλησία (παράγκα) του Αγ. Αχιλλίου. Όμως πέρα από το διδακτικό του έργο ο Πλάτων Στωϊκίδης ήταν ένας ευρείας αντιλήψεως και μορφώσεως άνθρωπος. Συγγραφέας με πολλές θεολογικές γνώσεις, λογοτέχνης και δόκιμος ποιητής. Αλλά για την σπουδαία αυτή πολύπλευρη προσωπικότητα της Λάρισας σκοπεύουμε να ασχοληθούμε εκτενώς σε άλλο σημείωμά μας.
Με την ευκαιρία αυτή θέλω να κάνω έκκληση στους αναγνώστες της στήλης να μη διστάζουν να διορθώνουν λάθη, να διευκρινίζουν γεγονότα ή να προσθέτουν νέα στοιχεία και φωτογραφικό υλικό αν διαθέτουν. Υπάρχει η πρόθεση όλες αυτές οι δημοσιεύσεις να εκδοθούν σε βιβλίο και θα ήταν μεγάλη ευκαιρία ό,τι λάθη έχουν γίνει στις μέχρι σήμερα δημοσιεύσεις να διορθωθούν πριν την έκδοση και ό,τι νέα στοιχεία και φωτογραφίες προσκομισθούν να συμπεριληφθούν στο βιβλίο. Εκτός από την ηλεκτρονική διεύθυνση σημειώνω και τα τηλέφωνα 2410-287450 και 6951-004232.
[1]. Ο τίτλος Λαμπαδάριος θεωρείται σήμερα εκκλησιαστικό αξίωμα και αποδίδεται στον επικεφαλής ψάλτη του αριστερού χορού ενός ναού.
[2]. Βλέπε ενδεικτικά τη μελέτη του «Θεσσαλοί εκπρόσωποι της ψαλτικής τέχνης» στο ετήσιο Φιλολογικό, Ιστορικό, Αρχαιολογικό, Λαογραφικό περιοδικό σύγγραμμα «Θεσσαλικά Μελετήματα», τόμ 4ος (2014) σελ.57-72.
[3]. Την περιγραφή αυτή ο Θρ. Μακρής την δημοσίευσε στην εφημερίδα «Θεσσαλικά Νέα» στο φύλλο της 28ης Ιανουαρίου 1947, 66 χρόνια αργότερα, με τον τίτλο «Ιστορικές Σελίδες», γι’ αυτό και πολλά γραφόμενά του είναι μεθύστερα των γεγονότων. Ο γιος του πρωτοψάλτου Δημήτριος Γαλανίδης υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της Λάρισας κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Διετέλεσε δικηγόρος από το 1892, αντιπρόεδρος του Μουσικού και Γυμναστικού Συλλόγου και μέλος της χορωδίας του από το 1900. Αργότερα εκλέχθηκε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου και από το 1926 μέχρι το 1943 πρόεδρός του. Πέθανε το 1946. Τις πληροφορίες αυτές μού παρέσχε ο επίτιμος δικηγόρος Αριστείδης Παπαχατζόπουλος.
[4]. Βλέπε εφημερίδα «Μικρά», φύλλο της 8ης Νοεμβρίου 1906. Το δημοσίευμα αυτό μού έθεσε υπ’ όψη ο καλός φίλος και συλλέκτης Θανάσης Μπετχαβές.
[5]. Ο Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου ήταν αρχιμανδρίτης και ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Λαρίσης και Πλαταμώνος, επί μητροπολίτου Αρσενίου (1914-1935).
[6]. Ο Κωνσταντίνος Γρυπάρης σπούδασε νομική και ήταν μέλος του δικηγορικού Συλλόγου Λαρίσης. Την περίοδο εκείνη επειδή υπήρχε έλλειψη θεολόγων, οι δε ιερείς ήταν ως επί το πλείστον ολιγογράμματοι, τον θείο λόγω κήρυτταν στους ναούς και θεολογούντες επιστήμονες, έπειτα από έγκριση του εκάστοτε μητροπολίτου.
[7]. Ο Θρασύβουλος Μακρής αποτελεί τον «Νέστορα» της Λαρισαϊκής δημοσιογραφίας. Εκτός από δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Μικρά», είχε και σπουδαία εγκυκλοπαιδική μόρφωση. Ήταν καλλίφωνος και έψαλε ως βοηθός στο αναλόγιο του δεξιού χορού του ναού του Αγίου Νικολάου, αλλά και χορωδός στην εκκλησιαστική χορωδία του ίδιου ναού.
[8]. Ζιαζιάς Γεώργιος, Η Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι το 1950, Λάρισα (2004) σελ. 60-61
[9]. Βλέπε: Νικόλαος Πλ. Στωϊκίδης, Το ιστορικό ίδρυσης της Βυζαντινής μουσικής Σχολής της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 12ης Αυγούστου 2002 και του ιδίου, Η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 24ης Σεπτεμβρίου 2011. Επίσης Νικόλαος Παπαθεοδώρου, Ο πρωτοψάλτης Πλάτων Στωϊκίδης και άλλα τινά, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 7ης Οκτωβρίου 2011.
